Związki papieża Franciszka z islamem

Jeden z najważniejszych liderów islamu, wielki imam Ahmed el-Tajeb, spotkał się z Franciszkiem. Nie było to zwykłe spotkanie. Przygotowania trwały od zeszłego roku. Po wizycie w pięciu muzułmańskich krajach i przyjęciu uchodźców-muzułmanów dla wielu może być ono podejrzane. Co łączy papieża z islamem?

Papież Franciszek wielokrotnie pokazywał, jak ważna jest dla niego relacja z muzułmanami. Podczas liturgii Wielkiego Czwartku mył nogi muzułmanom i muzułmankom. Przyjął do Watykanu trzy muzułmańskie rodziny uchodźców z Syrii. Odwiedził - jak dotychczas - pięć krajów, których ludność w większości wyznaje islam: Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Turcję, Palestynę i Jordanię. Wielu komentatorów zauważa, że nie odwiedził dotąd żadnego z tradycyjnie katolickich państw europejskich (Polska będzie pierwszym z nich). Co więcej, w głośnym wywiadzie dla francuskiego pisma "La Croix", papież stwierdził, że współistnienie chrześcijan i muzułmanów jest możliwe.

Do tego dochodzi poniedziałkowe spotkanie, o którym Franciszek powiedział, że "samo w sobie jest przesłaniem". O treści niemal półgodzinnej konwersacji wiemy niewiele. Watykan w oficjalnym komunikacie poinformował, że "serdeczna rozmowa" trwała około 30 minut i odbyła się w papieskiej bibliotece w Pałacu Apostolskim.

Franciszek podarował imamowi egzemplarz swej encykliki Laudato si’ oraz medal przedstawiający drzewo oliwne - symbol pokoju. Spotkanie miało zakończyć się wzajemnym uściskiem obu rozmówców.

Wydarzenie skomentował znany jezuita, o. Samir Khalil Samir: "to była bardzo dobra decyzja dla Watykanu. Podjęta we właściwym czasie" - czytamy. - "Ten krok pozwoli Kościołowi mówić o sprawach kluczowych dla kryzysu świata muzułmańskiego. Świat islamu przeżywa obecnie jeden z najpoważniejszych kryzysów ostatnich dziesięcioleci" - ocenił o. Samir, ceniony islamista.

Kim jest wielki imam, z którym spotkał się papież?

W lutym br. Watykan wysłał do Kairu sekretarza Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego ks. Guixota w celu przekazania zaproszenia i opracowania planu spotkania. To w stolicy Egiptu znajduje się bowiem siedziba jednej z najstarszych i największych uczelni na świecie - uniwersytetu Al-Azhar. Założony ok. 970 roku jako szkoła koraniczna, obecnie jest miejscem nauki dla 90 tysięcy studentów i odgrywa ogromną rolę w świecie islamu.

Wielki imam Al-Azhar to tytuł przyznawany osobie odpowiedzialnej za duchowe przewodnictwo uniwersytetu oraz działającego przy nim meczetu. Osoba nosząca ten tytuł, obecnie Ahmed el-Tajeb, jest uznawana za jednego z najważniejszych przywódców duchowych sunnitów, którzy stanowią 90% wszystkich muzułmanów. Co ciekawe, el-Tajeb był wcześniej również rektorem Al-Azhar, wielkim muftim Egiptu oraz szejkiem egipskiego bractwa sufickiego.

W ostatnich latach angażował się politycznie: ostro potępiał salaficki odłam islamu, akcje podejmowane przez tzw. Państwo Islamskie (stwierdził m.in. że dżihadyści i ci, którzy ich wspierają, zasługują na ukrzyżowanie, choć nigdy nie określił ich jako nie-muzułmanów) czy działania Izraela na terenie Palestyny. Nie ma również wątpliwości, że jego działania (do których przyłączył się również koptyjski papież Tawadros II) miały znaczący wpływ na usunięcie poprzedniego prezydenta Egiptu popieranego przez fundamentalistyczne Bractwo Muzułmańskie. Taki sposób działania nie jest obcy muzułmańskim i bliskowschodnim przywódcom.

Nie ma wątpliwości, że spotkanie z papieżem również miało polityczny wymiar. El-Tajeb był osobiście odpowiedzialny za zawieszenie dialogu z Watykanem rozpoczętego w 2000 roku przez Jana Pawła II. Do zerwania stosunków doszło, gdy papież Benedykt XVI wezwał władze egipskie do większej ochrony chrześcijan. Miało to miejsce po krwawym zamachu na katedrę koptyjską w Kairze, 31 grudnia 2010 roku.

Franciszek przywraca dialog

Dopiero za pontyfikatu papieża Franciszka udało się przywrócić dialog. Niemal zaraz po wyborze Franciszek otrzymał ciepłe telegramy gratulacyjne od wielu muzułmańskich przywódców, w tym wielkiego imama Al-Azhar.

- Potrzebujemy świata pełnego współpracy i miłości, by zapewnić wspólne wartości, kładąc kres kulturze nienawiści i nierówności - pisał w marcu 2013 roku el-Tajeb. - Mam nadzieję, że rozpoczęty pontyfikat przyczyni się do otwarcia nowej epoki, pozytywnej dla wszystkich narodów w zmieniającym się świecie potrzebującym stabilności i pokoju.

Na początku 2014 roku do Watykanu ponownie zaproszono reprezentanta Al-Azhar, prof. Mahmouda Azaba, który badał relacje między Biblią a Koranem. - Dialog nigdy nie został przerwany, ale jedynie zawieszony - mówił podczas międzyreligijnej konferencji w Watykanie prof. Azab. - Nie prowadzi się dialogu dla niego samego. Musi za nim stać jasny program. Niestety, prof. Azab zmarł kilka miesięcy po konferencji.

Kolejnym krokiem w odnowieniu relacji Watykanu z uniwersytetem Al-Azhar była konferencja Wschód i Zachód. Dialog kultur zorganizowana przez rzymską wspólnotę Sant'Egidio w czerwcu 2015 roku. Został na nią zaproszony także wielki imam, który udzielił z tej okazji wywiadu katolickiej agencji SIR.

El-Tajeb stwierdził wówczas, że reaktywowanie dialogu było możliwe dzięki "wielkiemu szacunkowi papieża Franciszka wobec innych religii":
- Gdyby teraz Watykan uczynił jeden krok, my uczynimy dziesięć w jego kierunku - mówił duchowny w wywiadzie. - Byłbym szczęśliwy, mogąc spotkać się z papieżem, podobnie jak z każdym, kto miłuje pokój.

Watykan zrobił ten krok. W grudniu 2015 roku miało miejsce spotkanie imama el-Tajeba z abp. Brunonem Musarem, nuncjuszem apostolskim w Egipcie.

Prawdopodobnie to podczas tego spotkania zaczęto konsultować możliwość bezpośredniego spotkania. Stało się ono faktem i - jak podkreślił papież Franciszek - "przesłaniem".

Co dalej?

To przesłanie z pewnością trafiło do Egiptu. Większość czołowych mediów traktuje informację na ten temat priorytetowo. Czego zatem możemy spodziewać się w relacjach Kościoła i sunnickiej wersji islamu? Wielki imam jest już w drodze na kolejne spotkanie "Wschód i Zachód. Dialog kultur" organizowane przez wspólnotę Sant'Egidio w Paryżu. Głównym współorganizatorem jest w tym roku muzułmański uniwersytet al-Azhar.

Co ciekawe, El-Tajeb brał już udział w podobnym przedsięwzięciu… w Polsce. W 2009 roku przemawiał on podczas ogromnego Kongresu dla Pokoju, międzyreligijnej konferencji z cyklu "Ludzie i Religie", również organizowanej przez Sant'Egidio.

Krakowski kongres odbył się w 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej i 20. rocznicę upadku komunizmu. Pod hasłem "Nigdy więcej wojny" uczestniczyło w nim ponad 2,5 przedstawicieli religii, polityków i naukowców. Reprezentanci chrześcijaństwa, islamu, judaizmu, buddyzmu i innych wyznań mieli jedno przesłanie: "Religie nie chcą wojny i nie chcą, aby wykorzystywano je dla wojny". Kongres w Krakowie odbył się dawno, w 2009 roku.

Może to hasło głoszenia pokoju, a nie przygotowywania się do wojny należałoby dziś jeszcze raz głośno powtórzyć?

Karol Wilczyński - redaktor DEON.pl. Prowadzi projekt "Przyjąć przybysza". Pisze doktorat z filozofii arabskiej.