"Kryształowa noc" - wstępem do Holokaustu

W Niemczech w niedzielę zakończyły się dwudniowe uroczystości upamiętniające ofiary pogromu sprowokowanego 75 lat temu przez władze III Rzeszy. Podczas zamieszek zginęło ponad 1,3 tys. Żydów. Zdaniem historyków listopadowy pogrom był wstępem do Holokaustu.

Pod Bramą Brandenburską w Berlinie wieczorem uczniowie berlińskich szkół zaprezentowali swoje prace, w tym krótkie amatorskie filmy, potępiające rasizm, nietolerancję, antysemityzm i wykluczenie. W spotkaniu uczestniczyli naoczni świadkowie wydarzeń z 9 i 10 listopada 1938 roku - Margot Friedlaender i Inge Deutschkron.

Prezydent Niemiec Joachim Gauck wezwał w sobotę we Frankfurcie nad Odrą obywateli Niemiec do odważnego przeciwstawiania się przejawom ksenofobii i rasizmu. Jak podkreślił, pamięć o ofiarach i sprawcach pogromu jest nadal ważna. "Musimy być czujni wszędzie tam, gdzie jest to konieczne" - powiedział Gauck, dodając, że odnosi się to zarówno do zwykłych obywateli, jak i instytucji państwa.

O ofiarach pogromu wspomniał w niedzielę papież Franciszek. "Módlmy się do Boga, by pamięć o przeszłości pomogła nam w zachowaniu czujności wobec wszelkich form nienawiści i nietolerancji" - powiedział papież odmawiając modlitwę Anioł Pański. Wezwał do "odnowienia bliskości i solidarności z narodem żydowskim" - podała agencja dpa.

Prezydent USA Barack Obama przypomniał o "tragicznych skutkach milczenia" i zaapelował o przeciwstawienie się antysemityzmowi i nietolerancji. Po wsze czasy trzeba powiedzieć: "nigdy więcej" - podkreślił Obama.

Obchody 75. rocznicy pogromu odbyły się też w Monachium i Duesseldorfie. W sobotę burmistrz Berlina Klaus Wowereit, katolicki arcybiskup stolicy Niemiec Rainer Maria Woelki oraz zwierzchnik Kościoła ewangelickiego biskup Markus Droege uczestniczyli w marszu milczenia z kościoła św. Marii do budynku odbudowanej synagogi w śródmieścia. Berlińska synagoga, podobnie jak około 1,2 tys. innych żydowskich domów modlitwy na terenie Niemiec, została podczas antyżydowskich zajść podpalona i splądrowana. W marszu wzięło udział kilkuset berlińczyków.

Politycy oraz gwiazdy telewizji i przemysłu rozrywkowego uczestniczyli w akcji czyszczenia miedzianych tabliczek, znajdujących się na chodnikach berlińskich ulic na pamiątkę osób, które mieszkały w tych miejscach, a po dojściu Hitlera do władzy musiały wyemigrować bądź zostały uwięzione i zamordowane w niemieckich obozach koncentracyjnych. Wśród uczestników akcji byli minister kultury Berlina Andre Schmitz, piosenkarze Klaus Hoffmann i Max Raabe oraz gwiazda niemieckiej telewizji Guenther Jauch. W Berlinie jest 5 tys. takich tabliczek, nazywanych "kamieniami, o które można się potknąć".

Kanclerz Angela Merkel oświadczyła, że 9 listopada był dniem "największego upadku" w niemieckiej historii.

Pretekstem do pogromu był zamach dokonany 7 listopada 1938 roku przez 17-letniego Żyda Herszela Grynszpana, który postrzelił pracownika ambasady niemieckiej w Paryżu Ernsta vom Ratha. Zamachowiec chciał się w ten sposób zemścić za represje stosowane przez nazistowskie władze wobec jego rodziny deportowanej z Niemiec.

Ranny dyplomata zmarł dwa dni po zamachu. Władze III Rzeszy wykorzystały jego śmierć do sprowokowania pogromu. W nocy z 9 na 10 listopada w całych Niemczech doszło do połączonych z rabunkiem ataków na Żydów, ich sklepy i synagogi. Około 30 tys. osób deportowano do obozów koncentracyjnych. Pogrom z 1938 roku uważany jest powszechnie za wstęp do Holokaustu, w którym zginęło sześć milionów Żydów.

Niemiecki historyk Armin Fuhrer twierdzi, że hitlerowscy lekarze, nie lecząc schorzenia, o którym wiedzieli, przyczynili się świadomie do śmierci Ratha, by podburzyć ludzi i wywołać pogrom.

Ze względu na wybite podczas zamieszek szyby w sklepach i mieszkaniach pogrom nazywany jest też "Kryształową Nocą", jednak większość historyków unika tego terminu, uważając, że osoby używające go bagatelizują dramatyczne wydarzenia.