Dlaczego słowa są ważniejsze niż myślimy?

W świecie pełnym napięć, kryzysów i niepewności słowo – choć nieważkie – okazuje się jednym z najpotężniejszych oręży. Może budować, ale i ranić; otwierać przestrzeń dialogu, lecz także siać nienawiść i podziały. Dziś bardziej niż kiedykolwiek potrzebujemy świadomości, że to, co i jak mówimy, kształtuje naszą wspólną przyszłość.

Żyjemy w coraz większym napięciu, indywidualnie i społecznie, a ostatnie miesiące mogą przyprawić nas o niejeden zawrót głowy. Ta pierwsza ‘ćwiartka’ XXI wieku jest naznaczona przez szereg napięć, wojen i kryzysów ekonomicznych, klęski głodu, na które człowiek miał wpływ i je wywoływał. Ale i z szeregu katastrofalnych w skutkach zdarzeń naturalnych, co do których nie jesteśmy w stanie w pełni jeszcze określić przyczyn, ustalić odpowiedzialnych ani przewidzieć konsekwencji, jak pandemia, ocieplenie klimatu, nowe śmiercionośne bronie czy perspektywa ‘uzbrajania kosmosu’. Coraz więcej mamy środków i narzędzi komunikacji, a coraz trudniej jest nam się porozumieć.

Historia uczy nas, że każde prześladowanie zaczyna się od złego słowa, pomówienia i nadinterpretacji, a nawet kłamstwa. A słowo, które wyleci z naszych ust ‘wróblem’, powróci ‘wołem’, jak mówi przysłowie. To jest bardzo istotna część codziennej uważności. Niestety, nie mamy dobrego przykładu w polityce międzynarodowej ani też krajowej. Zwłaszcza ostatnie miesiące wstrząsnęły ogólnoświatowym systemem powiązań politycznych nie tylko pomiędzy obcymi kulturowo i religijnie społecznościami, ale także tymi, które wydawały się być w tej samej ‘rodzinie demokratycznej’. To już przeszłość, do której się nie wróci, a przed nami trudna do wyobrażenia przyszłość.

Zatraciliśmy ‘dobre maniery’ w relacjach z innymi. Przerażająca jest ambiwalencja mediów, zwłaszcza tych najbardziej dzisiaj rozpowszechnionych, mediów społecznościowych. Mają one tak wielki potencjał i robią tak wiele dobrych rzeczy, że można je uważać za cuda współczesności. Ale mają także diaboliczną moc destrukcyjną. Ich anonimowość, błyskawiczność, zasięgi sprawiają, że coś, co wydaje się być drobiazgiem może uróść do lawiny kamieni z innej wersji wcześniejszego przysłowia (że słowo wylatuje ‘ptakiem’ a wraca ‘kamieniem’).

Zobaczmy z jaką łatwością przychodzi nam mówić obraźliwe słowa o migrantach, uchodźcach, starszych i chorych, upośledzonych i niedołężnych. Nawet w debacie publicznej przestaliśmy się krępować opiniami i zachowaniami, które jeszcze niedawno uznane by zostały za co najmniej niestosowne. Dziś nie krępują już tak bardzo.

Czy możemy coś z tym zrobić? Nie tylko możemy, ale wręcz powinniśmy. Najważniejsze jest obudzenie świadomości i sumienia. Koniecznie sumienia, bo złe słowo, kłamliwe opinie rozsiewane bezkrytycznie to zło moralne. Ignacjański rachunek sumienia nie tylko ze zła, ale i z braku dobra, byłby jak najbardziej na miejscu i przyniósłby wiele pożytku. Nie wystarczy oglądać się na innych, a tym bardziej uzależniać swojego dobrego postępowania od reakcji otoczenia. Dobro nigdy nie było od razu wielkim ogniskiem. Raczej rozpalonym polanem. Potrzeba cierpliwości.

Po drugie przygotować się na ‘karę’. Każdy dobry uczynek musi być ‘odpowiednio ukarany’ – jak mówi mądrość duchowa pokoleń. Nie ma co liczyć na aplauz ani wiwaty. Raczej trzeba nam się przygotować na ośmieszanie i lekceważenie. Ale w tym jest prawdziwe chrześcijaństwo i ‘niesienie krzyża’, który został nam zadany.

Jesteśmy częścią świata, jesteśmy w nim zanurzeni na dobre i na złe. Dlatego musimy z uważnością dbać o to, by maksymalnie wykorzystać swój potencjał ludzki i duchowy. Niestety, nikt za nas tego nie zrobi. Choć słowa i proste gesty wydają się być bez większego znaczenia, to one są ważniejsze niż myślimy, bo dają moc i są zdolne darować życie.