Święte miasto trzech wielkich religii

Nie ma drugiego takiego miejsca na ziemi, gdzie trzy wielkie religie sąsiadowałyby tak blisko. Dla żydów, chrześcijan i muzułmanów Jerozolima pozostaje jednym z najświętszych miast.

Ten, kto jak dawni pielgrzymi zbliży się do Jerozolimy od wschodu i spojrzy z Góry Oliwnej na Stare Miasto otoczone murem, zauważy, jak ciasno splotły się tutaj na niewielkiej przestrzeni judaizm, chrześcijaństwo i islam. Członkowie tych trzech religii dzielą długą i bolesną historię.

Najpierw rzucają się w oczy miejsca święte. Nad Starym Miastem dominuje Wzgórze Świątynne (arab. al Haram asz-Szarif, ‘ważna dzielnica’). To tutaj od 691 roku wznosi się pozłacana kopuła muzułmańskiej Świątyni Skały, a dokładnie naprzeciw znajduje się meczet Al-Aksa. Na tym samym terenie stała kiedyś dwukrotnie zniszczona (w 586 roku p.n.e. oraz w 70 roku n.e.) żydowska Świątynia. Już wcześniej znajdowało się tam miejsce kultu kanaanejskiego narodu Jebuzytów. Również Rzymianie wznieśli tam świątynię ku czci Jupitera. Znajdująca się w tej okolicy zachodnia część muru, zwana przez chrześcijan Ścianą Pła-czu (właściwszą jest jednak nazwa Ściana Zachodnia), jest ostatnią tak wielką i zidentyfikowaną pozostałością gmachu dawnej Świątyni herodiańskiej.

Jest ona centralnym miejscem żydowskich modlitw; po roku 1967 zbudowano przy niej przestronny plac. Niedaleko stąd znajduje się kolejna budowla zwieńczona kopułą – najważniejsze na Starym Mieście miejsce chrześcijan – Kościół Grobu Pańskiego, czy też jak mawiają chrześcijanie obrządku wschodniego – Anastasis, Kościół Zmartwychwstania. Obejmuje on, zgodnie z tradycją, miejsce ukrzyżowania, pochówku oraz zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. W bliskim i dalszym sąsiedztwie znajdują się kolejne miejsca, których istnienie jest świadectwem żydowskiej, chrześcijańskiej i muzułmańskiej wiary w Boga. Stare Miasto jest podzielone na część muzułmańską, chrześcijańską, żydowską, oraz armeńską (również związaną z chrześcijaństwem). Zarówno tutaj, jak i poza murami Starego Miasta, znajdują się liczne synagogi, kościoły, meczety i miejsca studiów religijnych. Od Starego Miasta przez dolinę Cedronu aż po Górę Oliwną rozrzucone są na wielkiej przestrzeni miejsca pochówku Żydów i muzułmanów.

Zagęszczenie takich miejsc jest typowe dla Jerozolimy. To, co dziś jest miejscem świętym dla jednej grupy, mogło być ongiś takim także dla innych społeczności. Pytanie, które tereny Jerozolimy ma zająć taka czy inna grupa ludności, do dzisiaj pozostaje nie tylko kwestią architektoniczną, ale przede wszystkim palącym problemem politycznym. Dlatego ten, kto odwiedza to miasto, nie powinien ograniczać się do zobaczenia jedynie miejsc ważnych dla jego religii, ale powinien także szukać spotkania z członkami najrozmaitszych grup ludności, „żywymi kamieniami” Jerozolimy. W takim spotkaniu otwierają się całkiem nowe perspektywy. Dla Żydów Jerozolima ma znaczenie dlatego, że król Dawid uczynił ją stolicą swojego państwa ponad tysiąc lat przed narodzeniem Chrystusa, jednocząc zarazem wszystkie plemiona izraelskie. Od tego czasu wyznawcy judaizmu posiadają konkretne miejsce na ziemi, w którym spotykają się Bóg i człowiek.

Dla chrześcijan Jerozolima jest ważna przede wszystkim dlatego, że tam działał i umarł Żyd Jezus Chrystus. Od samego początku chrześcijanie pielgrzymowali do Jerozolimy, aby odkryć korzenie własnej religii. W żywy sposób poświadczają to już antyczne świadectwa pielgrzymie. Chrześcijanie przejęli od Żydów wizję „niebiańskiej Jeruzalem”, rozwijając ją w ostateczny cel duchowej pielgrzymki (por. Ap 21). Z kolei fakt, że Bazylikę Grobu Pańskiego umiejscowiono na niewielkiej przestrzeni pomiędzy rozmaitymi kościołami chrześcijańskiej cywilizacji śródziemnomorskiej, odzwierciedla w pewnej mierze przejęte od Żydów przywiązanie do konkretnego kawałka ziemi.

Dla muzułmanów Jerozolima nabiera znaczenia w czasach proroka Mahometa. Jest dla nich święta – al-quds. Wprawdzie Koran nie wymienia jej nazwy, jednak jest oczywiste, że Mahometowi nie obca była żydowsko-chrześcijańska tradycja Jerozolimy jako miejsca, gdzie niebo jest osiągalne w szczególny sposób. W tym świetle zinterpretował w łasne doświadczenia duchowe – to miasto było celem jego „podróży nocnej” i punktem wyjścia „podróży do nieba”. Tradycja przekazuje, że w tym miejscu spotkał Abrahama, Mojżesza i Jezusa oraz innych proroków i że tutaj się z nimi modlił. W początkach istnienia islamu muzułmanie modląc się, zwracali się w kierunku Jerozolimy („pierwsza qibla”). Dopiero jakiś czas potem wprowadzono inny kierunek modlitw – Mekkę. Do dzisiaj w meczecie Proroka w Medynie obok niszy modlitewnej, która jest skierowana ku Mekce, znajduje się jeszcze jedna, wskazująca Jerozolimę. Upamiętnia to zmianę kierunku modłów, która dokonała się w tym miejscu. Do chwili obecnej Jerozolima uważana jest przez muzułmanów za trzecie po Mekce i Medynie święte miasto islamu.

Tak więc wyznawcy żadnej z tych trzech religii nie mogą zrezygnować z Jerozolimy. Pozytywnym znakiem są zatem rozmaite inicjatywy dialogu międzyreligijnego, które narodziły się w ubiegłych latach w przestrzeni miasta. W takich spotkaniach ujawniają się elementy wspólne tych trzech tradycji. Jednak równie intensywnie odczuwa się tutaj podziały, co jest bardzo bolesne. Jerozolima jest miastem, przez które do dzisiaj przebiega wiele duchowych i kulturowych granic. A jednak odwiedzający to miasto wciąż mają szansę przekroczyć te linie podziału – wówczas, gdy nie koncentrują się jedynie na „swojej” Jerozolimie, lecz uczestnicząc w żywym spotkaniu z innymi, podejmują próbę doświadczenia obcych im miejsc.