Ks. Andrzej Kobyliński o tabletkach "po": Zagadnienia bioetyczne w Polsce interesują niewiele osób

- Próbowałem przekonać niektórych biskupów, aby aktualne problemy bioetyczne znalazły swoje odpowiednie miejsce w nauczaniu religii w szkole. Ale to było jak rzucanie grochem o ścianę. Spory dotyczące pigułek "po" w takich państwach jak Francja, Włochy czy Niemcy były o wiele ostrzejsze niż w Polsce. W naszym kraju tabletki "po" wchodziły do aptek przy milczącej akceptacji władz Kościoła katolickiego oraz innych Kościołów i związków wyznaniowych - mówi ks. prof. ucz. dr hab. Andrzej Kobyliński, filozof i etyk.

Piotr Kosiarski: Do świadomości społecznej nie dociera cała prawda o działaniu tabletek "po". Dlaczego?

Ks. Andrzej Kobyliński: Tabletki "po" zostały wprowadzone po raz pierwszy do aptek we Francji w styczniu 2000 roku. Po kilku miesiącach stały się dostępne także w Stanach Zjednoczonych i w większości państw Unii Europejskiej. Chociaż spór dotyczący tego preparatu medycznego - filozoficzny, teologiczny, medyczny i etyczny - trwa już od kilkudziesięciu lat, w Polsce w tym okresie dominowała obojętność. Niestety, przespaliśmy ponad dwie dekady, gdy chodzi o kształtowanie świadomości społecznej w wymiarze bioetycznym. Widać to teraz bardzo wyraźnie przy okazji sporu politycznego, dotyczącego sprzedaży tabletek "po" bez recepty. Kwestia zasadnicza dotyczy podwójnego działania tych preparatów. Mają one bowiem działanie zarówno antykoncepcyjne, jak i wczesnoporonne. Wszystko zależy od momentu cyklu miesiączkowego, w którym zostaną przyjęte przez kobietę.

Jakie są rodzaje tabletek "po"?

- Można wyróżnić ich dwie generacje. Pierwsza, która została wprowadzona do obrotu w 2000 roku, to tabletka "72 godziny po", czyli pigułka, którą można przyjmować nie później niż trzy doby po stosunku seksualnym. Jej nazwa handlowa to Escapelle i Livopill. Preparaty te mają działanie antykoncepcyjne, jeśli są przyjmowane do trzech dni przed owulacją. Wówczas hamują lub opóźniają owulację, nie dopuszczając do zapłodnienia i powstania nowego ludzkiego embrionu. Druga generacja pigułek "po" pojawiła się w krajach Unii Europejskiej w 2009 roku. Chodzi o tabletkę "pięć dni po". Jej nazwa handlowa to ellaOne. Preparat ma działanie antykoncepcyjne, jeśli jest przyjmowany 1-2 dni przed owulacją. Wówczas hamuje lub opóźnia owulację, nie dopuszczając do zapłodnienia.

Czy w pozostałych przypadkach przyjmowanie tabletek "po" powoduje śmierć ludzkiego życia?

- Z działaniem wczesnoporonnym mamy do czynienia wówczas, gdy doszło do zapłodnienia i powstało nowe życie. Początkiem życia człowieka jest połączenie męskiej komórki rozrodczej, czyli plemnika, z żeńską komórką jajową. Okres między zapłodnieniem a całkowitym zagnieżdżeniem się nowego ludzkiego embrionu w macicy wynosi 12-14 dni. To dość długi proces. Przez dwa tygodnie po zapłodnieniu mamy nowe życie, które jeszcze nie jest zagnieżdżone w macicy.

Na tym etapie mogą być dwie przyczyny jego przerwania. Pierwsza z nich to naturalne wydalenie ludzkiego embrionu z organizmu matki, do którego w wielu przypadkach dochodzi spontanicznie. Nawet jeśli nie stosuje się tego rodzaju preparatów, to i tak większość ludzkich istnień nie zagnieżdża się w macicy z różnych przyczyn, ale jest wydalana na zewnątrz organizmu. Jeśli natomiast przyjmuje się preparaty "po", zwiększa się prawdopodobieństwo niezagnieżdżenia się ludzkiego embrionu w macicy, ponieważ działanie tych preparatów jest antyimplantacyjne, antyzagnieżdżeniowe.

Na czym ono polega?

- Pigułki "po" blokują działanie progesteronu, który odgrywa kluczową rolę w procesie przygotowania endometrium do implantacji. Endometrium to błona śluzowa wyściełająca jamę macicy. Stanowi miejsce, gdzie zagnieżdża się zarodek. Tabletki "po" prowadzą do tego, że następuje zmiana śluzu, który otacza ścianki macicy, endometrium staje się niegościnne, macica się kurczy. Jeśli po stosunku seksualnym doszło do zapłodnienia, to niegościnne endometrium albo nie przyjmuje ludzkiego embrionu, albo usuwa już zagnieżdżony. W tym przypadku mamy typowe działanie wczesnoaborcyjne preparatów Escapelle, Livopill i ellaOne.

Jaka powinna być ich ocena moralna?

- Stosowanie takich środków jest nieetyczne, ponieważ zawiera w sobie akceptację zniszczenia życia ludzkiego na wczesnym etapie jego rozwoju. Oczywiście trudno precyzyjnie rozstrzygnąć, w jakich konkretnych przypadkach było działanie tylko antykoncepcyjne, a kiedy doszło do zablokowania implantacji zarodka. Trudno ocenić, czy doszło już do zapłodnienia, gdy kobieta przyjęła tabletkę "po". A jeśli tak, to czy przypadkiem nie nastąpiło naturalne wydalenie ludzkiego embrionu. W związku z tym mamy mgłę, niejasność, szarą strefę.

Owszem, statystycznie można w przybliżeniu określić, jaka część przyjętych tabletek "po" miała działanie antykoncepcyjne, a jaka antyimplantacyjne. Istnieją rzetelne opracowania naukowe na ten temat. Natomiast trudno oceniać konkretne przypadki. Może być tak, że kobieta i mężczyzna, którzy zastosowali ten preparat, są w sumieniu przekonani, że nastąpiło tylko i wyłącznie działanie antykoncepcyjne, a w rzeczywistości było zupełnie inaczej. Ale może być także odwrotnie: ktoś żyje z poczuciem winy, ponieważ przypuszcza, że doprowadził do uśmiercenia nowego życia, a faktycznie w ogóle nie doszło do zapłodnienia. 

Na ulotkach tabletek "po" nie ma o tym ani słowa.

- Ponieważ taką decyzję podjęła Europejska Agencja Leków. W przypadku preparatów "po" zwyciężyło przekonanie, aby informować pacjentki tylko o jednym działaniu - antykoncepcyjnym, nie wspominając o działaniu antyimplantacyjnym, antyzagnieżdżeniowym.

Dlaczego?

- Ponieważ mamy obecnie do czynienia z głęboką rewolucją etyczną, która dokonuje się na naszych oczach. Niestety, są przekraczane kolejne granice, gdy chodzi o rozumienie początku i końca życia ludzkiego. Coraz częściej zwycięża urzeczowienie życia człowieka. Kluczowym argumentem, który to ułatwia, jest nowa definicja ciąży, przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia w 1985 roku. Mówi ona, że ciąża rozpoczyna się nie wraz z zapłodnieniem, ale w momencie zagnieżdżenia, czyli dwa tygodnie po zapłodnieniu.

Zgodnie z tą definicją łatwo usprawiedliwić niszczenie życia ludzkiego na pierwszym etapie - między zapłodnieniem a zagnieżdżeniem. W konsekwencji usprawiedliwia się stosowanie różnych preparatów, które niszczą ludzkie życie na tym etapie, można również wykorzystywać embriony do różnego rodzaju eksperymentów jako materiał laboratoryjny itd. Nowa definicja ciąży ma kluczowe znaczenie. Od wielu lat jest ona obecna w dokumentach Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej.

Jak to wygląda w naszym kraju?

- Także w Polsce została przyjęta podobna argumentacja. Większość ekspertów usprawiedliwia stosowanie tabletek "po", opierając się właśnie na wspomnianej definicji ciąży. Skoro nie ma ciąży, nie ma działania aborcyjnego. Nie ma ciąży, nie ma aborcji. To przewrotne rozumowanie, zgodne z dyrektywami Światowej Organizacji Zdrowia, jest powszechnie akceptowane w środowisku medycznym.

Warto w tym miejscu zauważyć, że mamy tutaj do czynienia z głęboką rewolucją językową. Na przestrzeni kilku ostatnich dekad w zachodnim kręgu kulturowym doszło do zmiany rozumienia takich podstawowych pojęć jak życie ludzkie, ciąża, zarodek, embrion, osoba. Spór światopoglądowy toczy się przede wszystkim na poziomie semantycznym. Widać to bardzo wyraźnie m.in. we Francji. Wszystko wskazuje na to, że w 2024 roku w kraju nad Sekwaną zakończy się proces wpisania do konstytucji prawa do aborcji. Zainicjował go w 2023 roku prezydent Emmanuel Macron. W ten sposób prawo do aborcji, rozumiane jako jedno z praw człowieka, stanie się "nieodwracalne". To szokujące i przerażające zburzenie dotychczasowego rozumienia praw podstawowych i najważniejszych kategorii etycznych.

Warto w tym miejscu dodać, że dyskusja o pigułce "po" obnażyła niski poziom intelektualny naszej religijności. Szkoda, że zagadnienie początku życia człowieka prawie nikogo nie interesuje. A przecież jest ono absolutnie fundamentalne w sporze o ocenę moralną tabletek "po".

Co mówi o początku ludzkiego życia nauka?

- Życie ludzkie rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, poczęcia, czyli w momencie połączenia plemnika - męskiej komórki rozrodczej z komórką jajową, czyli komórką rozrodczą żeńską. Od tej chwili istnieje nowe, odrębne DNA, które już nigdy nie ulegnie zmianie. Większość cech nowego organizmu zostaje określona w tym decydującym momencie. Tego faktu nikt nie kwestionuje. Co więcej, rozwój genetyki i mikrobiologii dostarcza coraz większej liczby argumentów, które podkreślają niezwykłość i wyjątkowość nowego życia, powstałego w momencie zapłodnienia. Wiemy coraz więcej o pierwszych godzinach i dniach ludzkiego embrionu. Ponadto nie można wyróżnić żadnego innego, późniejszego momentu, w którym następowałby tzw. skok jakościowy. Żaden naukowiec na świecie nie może wskazać w rozwoju zarodka takiego momentu, w którym to, co jeszcze nie jest życiem ludzkim, dopiero staje się nowym ludzkim organizmem.

Oczywiście w rozwoju ludzkiego embrionu następują zmiany, gdy chodzi o zagnieżdżenie w macicy, kształtowanie się centralnego układu nerwowego, bicie serca czy zdolność do przeżycia poza organizmem matki. Takie momenty można wskazać, ale one nie są skokiem jakościowym. Embrion cały czas zachowuje ciągłość i genetyczną tożsamość. Skoro nie można wskazać takiego skoku jakościowego, to z konieczności trzeba przyjąć, że życie ludzkie rozpoczyna się w momencie zapłodnienia. Dlatego ocena moralna stosowania pigułek "po" domaga się uznania charakteru osobowego ludzkiego embrionu, którego nigdy nie wolno traktować jako środek do celu, ale zawsze jako cel sam w sobie.

Kościół katolicki również zawraca uwagę na to, że ludzkie życie zaczyna się w chwili poczęcia. Jest to również moment, w którym powstaje dusza.

- To zagadnienie religijne i filozoficzne, dotyczące animacji, a więc momentu powstania duszy i sposobu połączenia duszy z ciałem. Gdy chodzi o doktrynę katolicką, zawiera ona zasadę animacji równoczesnej. Oznacza to, że dusza ludzka, czyli Boski element w człowieku, pojawia się w nowym organizmie, gdy zaczyna on istnieć, a więc w momencie zapłodnienia.

Dlaczego w Polsce kwestia tabletek "po" została niemal całkowicie przemilczana?

- Niestety, zwyciężyła obojętność moralna. Trudno ją pogodzić z naszą religijnością. Mój pierwszy artykuł naukowy na temat pigułek "po" opublikowałem w 2002 roku. Od 25 lat analizuję skomplikowaną debatę bioetyczną w wielu krajach świata. Przygotowałem kilkadziesiąt artykułów naukowych i publicystycznych dotyczących aborcji chemicznej, sztucznego zapłodnienia, eutanazji, współczesnej rewolucji biotechnologicznej itd. Wszystkie opracowania są dostępne w Internecie.

W miarę moich możliwości dążyłem do tego, aby kształtować świadomość bioetyczną w naszym kraju. Próbowałem również przekonać niektórych biskupów, aby aktualne problemy bioetyczne znalazły swoje odpowiednie miejsce w nauczaniu religii w szkole. Ale to było jak rzucanie grochem o ścianę. Co więcej, spory dotyczące pigułek "po" w takich państwach jak Francja, Włochy czy Niemcy były o wiele ostrzejsze niż w Polsce. W naszym kraju tabletki "po" wchodziły do aptek przy milczącej akceptacji władz Kościoła katolickiego oraz innych Kościołów i związków wyznaniowych. To nam pokazuje w sposób dramatyczny, jak głęboka jest sekularyzacja naszej religijności.

Z czego to wynika?

- Niestety, skoncentrowaliśmy się na religijności obrzędowej. "Na bogato" organizujemy uroczystości religijne: pierwsze komunie, odpusty parafialne, dożynki, bierzmowania itd. Natomiast prawie nikogo w naszych diecezjach i parafiach nie interesuje intelektualny wymiar religii. W konsekwencji wyparowało z duszpasterstwa rozumienie początku życia człowieka. Dlatego obecnie w debacie publicznej dotyczącej pigułki "po" wylewa się z wielu mediów potok kłamstw i nonsensów. Aż trudno uwierzyć, że to wszystko dzieje się w kraju, w którym 85% mieszkańców zostało ochrzczonych w Kościele katolickim. Ale powtarzam, to są owoce kilkudziesięciu lat milczenia w naprawdę istotnych sprawach.

Jakie skutki niesie ze sobą sprzedaż pigułek "po" bez recepty?

- Brak recept zawsze ułatwia dostęp to leków i preparatów medycznych. Warto zauważyć, że w obecnej debacie w Polsce podkreśla się jedynie skutki uboczne dotyczące zdrowia kobiet, szczególnie młodych dziewcząt, które przyjmują tabletki "po". Natomiast kompletnie pomija się milczeniem niszczenie nowego życia, czyli ludzkich embrionów, które w wielu przypadkach są uśmiercane. Pierwszymi ofiarami tych preparatów są więc zarodki - nowe ludzkie życie, które powstało i w wielu przypadkach jest niszczone poprzez brak implantacji i wydalenie z organizmu matki.

Ze stosowaniem pigułek "po" łączą się też liczne skutki uboczne dotyczące zdrowia kobiet, zwłaszcza młodych, u których system rozrodczy dopiero się kształtuje. Preparaty "po" głęboko ingerują w naturalny porządek hormonalny kobiecego organizmu. Szczegółowe argumenty dotyczące skutków ubocznych są zawarte m.in. w stanowisku Zespołu Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycznych z 31 stycznia 2024 roku. To rzetelny dokument. Szkoda, że powstał dopiero teraz. Potrzebowaliśmy wielu takich opracowań już na początku obecnego stulecia.

Dlaczego wówczas brakowało takich dokumentów?

- Niestety, w Polsce zwyciężyła w ostatnich latach religijność synkretyczna, emocjonalna. Biskupi promowali różnych dziwnych ewangelizatorów. Symbolem tych zmian był ks. John Bashobora na Stadionie Narodowym w Warszawie. Kilka milionów katolików zaczęło szukać cudów, uzdrowień, furtek złego ducha, spowiedzi furtkowej, spoczynku w duchu, uzdrowienia międzypokoleniowego, egzorcyzmów, eventów religijnych itp. Natomiast zaniedbano kształtowanie poglądów etycznych i bioetycznych lekarzy, farmaceutów, ginekologów, pielęgniarek, psychologów, studentów, członków ruchów i stowarzyszeń katolickich, parafian, dzieci i młodzieży itd.

W konsekwencji tych zaniedbań dzisiaj tylko niewielka część naszego społeczeństwa widzi problem etyczny, gdy chodzi o stosowanie tabletki "po". Popatrzmy na obecny Sejm. Przecież prawie wszyscy posłowie to katolicy. W dniu 13 listopada 2023 roku składali oni ślubowanie: na baczność, z ręką na sercu, prawie wszyscy dodając "tak mi dopomóż Bóg". Niestety, obecnie widzimy, że wielu z nich nie ma nic wspólnego z doktryną Kościoła katolickiego, gdy chodzi o rozumienie początku życia człowieka.

Czy ustawa jest w stanie rozwiązać problem pigułek "po"?

- Moim zdaniem spór dotyczący recept jest drugorzędny. Oczywiście jestem przeciwnikiem wprowadzanych obecnie zmian. Ale mam też świadomość, że dzisiaj regulacje prawne odgrywają coraz mniejszą rolę, gdy chodzi o zagadnienia bioetyczne. Natomiast coraz większe znaczenie ma kształtowanie świadomości i wolna wola człowieka. Żyjemy w świecie internetu, w globalnej wiosce. Świat nie ma granic, w związku z tym, mając dostęp do internetu i do telefonu, możemy sobie zamówić dowolny preparat medyczny w dowolnym czasie - antykoncepcyjny, wczesnoporonny czy aborcyjny. Niezależnie od tego, jakie prawo obowiązuje w danym kraju. Tak dzisiaj coraz częściej wygląda aborcja chemiczna, dokonywana w domu.

Dlatego podkreślam - spory dotyczące ustaw, recept są mało istotne. Najważniejsza kwestia to kształtowanie sumień ludzi tak, by wybierali właściwie, mając nieograniczony dostęp do różnego rodzaju leków i preparatów medycznych. To zadanie tysiąc razy trudniejsze niż przyjęcie takiej czy innej ustawy. W konsekwencji konieczne są radykalne zmiany także w Kościele katolickim, gdy chodzi m.in. o katechezę parafialną i nauczanie religii w szkole. Współczesna rewolucja bioetyczna jest wyzwaniem epokowym, które wymaga przewrotu kopernikańskiego w naszej religijności, ale czy ktoś takim przewrotem w Polsce jest zainteresowany, to już zupełnie inna sprawa.

Ks. Andrzej Kobyliński - filozof i etyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, kierownik Katedry Etyki w Instytucie Filozofii tej uczelni. Absolwent Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie. Autor kilkuset publikacji naukowych i publicystycznych poświęconych problematyce filozoficznej, religijnej, moralnej, społecznej. Mieszka w Płocku.

Publikacje ks. prof. Andrzeja Kobylińskiego na temat tabletek "po", aborcji chemicznej, pigułki aborcyjnej RU-486, sztucznego zapłodnienia, początku życia człowieka i statusu ludzkiego embrionu":

Publikacje naukowe:

• Kobyliński, Recenzja książki: G. Concetti, La pillola del giorno dopo ("Pigułka dzień później"), Roma 2001, "Studia Philosophiae Christianae" 38 (2002) nr 1, s. 134-140
• Kobyliński, Czy embrion jest osobą? Spór o sztuczne zapłodnienie we Włoszech, "Studia Ecologiae et Bioethicae" 5 (2007), s. 157-172
• Kobyliński, Etyczne i prawne aspekty stosowania preparatu medycznego ellaOne czyli tzw. pigułki "pięć dni później", "Studia Ecologiae et Bioethicae" 13 (2015) nr 1, s. 9-34
• Kobyliński, Prymat prawa nad etyką? Nowy etap włoskiego sporu o metodę in vitro, "Studia Ecologiae et Bioethicae" 13 (2015) nr 2, s. 45-67
• Kobyliński, Argumentacja filozoficzna w sporze o sztuczne zapłodnienie we Włoszech w latach 2004-2014, "Studia Ecologiae et Bioethicae" 13 (2015) nr 2, s. 69-91
• Kobyliński, Bezpieczna aborcja? Etyczne aspekty stosowania pigułki aborcyjnej RU-486, "Studia Ecologiae et Bioethicae" 15 (2017) nr 4, s. 79-89
• Kobyliński, Aborcja chemiczna w domu? Nowa forma stosowania pigułki aborcyjnej RU-486 we Włoszech, "Studia Ecologiae et Bioethicae" 16 (2018) nr 1, s. 15-36
• Kobyliński, Ethical and Legal Aspects of Using the Abortion Pill RU-486 in Italy in the Years 2020-2021, "Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio" 47 (2021) nr 3, s. 147-186

Opracowania publicystyczne:

• Kobyliński, Ocena moralna preparatu ellaOne, "Niedziela" (2017) nr 22, s. 20-21
• Kobyliński, Kłamstwo i zbrodnia pigułki "po" - rozmowę prowadzi Roman Motoła, "Polonia Christiana" 56 (2017) nr 3, s. 39-41
• Kobyliński, Spór o aborcję eugeniczną jest ważny, ale marginalny - rozmowę prowadzi Dariusz Bruncz, portal internetowy Wirtualna Polska, wydanie 23 października 2020