10 czerwca 1942 r. Dzień, w którym umarły Lidice

Jiří Pitín spogląda przed siebie i wskazuje ręką w kierunku, gdzie były Lidice. Nic po nich nie zostało. Jiří Pitín ma 80 lat i nie może pamiętać swoich Lidic. Kiedy Niemcy zaczęli unicestwiać wioskę, miał siedem tygodni. Z lidickich dzieci jest już jednym z ostatnich.

Jiří Pitín urodził się 23 kwietnia 1942 r. 10 czerwca 1942 r. Niemcy rozpoczęli pacyfikację Lidic. Mężczyzn i chłopców rozstrzelali. Kobiety wysłali do obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Dzieci poddali selekcji. Większość wysłali do obozu zagłady Kulmhof (Chełmno nad Nerem w okupowanej Polsce) i zamordowali spalinami w ruchomych, zamontowanych na samochodach ciężarowych komorach śmierci.

Jedyny ocalały. Śmierć rodziny Pitín

Marie, 10-letnia siostra Jiřiego, została zamordowana w Kulmhof. Jego ojciec František ukrywał się przez kilka dni, ale wpadł w ręce Niemców i został rozstrzelany. Niemcy rozstrzelali także stryja Josefa. Matka Blažena trafiła do niemieckiego obozu koncentracyjnego dla kobiet w Ravensbrück. Nie wytrzymała tego psychicznie. W Boże Narodzenie 1944 r. odebrała sobie życie – rzuciła się na druty podpiętego do prądu ogrodzenia obozu. Babcia Marie zginęła w Auschwitz.

Jiří w dniach pacyfikacji Lidic był zbyt małym dzieckiem, by naziści mogli ocenić jego przydatność rasową do zniemczenia. Razem z sześciorgiem innych niemowląt trafił do domu opieki w Pradze. To uratowało mu życie. Przetrwał wojnę. Zaopiekowała się nim później ciotka, siostra matki.

82 dzieci, nieruchomych dzieci

Jiří Pitín stoi obok pomnika dzieci Lidic. Jak one spogląda na wioskę, po której miał nie pozostać żaden ślad. Pomnik znajduje się na obrzeżach dawnych Lidic, poniżej obecnej wioski, która powstała tu po wojnie w innym miejscu.

82 figury dzieci. 42 dziewcząt i 40 chłopców. Odlane w brązie spoglądają nieruchomo na Lidice. Tam, gdzie były ich Lidice. Obok nich stoi Jiří Pitín.

Rzeźbiarka prof. Marie Uchytilová tworzyła pomnik lidickich dzieci przez 20 lat. Nie zobaczyła swojego dzieła. Zmarła w 1989 r. Zdążyła stworzyć w gipsie wszystkie 82 postacie dzieci, ale pieniędzy udało się wówczas zebrać tylko na odlanie w brązie trzech figur.

Ostatnie siedem figur dzieci Lidic ustawiono na postumencie w 2000 r. 82 nieruchome figury spoglądają na Lidice dniem i nocą.

Wyrok na Reinharda Heydricha

9 czerwca 1942 r. Lidice miały 503 mieszkańców. Nocą wioska została otoczona przez SS i policję. 10 czerwca od rana zaczęła się masakra. Mężczyzn i chłopców sprowadzano do zagrody rodziny Horáków. Tu czekał na nich pluton egzekucyjny. Pierwszego dnia pacyfikacji Niemcy zabili 173 mieszkańców Lidic.

Tak zaczęła się niemiecka zemsta za zamach dokonany przez czechosłowackich cichociemnych na nazistowskim namiestniku Czech i Moraw Reinhardzie Heydrichu. Heydrich, wzorcowy nazista, SS-Obergruppenführer oraz generał bezpieczeństwa i generał policji, szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, we wrześniu 1941 r. został wysłany z Berlina do Pragi. Został namiestnikiem tzw. Protektoratu Czech i Moraw. Po kilku miesiącach emigracyjny rząd Czechosłowacji w Londynie wydał wyrok śmierci na hitlerowskiego dygnitarza.

Reinhard Heydrich (By Bundesarchiv, Bild 146-1969-054-16 / Hoffmann, Heinrich / CC-BY-SA, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5482511)

Wśród wielu domniemań na temat powodów wyroku na Heydricha wymieniano m.in. zorganizowaną w styczniu 1942 r. konferencję w podberlińskim Wannsee. Przewodniczył jej Heydrich, a w trakcie spotkania wypracowany został plan „ostatecznej likwidacji kwestii żydowskiej”, co doprowadziło do zagłady przez III Rzeszę Żydów z okupowanych przez Niemcy terenów Europy.

- Powodem wyroku wydanego przez rząd w Londynie było rozpętanie przez Heydricha terroru, w wyniku którego aresztowano 5 tys. członków czechosłowackiego podziemia i kilkuset z nich zamordowano – wyjaśniał szef lidickiego muzeum pamięci dr. Eduard Stehlik podczas niedawnej polsko-czeskiej konferencji naukowej „Dzieci i wojna”, która odbyła się w Lidicach.

27 maja 1942 r. na przedmieściach Pragi czechosłowaccy spadochroniarze obrzucili bombami samochód Heydricha. W wyniku ran i zakażenia, które wdało się do organizmu, nazistowski namiestnik zmarł 4 czerwca 1942 r. Gestapo i SS już szalało w poszukiwaniu sprawców i z żądzy odwetu. Zamach doprowadził do wyeliminowania najwyższego rangą przedstawiciela władz III Rzeszy – licząc cały okres wojny – który na dodatek był ulubieńcem Adolfa Hitlera.

Bohaterstwo i zdrada

Co sprowadziło zagładę na Lidice, niewielką wioskę położoną 30 km od Pragi? W atmosferze polowania na sprawców zamachu i szukania wszelkich tropów, w dostarczonym gestapo liście pracownika pobliskiej fabryki wyczytano informację, że w siłach zbrojnych Czechosłowacji w Wielkiej Brytanii walczy syn rodziny Horáków z Lidic. To skojarzenie wystarczało, by zapadł wyrok  na Lidice i jej mieszkańców.

Na miejscu, podczas pacyfikacji, w obozach zagłady i koncentracyjnych, Niemcy zamordowali 340 mieszkańców Lidic. Cała wieś została zrównana z ziemią, aby nie pozostał po niej ślad.

Archiwalne zdjęcia z pacyfikacji Lidic - rozstrzelani mężczyźni. Materiał z prezentacji dr. Eduarda Stehlika (fot. deon.pl)

Kilka dni po pacyfikacji Lidic gestapo – w wyniku zdrady – trafiło na ślad rzeczywistych zamachowców – Josefa Gabčika i Jana Kubiša. Cichociemni i ich współtowarzysze z podziemia, otoczeni przez żandarmerię, zginęli w walce albo popełnili samobójstwo.

Po wojnie, po przetrwaniu piekła obozu w Ravensbrück, wróciły do kraju 143 kobiety z Lidic. Wracały też ocalałe dzieci. Ostatnie z nich – siedemnaste – wróciło w 1947 r.

Ojcu trzeba ugotować obiad

W jednej z wypowiedzi Jiří Pitín wspominał, że 9 czerwca 1942 r. jego mama zabrała go do Pragi, do lekarza. Odwiedzili też siostrę matki, która namawiała ją, żeby zostali u niej i przenocowali w Pradze. Odmówiła, bo śpieszyła się do domu. Mąż miał iść do pracy na nocną zmianę i następnego dnia chciała mu przygotować dobry obiad.

Pomnik dzieci z Lidic

Jiří Pitín stoi obok nieruchomych figur i patrzy. Tam były Lidice, tam był dom. Zmęczonemu po nocnej zmianie ojcu obiad na pewno by smakował.