101 eksperymentów z roślinami

Czy lubicie zabawy z roślinami?
Bo kto nie lubi patrzeć, jak roślinki rozwijają się, kiełkują i owocują. Po prostu wszyscy, bo to wyjątkowa frajda...
A świat roślin to doskonała przestrzeń do eksperymentowania! Zaproponowaliśmy aż 101 zdumiewających eksperymentów, każdy z nich oparty jest na fachowej botanicznej wiedzy.
To wielka zabawa i rzetelna porcja informacji.

Potrzebne będą:

• różne gatunki drzew (np. buk, topola. jabłoń)
• duży arkusz białego papieru
• kredka świecowa
• klej

Sposób postępowania:

1. W lesie lub w parku przyłóż arkusz papieru do pnia drzewa.
2. Przytrzymaj go dobrze i pomaluj świecową kredką.

Co się stanie?

Wzór kory tworzy się na papierze niczym odcisk. Jeśli porównamy odbicia różnych gatunków drzew, zobaczymy że wzory kory różnią się od siebie. Kiedy zerwiesz z drzewa liść i nakleisz go na brzegu kartki z odbitym wzorem kory, możesz w domu znaleźć nazwę drzewa na podstawie książki-klucza do oznaczania drzew.

Dlaczego?

Drzewa to zdrewniałe rośliny z korzeniami, pniem i koroną. Pień staje się z biegiem czasu coraz grubszy. Kora przykrywa pień, konary i gałęzie drzewa. Chroni lezące pod nią warstwy komórek przed wyschnięciem, ogniem, szkodnikami i czynnikami chorobotwórczymi.

Na podstawie wzoru kory można rozpoznać gatunek drzewa, również zimą, kiedy brak mu liści i kwiatów. Gatunki drzew rosnące na ciepłych, suchych obszarach dopasowują się do panujących tam warunków i najczęściej mają bardzo grubą korę.

Papier z kory brzozy

Czy kory brzozy można użyć jako kartek z notesu?

Potrzebne będą:

• brzoza
• pisak

Sposób postępowania:

1. Obejrzyj, a potem pomacaj rękoma korę brzozy
2. Oderwij kawałek kory.
3. Napisz flamastrem jakąś wiadomość na kawałku kory.

Co się słanie?

Zauważyłeś, ze kora brzozy jest gładka i srebrzystobiała, z poprzecznymi, szarymi paskami. Zewnętrzne warstwy kory dają się odrywać, jak cienka skórka, i przypominają papier. Można na nich nawet pisać.

Dlaczego?

Brzoza to szybko rosnące drzewo, które łatwo można rozpoznać właśnie po wyglądzie kory. Botanicy nazywają tę korę, posiadającą ciem­ne, poprzeczne pasy „lenticele" (przetchlinki), „pierścieniową". Biały kolor brzozowej kory pochodzi od betu liny, jedynego całkowicie białego barwnika w królestwie roślin. Najbardziej zewnętrzna warstwa kory brzozy jest odrzucana, dlatego pozostaje cały czas tej samej grubości, nawet kiedy drzewo rośnie. Ponieważ kora, określana również jako „skóra brzozowa", jest miękka i giętka, kiedyś używano jej jako materiału budowlanego, a także do produkcji pudeł, mat, koszyków, butów i plecaków.

Występująca pierwotnie w Ameryce Północnej brzoza papierowa (Betula papyrifera) ma białą korę, która łuszczy się cienkimi płatami i często pokryta jest czarnymi odciskami. Amerykanie używali tych złuszczonych płatów jako materiału zastępującego papier. Nieprzemakalna kora służyła też jako materiał do zewnętrznego pokrycia ścian indiańskich łódek zwanych canoe.

Czy korek rzeczywiście jest wodo- i żaroodporny?

(Poproś osobę dorosłą o pomoc w przeprowadzeniu eksperymentu)

Potrzebne będą:

• 2 korki do butelek
• woda
• miska
• świeca
• zapałki

Sposób postępowania:

1. Napełnij miskę wodą i połóż w niej korek.
2. Poproś kogoś dorosłego, aby zapalił świeczkę i przytrzymaj drugi korek nad płomieniem świecy,
3. Obejrzyj oba korki.

Co się stanie?

Pierwszy korek pływa w wodzie. Jeśli wyjmie się go z wody, ta pozostaje na nim sperlona. Korek trzymany nad płomieniem świecy najpierw gwałtownie staje w płomieniach, potem jednak szybko gaśnie. Korek jest okopcony, jednak ani nie spala się, ani nie jest gorący.

Dlaczego?

Korki nie są dobrymi przewodnikami ciepła, nie przepuszczają wody i źle się palą. Pływają po powierzchni wody, ponieważ zbudowane są z obumarłych, wypełnionych powietrzem komórek i przez to mają mniejszą gęstość od wody Ściany komórkowe zawierają substancję (suberynę), która jednocześnie wzmacnia korek i uelastycznia go.

Korki do butelek wykonywane są z kory dębu korkowego, zawsze zielonego gatunku drzewa, rosnącego na południu Europy i w północnej Afryce. Ich kora zawiera warstwę korka („płaszcz korkowy") chroniącą drzewo przed zimnem, upałem i wysychaniem, a także pomagającą drzewu przetrwanie w okresach suszy i pożarów, które często nawiedzają rejon Morza Śródziemnego. Grube warstwy korka obiera się z drzew. Wytwarza się z nich, oprócz korków do butelek, wykładziny podłogowe, tapety i materiały izolacyjne.

Jak można ustalić wiek drzewa?

Potrzebne będą:

• Pień ściętego drzewa
• lupa

Sposób postępowania:

1. Obejrzyj przekrój pnia drzewa najpierw gołym okiem, a potem przez lupę.

Co się słanie?

Gołym okiem rozpoznasz, że od środka pnia rozchodzą się do zewnątrz pierścieniowate wzory. Za pomocą lupy dodatkowo zauważysz ciąg jasnych i ciemnych kręgów.

Dlaczego?

Pierścienie w drewnie tworzą się, kiedy drzewo rośnie i średnica jego pnia przyrasta. W każdym roku drzewo tworzy od środka na zewnątrz nową warstwę. To, jak szybko drzewo rośnie, zależne jest od warunków środowiska (np. klimatu, pogody, gleby, ilości wody i substancji odżywczych). Ponieważ czynniki te w ciągu roku również się zmieniają, drzewo rośnie skokami. Zimą (albo okresach suszy) nie rośnie w ogóle, ale odpoczywa. Wiosną wykorzystuje zmagazynowane substancje odżywcze i tworzy luźne tkanki (wiązki przewodzące), którymi może transportować wodę i sole mineralne z korzeni do konarów i gałęzi. W ten sposób powstaje jasne, niezbite, młode drewno zbudowane z dużych komórek z cienkimi ścianami komórkowymi. Później, kiedy drzewo rozpoczyna tworzenie liści i może samo produkować dla siebie pożywienie w procesie fotosyntezy, powstają mniejsze komórki drewna z grubszymi ściankami komórkowymi, a one budują twardszą tkankę. Powstaje wtedy bardziej zwarte, późne drewno, mające ciemniejszy kolor, ponieważ w jego ścianach komórkowych zawarta jest większa ilość ligniny. Świerki mogą osiągnąć wiek 600, a dęby nawet 700 lat. Kiedy policzy się pierścienie, wiadomo, ile lat ma dane drzewo. Z przyrostu drzewa można również odczytać warunki klimatyczne, w jakich wzrastało. Na przykład przy korzystnej pogodzie pierścienie roczne są znacznie szersze.

Spis treści

Komórki roślinne, chlorofil i fotosynteza

1. Barwnik liści - chlorofil. Czy trawa farbuje również papier?

2. Komórki cebuli. Czy przez lupę można zobaczyć komórki cebuli?

3. Komórki roślinne. Co się znajduje w komórce roślinnej?

4. Zieleń na asfaltowej pustyni. Czy trawa może rosnąć bez ziemi?

5. Bezbarwna trawa. Co się stanie z trawą, jeśli nie będzie miała słońca?

6 Fotosynteza. Czy nawożone rośliny rzeczywiście rosną lepiej?

7 Dwoje, którzy się lubią. Czy glony rzeczywiście rozmnażają się lepiej w nawożonej wodzie?

8 Fotosynteza w wodzie. Czy w wodorostach również zachodzi fotosynteza?

9. „Fabryka tlenu". Czy można udowodnić, ze wodorosty również uwalniają tlen?

10. Rośliny w ciemnościach. Czy rośliny rosną również bez światła?

11. Pasiaste liście. Czy odkryte Uście zostają zielone?

12. Rośliny w labiryncie. Czy pędy wyrastają, kierując się w stronę światła?

13. Zapach mięty. Gdzie tworzą się substancje zapachowe mięty?

14. Zapach ziół. Dlaczego możemy poczuć zapach ziół?

15. Miedź wygrywa! Czy można zahamować w wazonie wzrost glonów i bakterii?

Droga wody

16. Porównaj! Czy wszystkie łodygi roślin wyglądają tak samo?

17. Łodygi rozszczepione. Jak woda dociera od łodygi do kwiatów?

18. Woda „wspina się" do góry. Jak wędruje woda w łodydze rośliny

19. Zmiana koloru. Czy można zobaczyć drogę wody?

20. Kropkowany kawałek selera. Jak rozpoznać kanaliki rośliny selera

21. „Nitki wodne". Jak woda dochodzi do czubka drzewa?

22. Słodkie liście. Jak odżywcze sole wędrują w roślinie?

23. Osłabiacz. Czy rośliny pobierają również słoną wodę?

24. Wywinięte łodygi. Czy łodygi roślin zmieniają się w wodzie?

25. Żyłki liści. Czy liście również mają „przewody wodne"?

Pocenie się

26. „Pocące się" liście. W których miejscach rośliny tracą wodę?

27. Zużycie wody. Ile wody zużywają rośliny cięte?

28. Naoliwione. Czy można wykazać, ze liście oddają roślinie wodę?

29 „Pocenie się" liści. Czy liście oddają wodę na wierzchniej i spodniej

O kotkach, kaktusach, kwiatach lotosu i całej reszcie

30. Przepych kwiatów. Z jakich części składają się kwiaty?

31. Porównanie kwiatów. Ile kwiatów ma stokrotka?

32. Kotki, które możesz zbierać. Z czego składają się bazie?

33. Rośliny dwupienne. Czy wszystkie wierzbowe bazie wyglądają tak samo?

34. Ochrona przed gorącem. Jak liście zawsze zielonych roślin chronią sie przed wyschnięciem?

35. Tulipany. Które części kwiatu zawierają pyłek?

36. Efekt lotosu. Jak rośliny chronią się przed wilgocią?

37. Kłujące liście. Czy kaktusy mają kwiaty?

Barwniki roślinne

38. Niebieska niezapominajka. Czy kwiaty mogą zmieniać swoje barwy?

39. Czarno-żółty bratek. Czy czarne plamki również posiadają barwnik?

40. Czerwona kapusta. Czy można wyciągnąć czerwony barwnik z czerwonej kapusty?

41. Raz czerwony, raz zielony, raz niebieski. Czy sok z czerwonej kapusty da się przefarbować?

42. Rośliny czerwonolistne. Czy czerwone liście rzeczywiście nie zawierają chlorofilu?

Zarodniki, nasiona, szyszki i mchy

43. Poszukiwanie kwiatów. Czy wszystkie rośliny mają kwiaty

44. Tajne! Czy w szyszce można ukryć tajną wiadomość?

45. Obraz paproci. Czy można zobaczyć zarodniki paproci?

46. Zadziwiające! Jak szybko torfowce przewodzą wodę?

47. Trochę inny „synoptyk". Dlaczego szyszki sosny zmieniają swój wygląd?

Trawy

48. Kwiatowa zagadka. Czy trawy również mają kwiaty?

49. Trawy słodkie i kwaśne. Czy wszystkie trawy w środku są puste?

50. Kukurydza. Jak wyglądają kwiaty kukurydzy?

51. Azjatyckie warzywa na patelnię. Co to są pędy bambusa?

52. Źdźbła trawy. Dlaczego zdeptane źdźbła trawy tak szybko się podnoszą?

Pokrzywa, lawenda

53. Lawendowa kąpiel. Czy z kwiatów lawendy można zrobić dodatek do kąpieli?

54. Auć! Co tak naprawdę parzy w pokrzywie?

Wczesnokwitnące

55. Przebiśnieg. Dlaczego przebiśnieg kwitnie, chociaż jeszcze leży śnieg?

56. Zawilec gajowy. Dlaczego korzenie zawilca gajowego są tak dtugie?

57. Odcisk kory. Czy kora wszystkich drzew wygląda tak samo?

58. Papier z kory brzozy. Czy kory brzozy można użyć jako kartek z notesu?

59. Wytrzymały korek dębowy. Czy korek rzeczywiście jest wodo- i żaroodporny?

60. Słoje roczne. Jak można ustalić wiek drzewa?

61. Zielnik z liści. Czy gatunek drzewa można rozpoznać na podstawie jego liści?

62. Kwitnące gałązki Barbary. Dlaczego niektóre pączki rozkwitają juz zimą?

63. Atrament. Czy z galasów można uzyskać atrament?

64. Siła korzeni. Jak wiosną woda dostaje się do bezlistnych gałęzi?

65. Porównanie liści. Dlaczego drzewa Iglaste nie zrzucają na jesień swoich igieł?

66. „Drogi transportowe". Skąd pochodzi sok w brzozie?

67. Liście w czasie jesieni. Dlaczego drzewa liściaste gubią jesienią swoje liście?

68. Drzewa iglaste. Czy na podstawie igieł można rozpoznać, czy sosnowate mają miękkie czy twarde drewno?

Korzenie i bulwy

69. Kolor marchewki. Czy można zobaczyć bartnik marchewki?

70. Marchewki pod lupą. Z jakich komórek zbudowany jest korzeń marchewki?

71. Huśtawka z marchewki. Czy marchewka „poznaje", gdzie jest góra, a gdzie dół?

72 Skurczone kartofle. Czy ziemniaki mogą skurczyć się w wodzie?

73. Rozmnażanie wegetatywne. Czy rośliny mogą się rozmnażać również bez nasion?

74. „Fabryka łez". Dlaczego łzawią nam oczy, gdy obieramy cebulę?

75. "Podziemne liście". Co wyrośnie z cebuli, która ma dostateczną ilość wody?

76. Zielone pędy. Czy korzenie mogą wypuścić zielone pędy?

77. Czosnek. Czy z ząbka czosnku wyrośnie roślina?

78. Olej czosnkowy, jak zrobić olej czosnkowy?

79. Pęczniejące rodzynki. Czy rodzynki zmieniają się w wodzie?

80. Skaczący groszek. Czy groszek mięknie, leząc w wodzie?

81. Siła wybuchowa ziarna. Jak wielka jest siła wybuchu ziaren?

82. Ogromne zarodki. Czy nasiona do wzrostu potrzebują ziemi?

83. Ukryty kiełek. Co pobudza kiełek do wzrostu?

84. Czego potrzebują zarodki. Czy rośliny potrafią rosnąć bez wody i powietrza?

85. Jednoliścienne i dwuliścienne. Co powstaje z pękniętego nasionka?

86. Spokój zarodka. Co może przeszkadzać zarodkowi?

87. Wróg zarodka. Czy kwaśna woda może przeszkadzać w kiełkowaniu?

88. Uwaga - ambrozja! Dlaczego na miejscach zeru ptaków rośnie tak wiele roślin?

89. Siła wybuchowa korzeni. Jak silne są korzenie wykiełkowanych nasion?

90. Tropizm. Czy łodygi roślin rosną zawsze do góry?

Owocowe zagadki

91. Zagadka. Czy szparagi i ogórki to owoce?

92 Krzywe banany. Czy banany to jagody?

93. Czerwone gagatki. Dlaczego większość leśnych jagód jest tak wyraźnie czerwona?

94. Drapanie dozwolone. Swędzący pytek z owocu dzikiej róży

95. Cóż za rzep! Czy rzepy zawsze trzymają się ubrania?

96. „Nie dotykaj mnie!". Skąd niecierpek wziął swoją nazwę?

Rozmnażanie wegetatywne

97. Jeżyny-sadzonki. Czy można wyhodować krzak jeżyn z sadzonki?

98. Podziemne rozłogi. Jak można jeszcze szybciej rozmnożyć krzewy jeżyn?

99. Liście-sadzonki. Czy z pojedynczego liścia może się rozwinąć cała roślina?

100. Hodowla fiołka. Czy można rozmnożyć fiolka afrykańskiego za pomocą liścia-sadzonki?

101. Bezgłowe kaktusy. Czy kaktusy kolumnowe rosną z obcymi „głowami"?

Słowniczek

Wydawnictwo „Jedność”

Kielce 2010