Umowa o pracę - najważniejsza

W prawie pracy nie istnieje pojęcie "umowy o pracę na próbę", za którą nie należy się wynagrodzenie. Tzw. dni na próbę, które zdarzają się np. w restauracjach, to łamanie prawa - mówi Anna Majerek, rzeczniczka Okręgowej Inspekcji Pracy w Krakowie.

W czasie wakacji młodzi ludzie chętnie podejmują pracę zarobkową. Na jakich warunkach można legalnie zatrudniać osoby pełnoletnie, a na jakich młodzież, która nie ukończyła jeszcze 18 lat?

Pracownik młodociany, a więc - zgodnie z Kodeksem pracy - osoba między 16 a 18 rokiem życia, może podjąć podczas wakacji szkolnych pracę w innym celu niż przygotowanie zawodowe, przy tzw. pracach lekkich.

Warunkiem jest ukończenie gimnazjum oraz posiadanie świadectwa lekarskiego, stwierdzającego, że praca, którą dana osoba będzie wykonywać nie zagraża jej zdrowiu. Pracodawca ma obowiązek zapewnić opiekę i pomoc niezbędną do wykonywania powierzonej pracy w sposób bezpieczny.

Jeśli chodzi o osoby pełnoletnie, w okresie wakacyjnym można zawrzeć zarówno umowę o pracę - na czas określony, na czas wykonywania określonej pracy, jak i umowę cywilnoprawną, czyli umowę zlecenia lub umowę o dzieło. Pamiętajmy jednak, że zawierając umowy cywilnoprawne, nie jesteśmy objęci przepisami ochronnymi kodeksu pracy. Dotyczy to m.in. udzielania urlopów wypoczynkowych, macierzyńskich, wypłaty wynagrodzenia za urlop czy ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

Ile godzin dziennie, tygodniowo mogą pracować młodociani?

Wymiar czasu pracy osoby, która ukończyła 16 lat i podejmuje pracę w okresie wakacji szkolnych nie może przekroczyć 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Ten wymiar obowiązuje także, jeżeli podejmiemy pracę u więcej niż jednego pracodawcy. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych i porze nocnej.

Czy dzieci, które nie ukończyły 16 lat też mogą pracować?

Zgodnie z art. 3045 Kodeksu pracy, możliwe jest wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia 16 roku życia, lecz wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność artystyczną, kulturalną, sportową lub reklamową. Podjęcie pracy wymaga wcześniejszej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, a także zezwolenia inspektora pracy. Do wniosku o wydanie takiego zezwolenia, obok zgody przedstawiciela ustawowego, należy dołączyć opinię poradni psychologicznej o braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy oraz orzeczenia lekarza uprawnionego do badań profilaktycznych. Nasz rekordzista, który zaczynał swoją karierę filmową miał około... trzech tygodni!

W jakim charakterze najczęściej zatrudnia się młodych sezonowo, jakie prace mogą wykonywać?

Pojęcie pracy sezonowej, podobnie jak pojęcie pracowników sezonowych, nie zostało zdefiniowane ustawowo, ale jest używane w języku powszechnym i prawie pracy. Za "pracę sezonową" przyjęto przyjmować pracę uzależnioną od pory roku i warunków atmosferycznych, która trwa przez określony czas, a pracownikiem sezonowym jest pracownik, którego praca uzależniona jest od pory roku. Zatrudnienie przy pracy sezonowej i dorywczej może nastąpić na podstawie jednej z dwóch terminowych umów o pracę: na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy.

W świetle obowiązujących przepisów młodociani mogą być zatrudniani także na czas nieokreślony przy lekkich pracach. Wykaz prac lekkich powinien być zawarty w regulaminie. Taki wykaz ustala pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza medycyny pracy i po zatwierdzeniu przez inspektora pracy. Wykaz nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych na podstawie odpowiednich przepisów (art. 204 kp). Z wykazem prac lekkich pracodawca ma obowiązek zapoznać młodocianego pracownika przed rozpoczęciem pracy. Do takich prac może należeć np. zbieranie owoców, praca w biurze, wyszukiwanie danych w Internecie, sprzątanie pomieszczeń.

Jakie warunki ma obowiązek zapewnić pracodawca młodym pracownikom, jeśli jest to praca poza miejscem zamieszkania, np. na plantacji owoców?

Pracownik zatrudniony przy pracy sezonowej jest objęty przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym obowiązkami poddawania się wstępnym i okresowym badaniom lekarskim. Na pracodawcy ciąży natomiast obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Praca sezonowa często wiąże się również z pracą za granicą i korzystaniem z usług agencji pośrednictwa pracy. Art. 85 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nakłada na agencje pośrednictwa pracy obowiązek zawierania z osobą kierowaną do pracy za granicę umowy, która powinna określać: pracodawcę zagranicznego, okres zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, rodzaj oraz warunki pracy i wynagrodzenia. Powinna określać także przysługujące świadczenia socjalne, warunki ubezpieczenia społecznego oraz ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i chorób tropikalnych, a także obowiązki i uprawnienia osoby kierowanej do pracy oraz agencji pośrednictwa pracy. Koniecznie jest także określenie zakresu odpowiedzialności cywilnej stron w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy zawartej między agencją a osobą wyjeżdżającą do pracy. Musi być również sprecyzowane, kto pokrywa koszty dojazdu i powrotu w przypadku niewywiązania się pracodawcy zagranicznego z warunków umowy oraz tryb dochodzenia związanych z tym roszczeń.

Niektórzy pracodawcy - nieuczciwi - przyjmują młodego człowieka "na próbę", bez spisania umowy. Po kilku dniach stwierdzają, że się nie nadaje i odprawiają go z kwitkiem - bez żadnego wynagrodzenia. Po czym przyjmują następnego naiwnego. Jak się przed tym bronić? Co grozi nieuczciwemu pracodawcy?

Pracodawcy wykorzystują brak doświadczenia na rynku pracy, nieznajomość przepisów przez młode osoby, często podejmujące pracę po raz pierwszy. Dlatego dochodzi do manipulacji, których efektem jest łamanie przepisów prawa pracy. Podejmując pracę, warto więc poznać swoje prawa i obowiązki - dla własnego bezpieczeństwa. Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie - to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy. Nawet jeśli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika potwierdzić ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.

Nieprzygotowanie umowy w formie pisemnej nie oznacza, że nie została ona zawarta. Do nawiązania stosunku pracy wystarczy często sam fakt dopuszczenia pracownika do pracy - w takim przypadku stosunek pracy nawiązuje się w chwili jej rozpoczęcia. Od tego momentu konsekwencje braku umowy na piśmie ponosi pracodawca - popełnia bowiem wykroczenie, które według Kodeksu pracy podlega karze grzywny od 1000 do 30000 zł. Niestety, w Krakowie studenci w okresie wakacyjnym bardzo często podejmują pracę w lokalach gastronomicznych bez żadnej umowy - zaczynają o niej myśleć dopiero wtedy, kiedy nie otrzymują wynagrodzenia.

Czy dużo jest skarg na nieuczciwych pracodawców?

Owszem, skarg wpływających do Okręgowego Inspektoratu Pracy wciąż jest bardzo dużo. Dominującym zarzutem, który się w nich pojawia jest niewypłacenie wynagrodzenia i inne nieprawidłowości z tym związane. I zazwyczaj, kiedy okazuje się, że były pracodawca nadużył zaufania pracownika i po prostu go oszukał, nie wypłacił należnego wynagrodzenia, a czasami wręcz go "nie poznaje", dopiero wtedy osoba wnosząca skargę do OIP przyznaje, że nie zawierała z pracodawcą żadnej umowy.

Jak często stanowiska pracy sezonowej kontrolowane są przez inspektorów OIP?

Po pierwsze, inspektorzy pracy OIP w Krakowie podejmują czynności kontrolne związane ze skargami, które do nas wpływają w ciągu całego roku, niezależnie od sezonu. Po drugie, w ramach równolegle prowadzonych kontroli tematycznych szczegółowo przyglądamy się na przykład zatrudnianiu młodocianych w naszym województwie - i to zatrudnionych zarówno w celu przygotowania zawodowego, jak i przy pracach lekkich. Cały czas prowadzimy również kontrole legalności zatrudnienia. W okresie wakacyjnym skupiamy się na pewnych zakładach czy firmach z branż, w których młodzi ludzie najczęściej podejmują pracę.

Czy szukanie pracy sezonowej poprzez ogłoszenia w gazetach, Internecie nie jest ryzykowne? Co można poradzić młodym?

Ryzyko istnieje zawsze. Dlatego najlepiej zebrać możliwie najwięcej sprawdzonych opinii i informacji o naszym przyszłym pracodawcy - choćby od osób, które mogły u niego pracować. Nie obawiajmy się również egzekwować swoich praw - jeśli mamy być zatrudnieni na umowę o pracę, stanowczo jej wymagajmy. Pamiętać należy, że w prawie pracy nie istniej pojęcie "umowy o pracę na próbę", za którą nie należy się wynagrodzenie. Czyli tzw. dni na próbę, które zdarzają się np. w restauracjach, to łamanie prawa. Młodzi ludzie sami zresztą uczą się na swoich błędach i stają się wyczuleni na nieuczciwych pracodawców. Bardzo podobała mi się wypowiedź pewnej osoby, która nauczona już własnym doświadczeniem stwierdziła, że jeśli od pracodawcy podczas rozmowy kwalifikacyjnej słyszy, że on "przygotuje umowę o pracę i podpiszemy ją za 2-3 dni", to jej od razu włącza się czerwona lampka i ma przygotowaną odpowiedź: "Wie pan, to ja przyjdę do pracy tego trzeciego dnia, kiedy umowa będzie już gotowa".

Jeśli decydujemy się zaś na skorzystanie z usług agencji zatrudnienia, warto sprawdzić samą agencję. Trzeba upewnić się, że nasz pośrednik działa legalnie i ma certyfikat. Lista agencji jest dostępna na stronie internetowej: www.kraz.praca.gov.pl.

Niezależnie od tego, jaki rodzaj umowy zostanie przez nas podpisany, należy ją szczegółowo - przed podpisaniem - przeanalizować, a w razie wątpliwości najlepiej skonsultować się z prawnikiem w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Krakowie.

Źródło: Umowa o pracę - najważniejsza