Pięć mitów na temat Konferencji Episkopatu Polski. Oto jak naprawdę działa KEP

Czy do polskiego Episkopatu należą biskupi spoza wyznania rzymsko-katolickiego? Czy przewodniczący KEP ma władzę nad biskupami diecezjalnymi? Kto może się oficjalnie wypowiadać w imieniu całego polskiego Kościoła? Na temat KEP krąży wiele mitów. Wyjaśniamy niektóre z nich. 

Konferencja Episkopatu Polski budzi ostatnio wiele medialnego zainteresowania ze względu na nadchodzące wybory i zmiany nie tylko w prezydium KEP, ale także w ważnych diecezjach, w których w tym roku zmienią się ordynariusze. A to powoduje wiele dyskusji, w których okazuje się, że wielu także wierzących Polaków nie ma pojęcia, jak właściwie działa Konferencja Episkopatu Polski.  

Mit pierwszy: to KEP rządzi polskimi biskupami

Wbrew obiegowym opiniom Konferencja Episkopatu Polski nie jest „zarządem” Kościoła katolickiego w Polsce. Biskupi podlegają władzy papieża, a nie przewodniczącego KEP.  Sama Konferencja jest instytucją zrzeszającą biskupów Kościoła katolickiego, pracujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, i jest forum, na którym biskupi współpracują ze sobą, wypracowując rozwiązania problemów duszpasterskich. 

Podstawową zasadą pracy KEP jest kolegialność, która się wyraża we wspólnym podejmowaniu decyzji. Biskupi razem szukają rozwiązań dla wyzwań duszpasterskich i wypracowują odpowiednie metody ewangelizacji. Zajmują się też problemami społecznymi, rozpatrując je w świetle nauczania Kościoła.

Biskupi utrzymują również w imieniu Kościoła kontakty z państwem, jednak rola ta jest ograniczona, gdyż w kwestiach regulowanych przez Konkordat stroną do rozmów z władzami jest Stolica Apostolska, chyba, że deleguje swe kompetencje w tym zakresie Konferencji Episkopatu. Ponadto KEP sprawuje duchową opiekę nad Polonią w porozumieniu z miejscowymi episkopatami. Opieka ta ma wyłącznie charakter duszpasterski, nie prawny, gdyż polscy księża będący duszpasterzami Polonii zgodnie z prawem kanonicznym podlegają biskupowi miejsca.

Mit drugi: do KEP należą wszyscy żyjący polscy biskupi

Zgodnie z obowiązującym od 2009 r. statutem, do Konferencji Episkopatu Polski należą: prymas, arcybiskupi metropolici, biskupi diecezjalni „oraz ci, którzy są z nimi prawnie zrównani”, biskup polowy, biskupi obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, biskupi koadiutorzy, biskupi pomocniczy.

Członkami KEP nie są natomiast biskupi seniorzy (emeryci) nie są członkami KEP, a także polscy biskupi wyświęceni dla zagranicy. Ta informacja bywa czasem zaskoczeniem - na świecie jest o wiele więcej Polaków, którzy są biskupami, wyświęconych dla zagranicznych diecezji. Ci biskupi (często zakonnicy na misjach) nie należą do KEP, ponieważ nie pracują na terenie Polski. Członkami episkopatu Polski nie są też biskupi Polacy pracujący w strukturach Stolicy Apostolskiej i dyplomacji watykańskiej (w tym dwóch kardynałów: Konrad Krajewski i Stanisław Ryłko). 

Mit trzeci: przewodniczący KEP jest szefem biskupów diecezjalnych

Najściślejszym gronem kierowniczym KEP jest Prezydium. W jego skład wchodzą: przewodniczący i jego zastępca (wybierani spośród biskupów diecezjalnych na pięć lat, z możliwością ponownego wyboru na drugą kadencję) oraz sekretarz generalny (wybierany na ten sam okres; zwykle jest nim jeden z biskupów pomocniczych). Jednak prezydium KEP nie stanowi "najwyższego zarządu" Episkopatu, a przewodniczący KEP nie jest przełożonym biskupów diecezjalnych. 

Jakie zadania ma więc prezydium KEP? Przede wszystkim ma prawo zabierać głos w sprawach publicznych, „kiedy wymaga tego dobro Kościoła”. Ponadto przedstawia kandydatów na przewodniczących komisji, rad, zespołów, duszpasterzy krajowych różnych środowisk i polskich instytucji katolickich za granicą.

Do zadań samego przewodniczącego KEP należy reprezentowanie Konferencji na zewnątrz, a także zwoływanie Rady Stałej, zebrania plenarnego, Rady Biskupów Diecezjalnych oraz przewodniczenie ich obradom. Ponadto - jak stwierdza statut KEP: „zaprasza, wyjątkowo i w szczególnych przypadkach, na zebranie Konferencji inne osoby, po wysłuchaniu Prezydium”. Przesyła też „sprawozdania i dokumenty z zebrań plenarnych oraz Rady Biskupów Diecezjalnych do Stolicy Apostolskiej, za pośrednictwem Nuncjatury Apostolskiej”. W przypadku prawnej przeszkody przewodniczącego funkcję tę pełni jego zastępca.

Od 2014 r. przewodniczącym KEP jest metropolita poznański abp Stanisław Gądecki, jego zastępcą metropolita krakowski Marek Jędraszewski, a sekretarzem generalnym biskup pomocniczy archidiecezji lubelskiej Artur Miziński. Nowe prezydium zostanie wyłonione podczas wyborów, które odbędą się 13-14 marca 2024 r. 

Mit czwarty: tylko przewodniczący KEP może się wypowiadać w imieniu całego Kościoła

Nie da się nie zauważyć, że w mediach, ale także w świadomości społecznej Polaków często dominuje przekonanie, że w imieniu Kościoła musi wypowiadać się przewodniczący KEP. W rzeczywistości jest inaczej, co budzi wiele nieporozumień, zwłaszcza w sprawach, w których ktoś domaga się głosu Kościoła i spodziewa się, że może nim być tylko przewodniczący KEP. 

Tymczasem w sprawach publicznych i ważnych dla Kościoła i społeczeństwa, (jak już wspominaliśmy wcześniej), głos może zabierać nie tylko przewodniczący, ale całe prezydium, a więc także zastępca przewodniczącego oraz sekretarz KEP. Podobnie jak prezydium stanowisko w sprawach publicznych może też zabierać Rada Stała.

Do Rady Stałej należą: przewodniczący: KEP, jego zastępca, Prymas Polski, kardynałowie kierujący diecezjami, sekretarz generalny oraz ośmiu biskupów wybranych przez zebranie plenarne (sześciu diecezjalnych i dwóch pomocniczych) na pięcioletnią kadencją (z możliwością ponownego wyboru na drugą). Poza zabieraniem głosu w sprawach publicznych Rada zajmuje się koordynacją prac KEP, czuwaniem nad wykonywaniem jej decyzji i przygotowaniem zebrań plenarnych. 

Obecnie członkami Rady Stałej są z urzędu: abp Stanisław Gądecki (przewodniczący KEP), abp Marek Jędraszewski (zastępca przewodniczącego), bp Artur Miziński (sekretarz generalny), kard. Kazimierz Nycz (urzędujący kardynał) i abp Wojciech Polak (prymas Polski), z wyboru zaś: bp Andrzej Czaja, abp Wacław Depo, abp Józef Kupny, bp Wiesław Śmigiel, abp Tadeusz Wojda, bp Marian Florczyk i bp Piotr Turzyński. Jest w niej jeden wakat po niedawnej dymisji abp. Andrzeja Dzięgi.

Mit piąty: w polskim Episkopacie są tylko biskupi rzymskokatoliccy

Według danych z dnia 11 marca 2024 roku episkopat Polski składa się ze 145 biskupów, a czterech z nich jest obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (często nazywanego greckokatolickim). Nie pełnią oni na ogół bardziej eksponowanych posług w KEP, co tłumaczy się zazwyczaj faktem, że wiernych tego obrządku jest w Polsce wciąż proporcjonalnie niewiele. 

Łącznie wśród członków polskiego Episkopatu jest 3 kardynałów, 24 arcybiskupów, 118 biskupów. Pełnią oni funkcję: biskupów diecezjalnych - 41, w tym 14 metropolitów (2 kardynałów), biskupa polowego - 1, biskupów pomocniczych - 52. Tworzą oni Konferencję Episkopatu Polski, liczącą 94 członków. Jedną archidiecezją (szczecińsko-kamieńską) i dwiema diecezjami (łowicką i sosnowiecką) kierują tymczasowo administratorzy apostolscy, wyłonieni spośród biskupów. W skład KEP nie wchodzi natomiast 51 biskupów seniorów (w tym 1 kardynał i 12 arcybiskupów).

Co ciekawe, Konferencja Episkopatu Polski należy do najliczniejszych konferencji biskupich na świecie. Ma to związek z dużą liczbą biskupów pomocniczych, którzy stanowią większość (52 procent) członków KEP. Jest to sytuacja niezwykle rzadko spotykana w świecie. W kilku polskich diecezjach jest po trzech biskupów pomocniczych (Katowice, Kraków, Lublin, Tarnów, Warszawa), choć zarazem w ośmiu innych (Drohiczyn, Rzeszów, Sandomierz, Sosnowiec, Włocławek i trzy eparchie greckokatolickie) nie ma obecnie ani jednego, tak jak w większości diecezji świata.

Źródło: KAI / mł