"Samorząd choruje - naprawmy go"

Problemy finansowe, biurokracja, niewłaściwe zagospodarowanie przestrzenne - to niektóre "choroby" samorządu terytorialnego, na które wskazują autorzy zaprezentowanego w poniedziałek raportu o stanie samorządności w Polsce. Eksperci wezwali do podjęcia działań naprawczych.

Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce zatytułowany "Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy i konieczne działania" opracowała grupa ekspertów pod kierunkiem b. wicepremiera, ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej, obecnie m.in. członka Rady Polityki Pieniężnej, prof. Jerzego Hausnera.

Opracowanie - jak mówili w poniedziałek dziennikarzom jego autorzy: oprócz Hausnera, również dr Igor Zachariasz i dr Aleksander Nelicki - zawiera szczegółową analizę polskiego samorządu terytorialnego począwszy od konstrukcji systemu samorządowego i jego ustroju, przez działania w poszczególnych dziedzinach po efektywność w realizacji przewidzianych dla jednostek samorządu terytorialnego działań.

Prof. Hausner podkreślił na konferencji prasowej, że samorząd terytorialny jest silnym filarem Rzeczypospolitej. - Natomiast patrząc na 20 lat jego funkcjonowania patrzymy także na pojawiające się dysfunkcje, czyli elementy dostosowań i zmiany, które są niekorzystne i które jeżeli nie zostaną skorygowane, to będą równoznaczne z pewnym stanem chorobowym, którego pogłębianie doprowadzi do degeneracji całego systemu - powiedział b. wicepremier.

W jego ocenie, teraz jest właśnie odpowiedni moment, by rozpocząć dyskusję na temat koniecznych zmian naprawczych dla samorządu. - Jeżeli ta korekta zostanie podjęta, nawet jeśli zostanie podjęta etapowo, to samorząd będzie funkcjonował lepiej i lepiej wypełniał wszystkie oczekiwane wobec niego funkcje - zaznaczył.

Z kolei - zdaniem Hausnera - jeśli korekta ta nie zostanie przeprowadzona, to niekorzystne procesy będą się pogłębiać, aż do trwałej niezdolności do wypełniania funkcji przez samorząd. - Powinniśmy więc zdobyć się na refleksję i działania korekcyjne. Teraz jest ten moment, w którym one nie będą kosztować i będą przynosić stosunków szybko efekty - przekonywał.

Wśród najważniejszych problemów samorządu b. wicepremier wymienił m.in. dysfunkcję etatystyczną, czyli wyraźny przechył w kierunku podporządkowywania samorządu idei decentralizacji zadań i niewystarczającą siłę samorządu w zakresie aktywizacji obywatelskiej.

- Mówimy o dysfunkcji autokratycznej - przesuwaniu się rzeczywistej władzy w kierunku organów wykonawczych w stosunku do organów uchwałodawczych. Mówimy o dysfunkcji biurokratycznej - o narastaniu rzeczywistego władztwa urzędników w stosunku do organów wybieralnych. Mówimy o dysfunkcji finansowej, o niespójności systemu finansowego w stosunku do zadań, które jednostki samorządu terytorialnego wypełniają - wyliczał Hausner.

Zwrócił ponadto uwagę na problem odpowiedniej absorpcji środków UE, czyli o system wykorzystywania tych środków, które - z jednej strony rozwijają infrastrukturę, ale z drugiej - prowadzą do zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego i przerzucania kosztów na obywateli.

Autorzy opracowania wskazali ponadto na takie problemy jak: upaństwowienie samorządu, osłabienie demokracji samorządowej, niesprawność administracji, ograniczenie samodzielności finansowej samorządu.

Dużą część prezentacji raportu eksperci poświęcili finansom samorządów. Jak mówił dr Nelicki, obecnie mamy do czynienia z kryzysem finansów komunalnych. - Spada w ostatnich latach w dochodach wszystkich szczebli samorządu udział dochodów własnych, udział wpływów z podatków PIT i CIT - powiedział ekspert.

Jak podkreślił, nie ma to wyłącznie związku z dekoniunkturą. - Mamy tutaj do czynienia z pewnymi błędami systemowymi, w gruncie rzeczy nie ma jednolitego, racjonalnego, poukładanego systemu dochodów komunalnych, postać dochodów komunalnych, jest wypadkową rozmaitych przypadkowych okoliczności. Nie ma tutaj konsolidacji po stronie rządu, decyzji w sprawie propozycji, które się przedkłada parlamentowi w zakresie urządzenia ustawowego finansów komunalnych - uważa dr Nelicki.

Według Hausnera, jednym z najważniejszych problemów jest też finansowanie oświaty w samorządach. - Wiele lat temu formułowałem publicznie opinię, wtedy jeszcze będąc przedstawicielem rządu: Karta Nauczyciela plus niż demograficzny równa się zapaść finansowa gminy - to się znalazło w dokumentach rządowych. Wtedy mieliśmy świadomość, jakie będą konsekwencje tego rozwiązania. Nieprzeprowadzenie wówczas tego doprowadza do sytuacji, którą dzisiaj obserwujemy, której symbolem jest szkoła z nauczycielami, a bez uczniów - powiedział profesor.

Wśród niezbędnych działań, które - jego zdaniem - należałoby podjąć, są m.in. - oprócz zmian dotyczący wynagrodzenia nauczycieli - także zmiany legislacyjne dotyczące zagospodarowania przestrzennego i ustanowienie regionów metropolitarnych. W raporcie znalazł się ponadto postulat wprowadzenia kadencyjności prezydentów i wójtów, silniejsze włączenie radnych w zarządzanie i współodpowiedzialność za podejmowane działania oraz wzmocnienie kontrolnej roli mediów lokalnych.