NIK o profilaktyce narkotykowej w szkołach

W większości szkół profilaktyka narkotykowa ogranicza się do poruszania tematu podczas lekcji wychowawczych prowadzonych często przez nieprzygotowanych do tego nauczycieli - wynika z raportu NIK, która sprawdziła, jak szkoły radzą sobie z problemem narkotyków.

W ocenie Najwyższej Izby Kontroli skuteczną profilaktykę antynarkotykową powstrzymują w wielu szkołach strach przed nadszarpnięciem wizerunku placówki lub niedocenianie wagi problemu.

Z danych, które uzyskała NIK na podstawie 11,5 tys. ankiet, wynika, że ponad 31 proc. uczniów było świadkiem zażywania narkotyków na terenie szkoły lub słyszało o tym z wiarygodnego źródła. Aż 17 proc. było świadkiem sprzedaży narkotyków na terenie szkoły lub o tym słyszało. Ponad 28 proc. ankietowanych nauczycieli przyznaje, że w ich szkołach istnieje problem zażywania narkotyków przez uczniów. Tylko w czasie objętym kontrolą (objęła ona dwa lata szkolne: 2010/11 i 2011/12) w prawie jednej trzeciej szkół wystąpiły incydenty związane z narkotykami, przy których - zgodnie z procedurami - konieczne było wezwanie rodziców i policji.

Według NIK prowadzona w szkołach profilaktyka narkotykowa jest nieskuteczna z powodu niedoceniania wagi problemu przez dyrektorów. W większości skontrolowanych placówek ogranicza się ona do poruszania tematu w trakcie zajęć dydaktycznych i wychowawczych. Jednak jedna trzecia nauczycieli i wychowawców prowadzących takie lekcje nie uczestniczyła w żadnych szkoleniach przygotowujących do prowadzenia tego typu zajęć. Szkolne programy profilaktyki są - w ocenie NIK - często powierzchowne, opracowane bez dogłębnego rozpoznania problemu.

Kontrolerzy zwracają uwagę, że najbardziej niepokojące jest to, iż nawet w szkołach, w których zdiagnozowano podwyższone ryzyko sięgania przez uczniów po narkotyki, nie podjęto bardziej zdecydowanych działań np. nie zostały wdrożone programy wobec konkretnych uczniów zagrożonych narkomanią, nie zbudowano strategii działań wychowawczych i interwencyjnych. Takie problemy zdiagnozowało 12 spośród 32 skontrolowanych szkół.

Krajowe Programy Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006-10 oraz 2011-16, które miały być podstawą do odpowiednich działań, w przypadku szkół nie do końca spełniają swoją rolę - oceniła NIK. Są one zbyt ogólnikowe i sformułowane w sposób, który nie pozwala na ocenę ich skuteczności. Ponadto rozwiązania w nich przyjęte są w części nierealne, gdyż nakładają na niektóre instytucje (np. policję) zadania, które nie należą do ich kompetencji.

NIK zwraca uwagę, że szkoły nie wykorzystują skutecznych i sprawdzonych programów profilaktycznych, rekomendowanych przez europejskie instytucje czy krajowy System Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego. Dyrektorzy często nie wiedzą o nich. Z kolei ani Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, ani resort edukacji nie promują skutecznie w szkołach tych programów.

NIK wnioskowała do dyrektorów szkół m.in. o formułowanie w programach profilaktycznych celów oraz zadań w sposób pozwalający na dokonanie oceny stopnia ich realizacji, dokonywanie ewaluacji podejmowanych działań i uwzględnienie profilaktyki uzależnień w planach doskonalenia zawodowego nauczycieli. Do Ministerstwa Edukacji Narodowej NIK zwróciła się z apelem o kontynuowanie działań zmierzających do wdrożenia i upowszechnienia programów profilaktyki uniwersalnej opartych na naukowych podstawach lub o potwierdzonej skuteczności.

Z oceną NIK zgadza się Jacek Charmast z Polskiej Sieci Polityki Narkotykowej, która walczy o zmianę podejścia do zwalczania tego problemu. "Profilaktyka w szkołach to jest w Polsce taka szara strefa, realizowana przez różnych lokalnych specjalistów, w oparciu o ich autorskie, niesprawdzone i nieewaluowane programy. Te programy pozostawiają wiele do życzenia, podczas gdy wiele programów sprawdzonych i z powodzeniem realizowanych w Europie ma problemy, by uzyskać akceptację MEN" - powiedział PAP.

Jego zdaniem podstawowym założeniem profilaktyki narkotykowej powinna być rzetelność. Należy bardzo dokładnie pokazywać młodzieży, jakie szkody powodują narkotyki, ale nie wolno straszyć. "Młodzież generalnie jest wyedukowana. Jest wiele stron w internecie z informacjami o narkotykach. W profilaktyce chodzi o to, żeby zestawić w sposób bardzo rzetelny korzyści - bo młodzież generalnie szuka informacji o korzyściach - ze szkodami. Wtedy widać wyraźnie, że używanie narkotyków się nie opłaca. Natomiast wchodzenie w taki schemat, że się tylko straszy, epatuje się strasznymi skutkami, to jest metoda nieskuteczna" - przekonywał Charmast.

Jak poinformowało PAP Biuro Prasowe MEN, działania z zakresu profilaktyki narkomanii są systematycznie realizowane w szkole na lekcjach przedmiotowych, co wynika z rozporządzenia ministra Edukacji Narodowej z 2012 r.

"W trakcie nauki szkolnej z zakresu biologii, chemii uczeń powinien opanować wiadomości na temat szkodliwości środków psychoaktywnych, jak również zrozumieć, dlaczego nie należy z nimi eksperymentować. Kluczowym celem edukacyjnym jest ukształtowanie u ucznia postawy prozdrowotnej warunkującej dokonywanie właściwych wyborów. Działalność edukacyjna szkoły, poza szkolnym zestawem programów nauczania, obejmuje także program wychowawczy szkoły i program profilaktyki, które powinny być dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska. Działania profilaktyczne i interwencyjne powinny wynikać z rozpoznanych potrzeb i problemów szkoły i powinny zostać ukierunkowane na ich rozwiązanie" - podkreśla MEN.

Resort zaznacza, że za działania profilaktyczne w szkole odpowiada dyrektor, ale wpływ na nie ma cała społeczność szkolna tj. rada pedagogiczna, rada rodziców i samorząd uczniowski, a rozwiązanie problemów związanych z narkotykami powinno obejmować współpracę z partnerami zewnętrznymi tj. policją, stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, ochroną zdrowia czy organizacjami pozarządowymi.

Ministerstwo akcentuje, że dyrektorzy szkół są odpowiedzialni za zapewnienie nauczycielom możliwości doskonalenia zawodowego i mają zapewnione na ten cel fundusze. Szkoły również mają obowiązek opracowania procedur postępowania w sytuacjach zagrożeń związanych ze środkami odurzającymi.

MEN twierdzi, że wspiera szkoły w realizacji zadań z zakresu profilaktyki narkomanii przez m.in. przygotowywanie materiałów informacyjnych, monitorowanie działań szkoły w tym zakresie, konkursy, współpracę z policją, szkolenia dla nauczycieli i rodziców z zakresu wychowania i profilaktyki.