Czym jest lojalność?

Dla socjologa lojalność, obok zaufania i solidarności, jest częścią kapitału społecznego. Prof. Piotr Sztompka zaufanie, lojalność i solidarność uznaje za podstawowe składniki każdej wspólnoty moralnej. Dzięki nim zbiór luźnych "ja" zamienia się w "my". Według Sztompki lojalność to "powinność nienaruszania zaufania, jakim obdarzają nas inni i wywiązywania się z podjętych zobowiązań". Kapitał społeczny w Polsce (i innych krajach postkomunistycznych) jest mizerny, czemu trudno się dziwić. Poziom zaufania społecznego w Polsce jest wyjątkowo niski. Jesteśmy w ogonie Europy. Lojalność nie była jednak badana przez naukowców równie wnikliwie jak zaufanie.

Dobrze nie jest, co widać gołym okiem. Dopiero co dwóch dyżurnych klaunów pewnego radia obraziło publicznie obywateli Ukrainy. Wszyscy piszą o rasizmie i chamstwie - słusznie. Nikt nie widzi tego, co przede wszystkim powinno oburzać - skandalicznej nielojalności. Wobec partnera, Ukrainy, współgospodarza Euro, dzięki któremu ta impreza w ogóle doszła do skutku.

"Lojalny" to według słowników: rzetelny, uczciwy w relacjach z innymi, godny zaufania, postępujący zgodnie z określonymi regułami, nakazami; wierny prawowitemu rządowi; oddany jakiejś instytucji lub osobie prywatnej. Lojalność jest składnikiem kodeksów etycznych. Znajdujemy ją w średniowiecznym etosie rycerskim, a także w kulturach Wschodu, np. konfucjanizmie czy w etyce walki Kung Fu (lojalność - Zhong Cheng). Największy problem z przejrzystością tej cnoty wynika z faktu, że jej "nadawcą" tradycyjnie był poddany, a "odbiorcą" - władza. Gdy władza jest narzucona (np. przez zabory, kolonializm), lub gdy państwo siłą zmusza do podpisywania "deklaracji lojalności", na scenę wkracza "lojalizm". Lojalistów (polskich, amerykańskich czy irlandzkich) zawsze uważano za zdrajców, bo byli wierni i oddani ale bardziej rządom obcym, niż narodowi. Postawy lojalistyczne ukazują wypaczenia lojalności.

Aby dostrzec i docenić istotę lojalności w pełnej krasie, należy odwrócić perspektywę. Czy można mówić o lojalności władzy wobec obywateli? Silnych wobec słabych? Rodziców w stosunku do dzieci, mistrza względem uczniów? Hierarchów Kościoła wobec zwykłych, nic nie znaczących wiernych (w tym dzieci)? Nie tylko można. Trzeba Przykładem lojalności przywódczej aż po heroizm jest Janusz Korczak.

Lekarz, pedagog, obrońca godności dziecka, działacz społeczny, zginął w 1942 roku w komorze gazowej w Treblince. Mógł wybrać inaczej. "Dom Sierot", który założył wraz ze Stefanią Wilczyńską w Warszawie, dla żydowskich dzieci, w 1940 roku Niemcy przenieśli na teren Getta. Przyjaciele załatwiali Korczakowi fałszywe dokumenty, przejście na aryjską stronę. Obiecali pomoc w ucieczce za granicę. Odmówił. Razem ze Panią Stefą został z przybranymi dziećmi, dzieląc ich tragedię do końca. Lojalność Korczaka była towarzyszeniem. Aż do bydlęcych wagonów jadących do obozu zagłady.

Jeden z rozdziałów "Bruzdy", drugiej częsci tryptyku św. Josemarii Escrivy ("Droga, "Bruzda", "Kuźnia") nosi tytuł "Lojalność". Założyciel Opus Dei w kolejnych punktach (książka ma nietypową narrację, składa się z punktów do rozważania) łączy lojalność z nieustępliwością, konsekwencją, wytrwałością, pewnością, prostotą. Jej wrogami mają być ignorancja, brak formacji, instrumentalne traktowanie wiary i Kościoła, zniesławianie, podziały. Autor kończy w duchu Maryjnym, ale i korczakowskim: "Zwróć swe oczy ku Najświętszej Maryi Pannie i patrz, jak żyje cnotą lojalności. Kiedy Jej potrzebuje Elżbieta - powiada Ewangelia - przybywa cum festinatione, z radosnym pośpiechem. [...] " Lojalność to gotowość do pomocy. Jest, inaczej niż w "programach lojalnościowych", bezinteresowna.

W średniowieczu lojalność i wierność były fundamentami moralności. Rycerzy nazywano "fideles" tj. wiernymi. Dzisiaj te wartości niebezpiecznie się dewaluują. Mistyczne Ciało Kościoła mają budować wiara, nadzieja i miłość, ale "kościelne ciało społeczne" tka się z triady zaufania, lojalności i solidarności.

W kraju postkumunistycznym, po lojalizmie z okresu zaborów, w kapitalistycznym zalewie lojalności konsumenckiej (dbającej o satysfakcję klienta), cnota lojalności domaga się odbudowy i troskliwej pielęgnacji.