Umiejętności finansowe polskich uczniów

W badaniu umiejętności finansowych (financial literacy) chodziło o sprawdzenie wiedzy uczniów na temat finansów osobistych oraz umiejętności jej wykorzystania.

Było to pierwsze porównawcze międzynarodowe badanie i pierwsze w Polsce dotyczące tego zakresu umiejętności. W badaniu brało udział tylko 18 krajów i regionów świata z 65 uczestniczących w PISA, w tym 13 należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD.

Najlepsze wyniki uzyskali uczniowie z Szanghaju - 603 punkty. Wyniki wyższe niż polscy gimnazjaliści uzyskali także ich rówieśnicy z Belgii (541 punktów), Estonii (529), Australii (526), Nowej Zelandii (520) i Czech (513).

Wyniki na poziomie średniej mają uczniowie z Łotwy (501) i Stanów Zjednoczonych (492), a wyniki poniżej średniej uczniowie z Rosji (486), Francji (486), Słowenii (485), Hiszpanii (484), Chorwacji (480), Izraela (476), Słowacji (470), Włoch (466) i Kolumbii (379).

Omawiając wyniki prof. Krzysztof Spalik z Instytutu Badań Edukacyjnych zwrócił uwagę, że wśród naszych 15-latków jest mniej uczniów o najniższych kompetencjach finansowych niż średnio ma to miejsce w krajach OECD (Polska - 9 proc., OECD - 14,6 proc.); jest też mniej tych, którzy wykazali się najwyższymi kompetencjami (Polska - 19,7 proc., OECD - 21,2 proc.).

Wśród mierzonych w badaniu treści wyróżniono cztery obszary: pieniądze i transakcje, planowanie i zarządzanie finansami, ryzyko i nagroda oraz finanse. Dotyczyły one m.in. świadomości istnienia różnych form środków płatniczych i sposobu ich wykorzystywania, planowania i zarządzania0, przychodami krótko- i długoterminowymi, zarządzania ryzykiem oraz wiedzy na temat podstawowych praw konsumentów na rynku finansowym. 

Badano m.in. umiejętność rozpoznawania informacji finansowych, analizowania ich i podejmowania działań w zakresie finansów.

"To nie są umiejętności szkolne. Warto podkreślić, że polscy 15-latkowie nie mają jeszcze formalnego wykształcenia w tej dziedzinie; przedmiot szkolny +podstawy przedsiębiorczości+ jest dopiero w szkole ponadgimnazjalnej. Tak, więc umiejętności finansowe, jakie mają, nabywają na uboczu nauki innych przedmiotów, np. matematyki czy wiedzy o społeczeństwie, czy też nabywają w codziennym życiu" - zaznaczył Spalik. 

Przy okazji badania robiono też badanie ankietowe. Pokazało ono np., że 82 proc. polskich gimnazjalistów otrzymuje pieniądze od przyjaciół i krewnych w formie prezentu, a 57 proc. w formie kieszonkowego bez konieczności wykonywania w zamian prac domowych, a w przypadku 35 proc. kieszonkowe jest powiązane z regularnym wykonywaniem prac domowych. 

Okazało się też, że własne konto w banku ma 15 proc. polskich 15-latków, podczas gdy średnia dla krajów OECD to 58 proc.  

Według Spalika, choć uczniowie, którzy mają własne konto uzyskali wyższe wyniki, to niekoniecznie ich umiejętności są związane bezpośrednio z tym faktem. Jego zdaniem, bardziej wynika to stąd, że konta mają ci uczniowie, których rodziny prowadzą więcej rozmów na tematy związane z finansami i zarządzaniem nimi.

Spalik zwrócił za to uwagę na silną korelację wyników z miejscem zamieszkania uczniów. W Polsce średni wynik uczniów mieszkających w dużych miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców) to 532 punkty, uczniów uczęszczających do szkół w miastach od 3 tys. do 100 tys. mieszkańców - 515 punktów i mieszkających na wsi - 490 punktów. 

Podobne, duże różnice w wynikach w zależności od miejsca zamieszkania ucznia były widoczne we wszystkich krajach biorących udział w badaniu.

Badanie Programu Międzynarodowej Oceny Uczniów (PISA - Programme for International Student Assessment) prowadzone pod auspicjami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD to najważniejsze i największe badanie edukacyjne na świecie. Przeprowadzane jest cyklicznie co trzy lata począwszy od 2000 r. Celem badania jest sprawdzenie, czy 15-latkowe (w wielu krajach w tym wieku kończy się obowiązkową naukę) mają wiedzę i umiejętności, by dalej radzić sobie w życiu.

W każdej edycji badania PISA sprawdzane są trzy umiejętności 15-latków: czytanie i interpretacja, rozwiązywanie problemów matematycznych oraz rozumowanie w naukach przyrodniczych. W ostatniej edycji, zrealizowanej w 2012 r., uczestniczyło 65 krajów i regionów świata. Polscy uczniowie znaleźli się w niej w czołówce krajów Unii Europejskiej we wszystkich trzech badanych dziedzinach.