Zrozumieć nastolatka

Przez trudny okres odkrywania własnych możliwości i określania kierunków rozwoju przejść musi każdy dorastający człowiek. Adolescencja jest jednym z okresów rozwojowych ludzkiego życia. Jest to czas między dzieciństwem a dorosłością, etap uciążliwy dla samego nastolatka, jak i jego opiekunów, zwłaszcza rodziców.

Z jednej strony osiąga on znaczny poziom rozwoju intelektualnego oraz pewnej niezależności, z drugiej jest jeszcze wolny od pełnej odpowiedzialności za siebie i innych. W tym okresie zachodzi wiele intensywnych zmian na różnych płaszczyznach. Młody człowiek buduje własną autonomię i tożsamość, ustala hierarchię wartości i tworzy swój światopogląd, wzrastają jego umiejętności społeczne.

W tym okresie często zdarza się, że rodzice, którzy do tej pory całkiem dobrze radzili sobie w roli mamy i taty, nagle tracą swoje poczucie wartości i pewności siebie jako rodzica. A wszystko z powodu tego, że są poddawani krytyce i ocenie, zrzucani z piedestału, wystawiani na liczne próby w ciągu dłuższego czasu przez dorastające dziecko, które popada z jednej skrajności w drugą. Nie każdy rodzic radzi sobie z taką sytuacją. W konsekwencji wszystkich przemian relacje między rodzicami a dziećmi ulegają pogorszeniu, częściej dochodzi do sprzeczek i nieporozumień. Rodzic musi zrozumieć (a jest to trudne), że rozwojowo to konieczny proces związany z kształtowaniem tożsamości i odrębności psychicznej syna czy córki. I co więcej, w tym czasie młody człowiek bardziej niż czegokolwiek innego potrzebuje czułego wsparcia rodzica oraz czujnego (by czegoś nie przeoczyć) zaufania i uwagi popartej właściwą komunikacją, mimo że jego zachowanie wskazywać może na coś innego.

Dobre relacje z rodzicami są tym trudniejsze, że następuje proces uniezależniania się od rodziny, ponieważ nastolatek główny nurt życia przenosi poza to środowisko, zbliżając się do rówieśników, z którymi wspólnie spędza czas i współdziała. Jest to czas łatwego ulegania wpływom (także negatywnym) oraz nasilonych tendencji do uzależnień.

Należy zaznaczyć, że proces oddalania się od rodziców zależy także od sytuacji rodzinnej, autorytetu rodzicielskiego, więzi między rodzicami a dorastającym oraz jego indywidualnych właściwości. Grupy rówieśnicze zaczynają zastępować rodzinę, ale nie są w stanie tego uczynić w pełni, gdyż wpływ rówieśników jest bardziej powierzchowny. Stosunki panujące w społecznościach rówieśniczych mogą być jednak prototypem późniejszych relacji międzyludzkich. Zwykle w takiej grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma określony status. Przyjęcie do grupy staje się dla niego źródłem poczucia własnej wartości, a w okresie gwałtownych przemian wpływa ona stabilizująco na osobowość młodego człowieka. Również wśród rówieśników kształtują się nowe odniesienia i powstają nowe formy zachowań.

W tym okresie pojawia się także fascynacja idolami, których młody człowiek próbuje naśladować, co stanowi jeden ze sposobów szukania nowych wzorców identyfikacyjnych w miejsce zakwestionowanego autorytetu rodziców. Tych nowych wzorców szuka się w pierwszej kolejności u kolegów, a potem wśród idoli społecznych i kulturowych. Młody człowiek, kształtując tożsamość, poszukuje odpowiedzi na pytanie: Kim jestem i dokąd zmierzam? Obserwowana jest tutaj pewna zależność: im więcej będzie miał trudności z uniezależnieniem się od rodziców, im bardziej niewłaściwe wzorce obserwował w swoim otoczeniu w dzieciństwie, im bardziej zdezorganizowana jest jego rodzina, tym bardziej wyrazistej, nietypowej, drastycznej tożsamości będzie poszukiwał. Dlatego też na idola będzie wybierał postać kontrowersyjną i jaskrawą. Współczesnym idolom najczęściej brakuje określonej ideologii, na wartości straciła również istotna niegdyś autentyczność, cenna natomiast stała się umiejętność zmieniania ról i konwencji. Idol, zakorzeniony w popkulturze, staje się dostarczycielem różnorodnych ofert tożsamości, stylów życia, ról społecznych, a także wzorów sukcesów i indywidualnej drogi życiowej. Rodzice muszą mieć świadomość tych zjawisk i ich konsekwencji dla funkcjonowania nastolatka.

Zaangażowanie młodego człowieka w subkulturę wiąże się nie tylko z określeniem nowej tożsamości oraz chęcią bycia razem, wśród swoich, czyli ludzi o podobnych zainteresowaniach i światopoglądzie. Nowe technologie umożliwiające kontakt przekraczający granice przestrzeni, czasu czy grup wiekowych (np. aktywność na internetowych forach czy portalach społecznościowych) sprawiają, że współczesne nastolatki żyją w wymiarze interakcyjnej natychmiastowości.

W odniesieniu do fenomenu idola i nastolatka rodzice muszą odkryć, jakie zachowania sprzyjają rozwojowi młodego człowieka i są przystosowawcze. O zachowaniach nieprzystosowawczych mówimy wówczas, gdy odnoszą się do aspołecznych norm, zagrażają zdrowiu i życiu oraz sprawiają, że młody człowiek zaczyna cofać się w rozwoju emocjonalnym (np. prosi rodziców, by zorganizowali mu randkę z Dodą). Niektóre zachowania nastolatka mogą rodziców śmieszyć i przyprawiać o ból głowy, ale niekoniecznie niepokoić, jednak muszą oni być czujni. Gdy granice normy wydają się przekroczone, warto skonsultować się ze specjalistą.