Odwaga do mówienia prawdy jest jedyną drogą do pełnego oczyszczenia

W debacie publicznej na temat wykorzystywania seksualnego małoletniego przez niektórych duchownych bardzo często – i słusznie – powraca wątek praw przysługujących osobom pokrzywdzonym. Na plan pierwszy wysuwa się fakt, że w postępowaniu kościelnym pokrzywdzony nie jest traktowany jako strona – poza zgłoszeniem faktu wykorzystania nie ma później np. wglądu w materiały dochodzenia.

Adam Żak SJ: Kościół, który się nie oczyszcza, przestaje ewangelizować

Wiara i społeczeństwo

Być może z tego właśnie powodu powstaje przekonanie, że poszkodowany pozbawiony jest jakichkolwiek praw. Nie jest to jednak prawdą, bo pewne prawa jednak poszkodowanym przysługują. Nie są one jednak skatalogowane w jednym miejscu i trzeba ich szukać w co najmniej sześciu dokumentach, w których podnoszone są sprawy wykorzystywania. Prawdopodobnie jest to kolejna przyczyna, dla której powszechnie uważa się, że poszkodowanemu żadne prawo nie przysługuje. Wydaje się, że dla przejrzystości procesów Kościół winien tę sprawę uregulować. Zanim się to jednak stanie, trochę wody w Tybrze i Wiśle upłynie.

Jednym z praw osoby poszkodowanej jest prawo do informacji o wyniku dochodzenia. Zostało to opisane w art. 17 par. 3 listu apostolskiego motu prioprio „Vos estis lux mundi”. Paragraf ten mówi, że informację taką przedstawia się na wniosek osoby zainteresowanej wedle instrukcji wydanej przez „dykasterię kompetentną”. Jak w praktyce to wygląda, można przeanalizować w oparciu o dochodzenia prowadzone według VELM w odniesieniu do polskich biskupów – a dochodzeń tych było już co najmniej 16. Wniosek jest jeden: nie wypracowano jednego schematu postępowania, a o zakończeniu dochodzenia informowane są nie tylko osoby poszkodowane – jak literalnie mówi przepis – ale także składające zawiadomienie.

Zerknijmy na kilka przykładów. Pierwsze zawiadomienie na mocy VELM złożył w odniesieniu do bp. Edwarda Janiaka po emisji filmu „Zabawa w chowanego” abp Wojciech Polak. Prowadzenie dochodzenia powierzono abp. Stanisławowi Gądeckiemu. Informację o jego zakończeniu podała Nuncjatura Apostolska bez wcześniejszego powiadomienia osób zainteresowanych. Potem pojawił się komunikat o sankcjach wobec biskupa.

Zawiadomienie o możliwych zaniedbaniach bp. Stanisława Napierały złożył redaktor naczelny kwartalnika „Więź” Zbigniew Nosowski. Prowadził je również abp Gądecki. Informację o zakończeniu postępowania przekazała archidiecezja poznańska, a Nosowski otrzymał list z tą informacją już po podaniu jej do wiadomości publicznej.

W innej sprawie z osobą pokrzywdzoną osobiście – w miejscu przez nią wskazanym - spotkał się prowadzący dochodzenie i poinformował o wyniku dochodzenia. W kolejnej – dot. arcybiskupa Wiktora Skworca – osoby zgłaszające wezwano do krakowskiej kurii, która prowadziła postępowanie i odczytano rezultat dochodzenia. Jeszcze w innej – dot. bp. Stefana Cichego – osobę poszkodowaną poinformowano… mailem. A w kolejnej – bp. Henryka Tomasika – zarówno do poszkodowanych, jak i składającego zawiadomienie po prostu wykonano telefon.

Jak zmienia się formacja w seminariach, by zapobiegać wykorzystaniu seksualnemu?

Kościół

Warto też przy tym zwrócić uwagę, że w niektórych sprawach informację o zakończeniu postępowania i nałożonych na hierarchę sankcjach podawała Nuncjatura Apostolska (m.in. bp. Janiak, abp Głódź, abp Gołębiewski), w innych cedowano to na prowadzącego sprawę metropolitę (abp Skworc, bp Rakoczy), a jeszcze inne – poza informacją o zakończeniu dochodzenia przekazaną poszkodowanym – nie doczekały się żadnych oficjalnych komunikatów (bp Cichy, bp Tomasik).  

Brak jednolitego schematu postępowania, a także sposobu komunikowania o zakończonych postępowaniach, jak również rozciągnięcie obowiązku wynikającego z VELM poza krąg poszkodowanych, to ewidentny dowód na to, że Kościół w informowaniu w sprawach związanych z wykorzystaniem seksualnym wciąż jest na etapie eksperymentalnym. Niemniej można odnieść wrażenie, że nie chce o tych sprawach mówić i najchętniej by je przemilczał. Tymczasem niedociągnięcia w komunikacji lub jej brak powodują nieufność wiernych i podważają – i tak już mocno osłabione – zaufanie do Kościoła. Chcąc je odzyskać, ludzie Kościoła muszą przestać się bać. Odwaga do mówienia prawdy jest jedyną drogą do pełnego oczyszczenia.