TK zbada ustawę o systemie oświaty

Chodzi o rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. Zdaniem Rzecznik Praw Obywatelskich Ireny Lipowicz, która wniosła o zbadanie sprawy, zawarte w ustawie upoważnienie do wydania tego rozporządzenia nie zawiera szczegółowych wytycznych, zakres regulacji przekazanej do określenia w rozporządzeniu jest bardzo szeroki, brak też w ustawie definicji pojęć użytych w tym upoważnieniu.

"Wpływające do mnie skargi obywateli wskazują na wiele nieprawidłowości w systemie oceniania oraz przeprowadzania egzaminów zewnętrznych w polskich szkołach. Treść zarzutów stawianych przez uczniów i ich rodziców (opiekunów prawnych) od wielu lat dotyczy zwykle tych samych problemów i skupia się wokół częstych radykalnych zmian w systemie, których skutkiem jest nieporównywalność osiągnięć uczniów zdobywających wykształcenie w różnych rocznikach, a także niedostateczne uregulowanie w aktach prawa powszechnie obowiązującego kwestii kluczowych z punktu widzenia realizowania konstytucyjnego prawa do nauki" - napisała rzecznik w uzasadnieniu do swojego wniosku.

Jej zdaniem, przyczyną takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim treść art. 22 ust. 2 pkt 4 ustawy o systemie oświaty, który upoważnia ministra edukacji do uregulowania w rozporządzeniu kwestii warunków i sposobu oceniania. "Przepis ten nie pozwala na zgodne ze standardem konstytucyjnym pełne i jednoznaczne zrekonstruowanie wytycznych ustawodawcy, co do treści aktu wykonawczego pozostawiając właściwie nieograniczony zakres swobody normodawczej ministrowi. Takie rozwiązanie jest zaś sprzeczne z przepisem art. 92 ust. l konstytucji" - uważa RPO.

W artykule 92 konstytucji określono, że rozporządzenia są wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

W kwestionowanym przez RPO artykule ustawy o systemie oświaty zapisano, że w rozporządzeniu ws. warunków i sposobu oceniania mają być uwzględnione m.in. "prawa ucznia do jawnej i umotywowanej oceny oraz informacji o wymaganiach edukacyjnych", "przekazywania rodzicom informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce", "dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia" oraz  "możliwości zwalniania z części lub całości sprawdzianu i egzaminu laureatów i finalistów odpowiednio konkursów i olimpiad przedmiotowych".

Wśród wymienionych w ustawie wytycznych zapisano także, że rozporządzenie musi uwzględniać: "możliwości unieważnienia sprawdzianu lub egzaminu w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów, jeżeli to naruszenie mogło mieć wpływ na wynik sprawdzianu lub egzaminu".

Według RPO wytyczne zamieszczone w ustawie określają albo przypadkowe, szczegółowe elementy, albo jedynie bardzo ogólne zasady, które mogą odnosić się do większości systemów oceniania (np. obowiązek informowania uczniów i ich rodziców o wynikach w nauce). Rzecznik zaznaczyła, że także w innych przepisach ustawy o systemie oświaty oraz w innych aktach rangi ustawowej nie zamieszczono dodatkowych wskazówek pozwalających na jednoznaczną rekonstrukcję woli ustawodawcy.

Lipowicz zwróciła m.in. uwagę na to, że ustawa nakazuje różnicowanie wymagań edukacyjnych wobec uczniów ze względu na niedookreślone, niejasne kryterium. Chodzi o termin "indywidualne potrzeby psychofizyczne ucznia", który nie został zdefiniowany, a jak zauważa rzecznik interpretacja ustawy o systemie oświaty, jako całości, wskazuje, że pojęcie to powinno być rozumiane możliwie szeroko. "Szerokie rozumienie zastosowanego w upoważnieniu określenia może prowadzić do naruszenia konstytucyjnej gwarancji równości" - zaznaczyła.

Odnosząc się do możliwości zwalniania z części lub całości sprawdzianów i egzaminów laureatów i finalistów konkursów i olimpiad przedmiotowych RPO zauważyła, że pojęcia konkurs i olimpiada przedmiotowa również nie zostały w ustawie zdefiniowane. Wskazała też, że ustawa nie zawiera upoważnienia do sporządzenia wykazu konkursów i olimpiad, które upoważniają do zwolnienia ze sprawdzianów i egzaminów. Podniosła również kwestię braku w ustawie wytycznych, kiedy można sprawdzian lub egzamin unieważnić.

Lipowicz podała, że na podstawie kwestionowanego przez nią upoważnienia ustawowego, rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania było wielokrotnie zmieniane, w tym zmieniały się zasady przeprowadzania matur (łącznie z listą przedmiotów obowiązkowych). "Konsekwencje wielu, często istotnych, zmian w przepisach regulujących podstawę funkcjonowania systemu oświaty widoczne są w szczególności na przykładzie egzaminów maturalnych" - zaznaczyła. Przypomniała, że zgodnie ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, podstawę przyjęcia na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie stanowią wyniki egzaminu maturalnego. Uczelnia nie może przeprowadzić dodatkowych egzaminów wstępnych obejmujących przedmioty objęte egzaminem maturalnym.

"Oznacza to, że każda zmiana w regulacjach odnoszących się przeprowadzania egzaminów maturalnych skutkuje różnicowaniem dostępu obywateli do uczelni wyższych" - podkreśliła rzecznik. W jej ocenie, "w sytuacji, w której wyniki egzaminów z różnych roczników stają się nieporównywalne, o przyjęciu na wybrany kierunek studiów decyduje nie wiedza i talenty kandydata, ale w istocie konkretny rok uzyskania świadectwa dojrzałości".

Zdanie Rzecznik Praw Obywatelskich o niekonstytucyjności art. 22 ust. 2 pkt 4 ustawy o systemie oświaty podzielają Prokurator Generalny i Sejm w swoich stanowiskach przekazanych Trybunałowi Konstytucyjnemu.