Prymas o Synodzie: wyjść z Ewangelią do ludzi

"Widzę natomiast wyraźne wezwanie, aby otoczyć osoby rozwiedzione i żyjące w związkach niesakramentalnych lub w tzw. wolnych związkach, jeszcze większą troską duszpasterską, przypominając, że są one pełnoprawnymi członkami wspólnoty Kościoła i mają w nim swoje miejsce" - mówił w wywiadzie prymas, abp Wojciech Polak.

Bernadeta Kruszyk (KAI): Jaka refleksja towarzyszy Księdzu Prymasowi po zakończeniu obrad ojców synodalnych i lekturze wypracowanej przez nich relacji końcowej?

Abp Wojciech Polak: Niewątpliwie najpierw wdzięczność za te trzy tygodnie intensywnej i solidnej pracy podejmowanej zarówno w czasie kongregacji generalnych jak i w grupach circuli minores.

Jestem głęboko przekonany, że Synod był - jak podkreśla papież Franciszek - wspólnym przemierzaniem drogi. I to wszystko, co otrzymaliśmy w Relatio finale, tym szeroko omawianym dokumencie końcowym, jest owocem tej wspólnie przebytej drogi, także tych jej niełatwych odcinków, którym towarzyszyły największe emocje i zainteresowanie medialne. Otrzymaliśmy wielkie bogactwo myśli, nad którymi trzeba nam się teraz z uwagą pochylić.

Papież Franciszek w homilii na zakończenie Synodu powiedział, że wiara musi być zakorzeniona w życiu, że nie może byś sprawą abstrakcyjną. W moim odczuciu we wszystkich dokumentach synodalnych, także we wspomnianej relacji końcowej, to wskazanie jest wyraźnie widoczne. Wiara musi być zakorzeniona w życiu konkretnego człowieka, w życiu małżonków i rodzin, także tych przeżywających trudności i zmagających się z kryzysami.

Wielu z nich czuje się odsuniętych na margines Kościoła, wielu z różnych powodów odsuwa się dobrowolnie, niektórzy czują się wykluczeni, pozostawieni samym sobie. Jest poczucie, że Kościół w niedostatecznym stopniu im towarzyszy.

Synod utwierdził mnie w przekonaniu, że to towarzyszenie jest konieczne. Wiele razy w czasie obrad synodalnych padło to właśnie sformułowanie "towarzyszyć rodzinie" na różnych etapach jej rozwoju, a więc towarzyszyć w przygotowaniu do podjęcia obowiązków wynikających z powołania do życia w małżeństwie i rodzinie; towarzyszyć młodym małżonkom u progu ich wspólnego życia, w tych pierwszych latach, które są bardzo piękne, ale i narażona na wiele zagrożeń; towarzyszyć w sytuacjach kryzysowych i trudnych, wówczas, gdy to wspólne życie się nie udaje i rozpada; towarzyszyć z wiarą, na sposób ewangeliczny.

Myślę, że ten bogaty materiał, który otrzymaliśmy, stanowiący owoc i sumę synodalnych obrad wymaga od nas biskupów także konkretnych działań, aby synodalne wskazania znalazły swoje odzwierciedlenie w duszpasterskiej praktyce.

Najbardziej emocjonującą kwestią było dopuszczenie do komunii osób rozwiedzionych i żyjących w ponownych związkach. W komentarzach z jednej strony mówi się, że w doktrynie nic się nie zmieniło, choć Kościół nieco szerzej otworzył drzwi, z drugiej, że to jednak początek zmian, które doprowadzą do liberalizacji zasad. Jak Ksiądz Prymas to ocenia?

Rzeczywiście ta kwestia budziła spore emocje i była najszerzej dyskutowana w mediach. Gdyby śledzić niektóre przekazy, mogłoby się wydawać, że ojcowie synodalni zajmowali się tylko tym tematem, tymczasem perspektywa Synodu była dużo szersza.

Co do komentarzy i dopatrywania się w sformułowanych przez Synod wskazaniach różnych możliwych rozwiązań na przyszłość, nie dostrzegam tu pójścia Kościoła w tym czy innym kierunku. Widzę natomiast wyraźne wezwanie, aby otoczyć osoby rozwiedzione i żyjące w związkach niesakramentalnych lub w tzw. wolnych związkach, jeszcze większą troską duszpasterską, przypominając, że są one pełnoprawnymi członkami wspólnoty Kościoła i mają w nim swoje miejsce.

Tym, na co warto zwrócić uwagę jest wyakcentowanie nauczania papieża Jana Pawła II o rodzinie. Jak słusznie już zauważono, w przeciwieństwie do ubiegłorocznych obrad, był on wielkim Obecnym tego Synodu. W punkcie 84 dokumentu końcowego, traktującym o kwestii komunii dla osób rozwiedzionych żyjących w ponownych związkach, wprost przytoczono fragmenty adhortacji apostolskiej Familiaris Consortio.

Zawarte tam wezwanie, aby sytuacje tych rodzin dobrze rozeznawać i im towarzyszyć nie jest zatem wezwaniem płynącym z tego Synodu, ale powtórzeniem papieskiego zalecenia sprzed ponad trzydziestu lat. Jan Paweł II wskazuje w nim jasno, że osoby rozwiedzione żyjące w ponownych związkach niesakramentalnych mogą przystępować do komunii świętej tylko wtedy, gdy żyją bez relacji seksualnej, jak brat i siostra, i że ta forma jest trwała, a nie podejmowana jednorazowo lub czasowo. Tutaj nic się nie zmieniło.

Synod to nauczanie potwierdził, zalecając głębsze pochylenie się nad trudnymi sytuacjami z miłosierdziem, wrażliwością i miłością.

Z całą pewnością potrzebne jest większe nasze uwrażliwienie na te trudne, często traumatyczne sytuacje. Wielu ludzi mających za sobą nieudane małżeństwo, żyjących w drugim związku, ma poczucie, że to dyskwalifikuje je w Kościele, odsuwa na margines, a nawet wyklucza. Tak nie jest.

I tu wielkie zadanie dla nas kapłanów, ale i dla świeckich, by im pokazać, ile mogą otrzymać włączając się we wspólnotę Kościoła i będąc jej aktywnymi członkami. Mam wrażenie, że nadmierne wyakcentowanie kwestii komunii dla osób rozwiedzionych przysłoniło fakt, że droga sakramentalna nie jest jedyną drogą uświęcania w Kościele. Jest nią także słuchanie Słowa Bożego, głoszenie Ewangelii, dawanie świadectwa wiary, katolickie wychowanie dzieci, twórcza obecność we wspólnocie.

Wiele nieporozumień, wiele problemów ma swoje źródło właśnie w nieznajomości nauczania Kościoła w tej kwestii, w stereotypowym i bardzo skrótowym myśleniu. W medialnych relacjach i sporach, które dla wielu ludzi są jedynym źródłem wiedzy, brakuje wyjaśnienia, że obok drogi sakramentalnej istnieją jeszcze inne formy jedności z Bogiem, które mają wartość dla duchowego i pełnego życia chrześcijańskiego.

W odniesieniu do zalecanego przez Synod towarzyszenia w sytuacjach trudnych i kryzysowych, widzi Ksiądz Prymas konieczność powstania w diecezjach i parafiach regularnego duszpasterstwa osób rozwiedzionych?

To z całą pewnością ważne zadanie, ale i wielkie wyzwanie dla nas. Rozmawiając podczas wizytacji kanonicznych z kapłanami, radami duszpasterskimi i świeckimi słyszę, że takie duszpasterstwo, choć potrzebne, niekoniecznie będzie w tych małych wspólnotach dobrą i uniwersalną receptą. Powód jest bardzo prosty. W takie duszpasterstwo te osoby muszą dobrowolnie wejść, muszą uczynić ten krok wobec całej parafii, a to nie jest takie proste, szczególnie, że wielu z nich oddaliło się od Kościoła.

Myślę, że pierwszą rzeczą, którą trzeba zrobić, to przygotować grunt, by te osoby na powrót zbliżyły się do Boga i poczuły się częścią wspólnoty Kościoła. A to raczej musi odbywać się w sposób indywidualny, a nie zorganizowany. Jedynym sposobem jest tu ewangelizacja, wyjście z Ewangelią do tych ludzi. Gdy dotrze do człowieka Ewangelia, to potem zaczyna się porządkowanie życia.

My często chcemy na odwrót, najpierw porządkować, a później ewangelizować. Wciąż nurtuje nas pytanie, jak ten kontakt nawiązać? Jak na te peryferie dotrzeć? Często te pierwsze kontakty odbywają się przy okazji chrztu dziecka, pierwszej Komunii świętej. Jak przy tej okazji nawiązać głębszą więź, zachęcić do obecności we wspólnocie Kościoła, do udziału w rekolekcjach etc.

Tutaj zadanie dla nas kapłanów, by jak już mówiłem, podejść do tych ludzi z wrażliwością, nie sądzić, bo - jak mówił na zakończenie Synodu papież Franciszek - pierwszym obowiązkiem Kościoła nie jest ferowanie wyroków skazujących czy anatem, ale głoszenie miłosierdzie Boga, wzywanie do nawrócenia i prowadzenie wszystkich ludzi do zbawienia Pańskiego.

Kwestia komunii dla osób rozwiedzionych przysłoniła nieco inne ważne tematy Synodu. Które z nich były najbardziej znaczące, szczególnie w kontekście kryzysu rodziny?

Widzę trzy takie obszary. Pierwszy to niewątpliwie przygotowanie do życia w małżeństwie i rodzinie. Na Synodzie bardzo wyraźnie podkreślano, że proces ten rozpoczyna się już w dzieciństwie, a więc to, co nieustannie małżonkom przypominam, że poprzez wzajemną miłość, poprzez wiarę i przykład, budują przyszłość swoich dzieci.

Potem oczywiście następuje to sformalizowane przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie. I tutaj potrzeba w diecezjach nowego namysły nad obecnym dyrektorium i zawartymi tam rozwiązaniami, czy one są wystarczające na ten czas?

Drugi ważny temat synodalnych obrad to ten, o którym już wspomniałem, a więc towarzyszenie małżonkom już po zawarciu małżeństwa, zwłaszcza w tych pierwszych latach, które, jak pokazuje praktyka, narażone są na wiele niebezpieczeństw i trudności kończących się niestety często rozpadem. A więc jak mądrze pomagać i wspierać tych, którzy się z problemami borykają?

Ten obszar w duszpasterskim posługiwaniu Kościoła wydaje się wciąż niedowartościowany i wymaga zdecydowanie większej uwagi. Widzę tu pole do działania nie tylko dla kapłanów, ale i dla poradnictwa rodzinnego i małżeńskiego, które kojarzy się nam głównie z przygotowaniem do małżeństwa, ale w istocie powinno być bardziej ukierunkowane właśnie na towarzyszenie i wspieranie małżonków.

I trzeci obszar to ten, który wiąże się z szeroko rozumianą polityką rodzinną i tworzeniem optymalnych warunków dla rozwoju i funkcjonowania rodziny. Tutaj potrzeba nie tylko dyskusji i działań doraźnych, ale przede wszystkim spojrzenia w przyszłość i konkretnego inwestowania w rodzinę.