Wystawa o reglamentacji towarów w Krakowie

Powszechnie dostępne dziś: chleb, cukier, ziemniaki, kawa, alkohol i papierosy - to towary, które w Polsce podlegały reglamentacji. Co jeszcze kupowano na kartki można się przekonać oglądając wystawę "Życie na kartki - kartki na życie…" w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie.

Na wystawie zgromadzono kartki emitowane na ziemiach polskich od czasów I wojny światowej do stanu wojennego. Najstarsze z nich mają sto lat. Choć nazywano je różnie: kartkami, bonami, talonami, asygnatami zawsze chodziło o jedno: dystrybucję towarów, których na rynku brakowało.

Kurator wystawy Robert Springwald podkreśla, że niepozorne z wyglądu papierowe kartoniki, to ważne dokumenty życia społecznego. - Te drobne papierki decydowały o możliwości przeżycia. Kartki to dokumenty +dystrybucji+ biedy. Kartkowa reglamentacja towarów zawsze towarzyszyła reglamentacji wolności. Takim momentem była w Europie I i II wojna oraz PRL" - mówił Springwald. "Trzy razy tak było i oby nigdy więcej - dopowiada Tomasz Otrębski, autor katalogu towarzyszącego wystawie.

Wojny wymuszały przede wszystkimi zaopatrzenie wojska, a to, co zostało, trzeba było jakoś podzielić. - Kartki pojawiały się także wtedy, gdy władza zaczynała majstrować w gospodarce, co zaburzało prawo popytu i podaży. Towary zaczynały znikać z półek i trzeba je było reglamentować - dodał Springwald. Psucie rynku i pieniądza owocowało pojawieniem się trzeciej waluty, czyli kartki.

W Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie można zobaczyć m.in. kartki dla mieszkańców Królestwa Polskiego i Galicji z 1915 r. na mąkę i chleb, kartkę wydaną w Łodzi - ważną od 18 listopada do 1 grudnia 1918 r., na której uwieczniono marszałka Józefa Piłsudskiego. Wydawane w trakcie II wojny światowej przez okupanta kartki inne dla Niemców, Polaków i Żydów, wyraźnie różniły się wielkością przydzielanych racji żywnościowych. Na wystawie są też swego rodzaju "kartki lojalnościowe" z czasów wojny, które można było dostać za gorliwe wywiązywanie się z obowiązkowych dostaw płodów rolnych czy wyrobów rzemieślniczych. Zebrane na ich podstawie punkty dawały możliwość zaopatrywania się w deficytowe artykuły przemysłowe. Nasze programy lojalnościowe w sklepach to nic nowego.

W okresie I wojny światowej na kartkach znajdowały się również odcinki opatrzone rozmaitymi numerami i dopiero w prasie codziennej lub w ogłoszeniach sklepowych można było się dowiedzieć, co ich posiadacze mogli za nie dostać: sól, kaszę, kawę żołędziową, brukiew suszoną, buraki, marchew czy zapałki.

By ustrzec się przed fałszowaniem kartek drukowano je na specjalnym papierze, miały też krótki termin ważności: dwa tygodnie, najwyżej miesiąc i różniły się kolorami i szatą graficzną. Niektóre kartki - zwłaszcza te z okresu I wojny światowej - były dziełami sztuki drukarskiej i nośnikami idei patriotycznych. Pojawiały się na nich herby polskich miast, wizerunki kościołów i zabytków, portrety polskich królów, bohaterów narodowych czy pisarzy, jak Henryk Sienkiewicz czy Adam Mickiewicz.

Wystawa powstała w oparciu o zbiory krakowskiego kolekcjonera Tomasza Otrębskiego, prezesa Fundacji im. Tadeusza Kościuszki. On też wraz z Robertem Springwaldem jest autorem katalogu towarzyszącego wystawie, będącego pierwszą monografią historii kartki zaopatrzeniowej w XX w.

Jak podkreślił - kurator wystawy - w PRL kartki paradoksalnie były elementem wolnego rynku. - Bo można je było wymieniać: kartki na mięso na bony na benzynę. Reglamentacja i związane z nią kolejki odgrywały wtedy rolę dzisiejszych dyskusyjnych forów internetowych o dużym stopniu wolności. Komitety kolejkowe zawiązywane dla "upolowania" akumulatora, opon czy lodówki były pierwszymi komitetami obywatelskimi - mówił PAP kurator wystawy. - Trzeba również pamiętać, że kartki były tylko "prawem dostępu" i bez pieniędzy niewiele były warte - przypomniał.

Wystawę uzupełnia kilka gablot, w których prezentowane są deficytowe towary będące marzeniem wystających w kolejkach ludzi, takie jak cukier, cukierki czekoladowe, wódka, papierosy, mydło czy proszek do prania "Cypisek".

Wystawa potrwa do 31 maja.