Niezwykły kościół bł. Odoryka z Pordenone

Na obrzeżach historycznej części miasta Pordenone, przy jednej z lokalnych dróg powstał w 1992 roku charakterystyczny ceglany dom modlitwy, któremu patronuje urodzony w XIII wieku franciszkański misjonarz - błogosławiony Odoryk. 

Zakonnik pochodził z miejscowości Villanova pod Pordenone, lecz zasłynął prężną działalnością misyjną na Dalekim Wschodzie, gdzie miał w sumie ochrzcić około 20 000 mieszkańców, mianowany też został arcybiskupem Pekinu.

Warto zaznaczyć, że podróż do Chin Odoryka miała miejsce niedługo po słynnej wyprawie wenecjanina Marco Polo. Prawdopodobnie był także jednym z pierwszych Europejczyków, którzy (w drodze powrotnej z Chin) dotarli do Tybetu i siedziby dalajlamy.

(fot. Jakub Turbasa)

Kościół pod wezwaniem błogosławionego Odoryka z Pordenone jest pierwszą zrealizowaną świątynią według projektu Mario Botta - cenionego szwajcarskiego architekta licznych budowli sakralnych, w tym także wyróżnionego w 2014 roku medalem "Per Artem ad Deum"  (Przez Sztukę do Boga) Papieskiej Rady do spraw Kultury.

Zanim rozpoczął własną praktykę projektową, współpracował przy projektach z takimi osobistościami architektury XX wieku jak sam Le Corbusier czy Louis Kahn. Uznanie zaś przyniosły mu liczne realizacje oryginalnych domów jednorodzinnych oraz właśnie architektury sakralnej.

(fot. Jakub Turbasa)

Kościół w Pordenone wyróżniają dwa charakterystyczne elementy. Są nimi dominująca, stożkowata forma, która wyrasta z prostej podstawy, oraz półotwarty dziedziniec poprzedzający wejście do świątyni. W swojej twórczości Mario Botta często sięga do form, układów oraz rozwiązań przestrzennych stosowanych w przeszłości, jednakże czyni to w sposób twórczy, autorskim językiem architektury.

Podobnie rzecz się ma we włoskim mieście. Zewnętrzna przestrzeń, której granice wyznaczają dwa rzędy masywnych kolumn, okazuje się reminiscencją wczesnochrześcijańskiego atrium, które poprzedzało wejścia do części pierwszych chrześcijańskich bazylik. Otoczony podcieniem dziedziniec był jednym z etapów symbolicznej drogi ku Bogu, przestrzenią jeszcze nie sacrum, ale już nie profanum.

W jej centralnym punkcie znajdował się zbiornik z wodą - symbolem nawrócenia i obmycia z grzechów. Następnie wierny przechodził przez przedsionek świątyni zwany narteksem, by z kolei wstąpić do właściwej przestrzeni sprawowania liturgii z ołtarzem usytuowanym w części wschodniej.

(fot. Pino Musi)

W Pordenone sytuacja prezentuje się analogicznie, również w atrium pojawia się woda, która wąską, krętą szczeliną przepływa pomiędzy filarami, w kierunku jego centrum. Z niego zaś można się już swobodnie dostać, poprzez przedsionek, do nawy głównej kościoła.

Warto także zaznaczyć, że otoczony podporami dziedziniec przywodzi na myśl monumentalną kolumnadę Berniniego sprzed Bazyliki św. Piotra, która jest wspaniale zaprojektowaną kurtyną wydzielającą plac od pozostałej części miasta. Zarówno w Rzymie, jak i w Pordenone kolumnada daje poczucie przebywania w miejscu szczególnym, a swoim półotwartym charakterem wygradza, lecz nie izoluje.

(fot. Pino Musi)

Widoczna z oddali, zwężająca się ku górze forma ukośnie ściętego stożka jednoznacznie wskazuje na wyjątkowy charakter budynku i jego wnętrza. W jej szczytowym punkcie ustawiony został prosty krzyż, poniżej którego znajduje się charakterystyczna dla twórczości architekta wysunięta dzwonnica.

Niecodzienny kształt może kojarzyć się z górą, na której miały miejsce szczególne wydarzenia biblijne (m.in. przemienienie na górze Tabor, kazanie na Górze Błogosławieństw, ukrzyżowanie na Golgocie). Ta wyróżniająca się część budynku ma także ścisły związek z jego wnętrzem, w którym to znajduje się okrągła nawa główna.

Okrążają ją kolumny niosące wspomnianą "kopułę" oraz wygradzają zasadniczą przestrzeń modlitwy od pozostałej części wnętrza, które stanowi jej tło, a wykończone zostało w ciemnych barwach, by niepotrzebnie nie odwracać uwagi od najistotniejszego miejsca.

(fot. Jakub Turbasa)

Przez widoczne z zewnątrz ścięcie wnika do środka nawy naturalne światło, którego promienie, obijając się od pochyłej ściany, rozświetlają wnętrze. Z podobnym rozwiązaniem oświetlenia przestrzeni środka poprzez tzw. oculus (oko wieńczące sklepienie) można spotkać się w rzymskim Panteonie bądź kościele św. Piotra w Firmy projektu Le Corbusiera.

Posadzka nawy zaprojektowana została w lekkim spadku w kierunku ołtarza. Dzięki temu rozwiązaniu wierni gromadzą się w amfiteatralnie rozłożonych, drewniany ławkach przed lekko podniesioną strefą prezbiterium. Dodatkowo podobne rozwiązanie zapewnia lepszą widoczność oraz bliższą odległość od ołtarza, wykonanego z białego karraryjskiego marmuru.

Został on wraz z pozostałą strefą prezbiterium dodatkowo doświetlony za pomocą niewidocznych świetlików nad cofniętą absydą, które jednocześnie rozświetlają umieszczoną na niższej kondygnacji kaplicę.

(fot. Enrico Cano)

Po prawej stronie od ołtarza znajduje się tabernakulum w kształcie trójkąta równobocznego. Jest to figura geometryczna uchodząca za idealną, mająca wszystkie boki równe, przez co od wieków uznawana jest za symbol Trójcy Świętej (widoczny m.in. w Oku Opatrzności). W dalszej, części po prawej stronie, mieści się XV-wieczny obraz Madonny z Dzieciątkiem ze szkoły malarskiej Gentile da Fabriano oraz relikwiarz błogosławionego patrona świątyni.

(fot. Jakub Turbasa)

Sakralne dzieła Mario Botty stały się jednymi z najbardziej rozpoznawalnych końca XX i początku XXI wieku. Pomimo przeróżnych trendów w sztuce, kościoły i kaplice szwajcarskiego architekta wyróżnia twórczy indywidualizm przy jednoczesnym szacunku dla ogromnej spuścizny, symboliki i tradycji, jakie pozostawiła po sobie na przestrzeni wieków sztuka.

Kościół bł. Odoryka z Pordenone jest jednym z przykładów zakorzenienia w tradycji przy jednoczesnej próbie współczesnej reinterpretacji tego, co w przeszłości wykształciła sztuka i kultura, oraz przyobleczenia w nową formę.

*  *  *

Kościół pw. błogosławionego Odoryka, Pordenone, Włochy

arch. Mario Botta

Przeczytaj również inne artykuły na temat architektury sakralnej:

Sanktuarium o. Pio, San Giovanni Rotondo

Sanktuarium Jana Pawła II, Kraków

Kościół pw. Chrystusa Nadziei Świata, Wiedeń

Fragment tekstu ukazał się piewrotnie w miesięczniku "List".