Dobra passa polskich archeologów

Ostatnie sześć miesięcy upłynęło pod znakiem dobrej passy polskich archeologów prowadzących badania w kraju i za granicą. Oprócz spektakularnych odkryć podsumowano kilka dużych, wieloletnich projektów badawczych.

Ogłoszenie odkrycia pierwszych znanych z terenów Polski szczątków człowieka neandertalskiego należy do najistotniejszych wydarzeń polskiej archeologii w tym roku. Znalezione w czasie wykopalisk w Jaskini Stajnia trzy zęby trzonowe to jednocześnie najstarsze znane pozostałości człowieka z terenów Polski. Odkrycia dokonał zespół kierowany przez dr. Mikołaja Urbanowskiego z Zakładu Archeologii Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.

Natomiast w Risan w Czarnogórze polska misja wykopaliskowa Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego odnalazła jeden z największych dotąd znanych skarbów antycznych w postaci dzbana wypełnionego monetami wykonanymi ze srebra i złota. Całość ważyła ponad 15 kg, a liczba monet wyniosła prawie 5 tys. Rangę odkrycia podnosi fakt, że po raz pierwszy zlokalizowano tak dużo monet różnych serii, wcześniej nieznanych numizmatykom i dotyczących nieznanego wcześniej króla iliryjskiego.

W początku tego roku podsumowano kilka projektów badawczych. Dr Grzegorz Majcherek z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW ogłosił zakończenie badań w obrębie kompleksu akademickiego z 2 poł. V i VI wieku n.e., zlokalizowanego na stanowisku Kom el-Dikka w egipskiej Aleksandrii. To jedyny jak dotąd rozpoznany starożytny uniwersytet w strefie śródziemnomorskiej. Wykopaliska podczas ostatnich sezonów uściśliły chronologię funkcjonowania założenia oraz dostarczyły szeregu cennych informacji.

Również w Egipcie, w Gurna obok Luksoru, powoli dobiegają końca wykopaliska w strefie dawnej pustelni koptyjskiej zlokalizowanej wewnątrz starożytnego grobowca. To tutaj archeolodzy pod kierunkiem Tomasza Góreckiego z Muzeum Narodowego w Warszawie odkryli w 2005 roku dwie oprawione w skórę księgi papirusowe i zespół kart pergaminowych z fragmentami starotestamentowej Księgi Izajasza. Badacze opracowują zgromadzone materiały i przygotowują się do finalnej publikacji.

Po dziesięciu sezonach prac archeologicznych sfinansowanych m. in. przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, badacze pod kierunkiem prof. Jolanty Młynarczyk z Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej PAN i Instytutu Archeologii UW i dr Mariusza Burdajewicza z Muzeum Narodowego w Warszawie zakończyli wykopaliska w obrębie kościoła z VI-VIII w., usytuowanego pośród ruin starożytnego miasta Hippos, na wschodnim brzegu jeziora Galilejskiego w Izraelu. To jedna z nielicznych znanych i starannie udokumentowanych przez prace archeologiczne świątyń chrześcijańskich w obrębie islamskiej prowincji zwanej Jund al-Urdunn podległej dynastii Omajjadów.

Obecnie archeolodzy szykują obszerną publikację naukową - pierwszą w kompleksowy sposób odnoszącą się do świątyni chrześcijańskiej aktywnej w okresie wczesnoislamskim z terenów północnego Izraela. Polska misja archeologiczna działała w Hippos w ramach międzynarodowego projektu koordynowanego przez prof. Arthura Segala z Uniwersytetu w Hajfie.

Natomiast archeolodzy pracujący pod kierunkiem prof. Piotra Dyczka zakończyli kompleksowe badania w obrębie szpitala legionistów rzymskich w bułgarskim Novae. Dzięki dokładnej analizie funkcjonalnej całej budowli naukowcy poszerzyli znacząco wiedzę na temat szpitali legionowych - ich genezy, architektury i wyposażenia, a także w kwestiach medycyny, zaopatrzenia legionu i diety antycznej. To jedyny antyczny szpital w całości odsłonięty i przebadany przez archeologów na świecie.

Na przełomie 2009/2010 odbył się ostatni sezon badawczy w rejonie IV katarakty w Sudanie w ramach wielkiej akcji ratowniczej poprzedzających zalanie wielkich połaci terenu przez wody Nilu spiętrzone przez zaporę. Archeolodzy z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu pod kierunkiem dra Marka Chłodnickiego przebadali wielkich rozmiarów kurhan z okresu późnomeroickiego, który cechowało bardzo bogate wyposażenie, co jest nietypowe dla pochówków z tego okresu - m.in. w postaci naczyń ze stopów miedzi. Istotnym bezprecedensowym wydarzeniem związanym z zakończeniem kampanii ratowniczej w Sudanie było przetransportowanie do Polski części zabytków pozyskanych w czasie tych wykopalisk. Zasilą kolekcje Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, gdzie już dziś można oglądać kilka sudańskich, starożytnych rytów naskalnych w ramach czasowej wystawy "Bliskie spotkania z".

W ostatnich miesiącach w środowisku archeologicznym i antropologicznym rozgorzała gorąca dyskusja na temat odkrycia we Fromborku domniemanych szczątków Mikołaja Kopernika. Jej owocem są liczne publikacje naukowe, jak i kilka konferencji naukowych, w tym "Tajemnica grobu Mikołaja Kopernika. Dialog ekspertów" na których badacze próbowali przekonać się nawzajem do swoich racji.

Istotne znaczenie dla środowiska archeologicznego miało także pierwsze ogólnopolskie sympozjum nt. metod geofizycznych w archeologii, które odbyło się w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Metoda jest bowiem coraz szerzej stosowana przed badaniami wykopaliskowymi i jej rezultaty są nadzwyczaj obiecujące w dalszej praktyce archeologicznej.

Również wysoką rangę, ze względu na aspekt popularyzatorski, miała konferencja "Przeszłość dla przyszłości. Najnowsze osiągnięcia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN", gdzie znani badacze zaprezentowali największe osiągnięcia Instytutu.