Antologia zawiera teksty chrześcijańskich teologów i religioznawców, badających różne i często odległe tradycje. Referaty poświęcone są rozumieniu bytów nadprzyrodzonych w różnych religiach, kwestii walki duchowej, związku duchów z pojawieniem się zła, wpływie aniołów i demonów na życie człowieka, ich roli w chorobie i cierpieniu, egzorcyzmom, używaniu talizmanów, świętych tekstów i rytuałów do zdobycia duchowych mocy lub przezwyciężenia ich wpływu. Całość koncentruje się na ukazaniu spraw dotyczących współczesności -- Autorzy podjęli m.in. problem obecności tej tematyki w kulturze masowej, zwłaszcza w filmach, literaturze i muzyce.
Tematem tej książki jest świat duchowy, przestrzeń pomiędzy człowiekiem i Bogiem; zebrane w niej teksty badają poglądy wyznawców różnych tradycji religijnych odnoszące się do zamieszkujących tę dziedzinę istot. Ludzie pojmują bóstwo i bóstwa w sposób niezwykle zróżnicowany; mimo to pomiędzy poszczególnymi systemami wierzeń i kultur występuje wiele podobieństw.
Grupa studiów nad religią, kulturą i komunikacją, powołana przez Stowarzyszenie Tyndale, stanowi forum, na którym spotykają się i wymieniają poglądy chrześcijańscy teologowie i religioznawcy zajmujący się badaniem różnych tradycji religijnych. Od roku 1996 grupa ta spotyka się na dorocznych konferencjach. Większość rozdziałów tej pracy to teksty zaprezentowane na konferencjach w roku 2004 i 2005.
Szczególnym obszarem zainteresowań obu wspomnianych konferencji był świat duchowy: zastanawiano się na nich zwłaszcza nad tym, w jaki sposób w różnych religiach – w sposób mniej lub bardziej sprecyzowany – formułowane są pojęcia i wierzenia odnoszące się do aniołów i demonów. Udało się nam zgromadzić badaczy zajmujących się tradycyjnymi religiami afrykańskimi (Ferdinando), charyzmatycznym ruchem chrześcijańskim (Anderson, Kay, Scotland, Parsons), hinduizmem (Gabriel, Gnanakan, po części Bradby), islamem (Riddell, Bannister, Musk) i odmianami postchrześcijańskiej duchowości New Age (Bradby, Partridge). Rozdziały niniejszej pracy to zbiór przeredagowanych wystąpień konferencyjnych, uzupełniony o tekst Summers-Minette o judeochrześcijańskich korzeniach wierzeń i wyobrażeń o aniołach i demonach oraz o zmianach, jakie zaszły w tych wyobrażeniach w sferze medialnej. Choć teksty zebrane w tej pracy prezentują szerokie spektrum wierzeń i poglądów, przyznajemy, że brakuje w nich omówienia przekonań właściwych niektórym tradycjom religijnym, takim jak choćby katolicyzm, współczesny judaizm, buddyzm i sikhizm. Powodem tego stanu rzeczy jest nie tyle brak zainteresowania tymi systemami wierzeń, ile fakt, że w naszej grupie badaczy zabrakło właściwych specjalistów.
Autorzy prezentowanych tu tekstów pisali je zazwyczaj z pozycji niezależnych obserwatorów opisywanych przez siebie tradycji religijnych. Tym niemniej, nie cofają się oni przed zajęciem stanowiska w kwestiach kontrowersyjnych. I tak na przykład Nigel Scotland jednoznacznie wyraża swoje poglądy, przedstawiając typologię ruchów charyzmatycznych; ujawnia przy tym swój sceptycyzm co do grupy, którą określa mianem „ekspansywnych charyzmatyków” oraz – ogólnie rzecz biorąc – co do obrzędów uwalniania spod władzy demonów. Inaczej kwestię tę przedstawia tekst Martina Parsonsa, którego analizy naznaczone są osobistymi doświadczeniami związanymi z tego rodzaju obrzędami uwalniającymi. Parsons jest badaczem i zarazem pastorem praktykującym nakładanie rąk, poprzez które pokonuje i wyrzuca złe duchy. Jego tekst zawarty w niniejszym zbiorze przywołuje szereg fragmentów Pisma Świętego odnoszących się ogólnie do demonów, w szczególności zaś do demonów, z którymi sam miał do czynienia.
Podobnie też rozdział autorstwa Andy’ego Bannistera kwestionuje podstawy wiary islamu w boskie pochodzenie Koranu, zadając pytania, których nie chcą stawiać sobie teologowie muzułmańscy i sugerując, że autorami niektórych fragmentów tej świętej księgi mogli być ludowi opowiadacze legend. Tezy te mogą budzić zastrzeżenia czytelników wyznających islam; tym niemniej wpisują się one niewątpliwie w kontekst zachodniej tradycji badawczej, poddającej krytycznej ocenie wszystkie rodzaje przekonań i poglądów.
Do tekstów tego rodzaju należy również wnikliwa analiza Kursu cudów, której autorką jest Ruth Bradby. Bradby w swych rozważaniach zręcznie łączy opis z krytyką. Aspekt krytyczny widoczny jest zwłaszcza w podsumowującej części tekstu, w której autorka zadaje wprost pytanie o użyteczność tego rodzaju nauk, kwestionując użyteczność teologii New Age dla głodujących, uciśnionych i znękanych wojną ludzi w różnych częściach świata.
By ułatwić czytelnikom orientację w gąszczu nieznanych terminów, do zbioru tekstów dołączyliśmy dwa dodatki. Zawierają one listę duchów w tradycyjnych religiach afrykańskich oraz listę bogów hinduizmu.
Bitwa duchowa
Pojęcie bitwy bądź wojny duchowej – w której anioły i demony zmagają się z polecenia swych panów o władzę nad ziemią i nad rzeszami dusz – pojawia się w kilku tradycjach religijnych. Kay pisze o pojęciu wojny (lub walki) duchowej w tradycji zielonoświątkowców, począwszy od pierwszych lat pentakostalizmu aż do dzisiejszych krucjat, prowadzonych przez Billy’ego Grahama i jego rodzinę. Kay wyjaśnia, w jaki sposób powieści Franka Perettiego spopularyzowały wizję zastępów anielskich ścierających się w bitwie z siecią władających światem demonów, dodając, iż niektórzy pentakostaliści uważają, że większość ludzkich zachowań to skutek tych duchowych zmagań. W rozdziale napisanym przez Scotlanda znajdujemy pojęcie wojny/walki duchowej na poziomie strategicznym (SLSW), oznaczające bitwę toczoną przez niektóre chrześcijańskie grupy charyzmatyczne przy pomocy modlitw wstawienniczych, obrzędów uwalniania spod władzy demonów i egzorcyzmów. W tekście Gnanakana, opisującym tradycję hinduistyczną Indii południowych, pojawia się postać manthirawadi, wojownika-uzdrowiciela, który osobiście zmaga się z demonami, uwalniając od nich nękane przez nie osoby. Uzdrawiając, manthirawadi często sam doznaje szkody. Musk opisuje bitwy występujące w ludowych wierzeniach islamskich, w których złe dżiny walczą z ochraniającymi nas aniołami. Summers-Minette zwraca uwagę na fakt, że w popkulturze zachodniej w kategoriach bitwy duchowej wyjaśnia się różnorakie dramatyczne konflikty. Demony i anioły toczą ze sobą walkę w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej, choć walkę tę często przedstawia się jako wewnętrzne zmagania jej uczestników, niezależnie od wojny toczonej przez nich w świecie zewnętrznym. W artykule Gabriela znajdujemy opis kosmicznej bitwy surów z asurami, odzwierciedlającej – w mniejszym bądź większym stopniu – walkę dobra ze złem. Choć wiele tradycji religijnych łączy pojęcie wojny duchowej z epickim obrazem bitwy dobra ze złem, to spotykamy w nich ogromną różnorodność wyobrażeń zarówno toczących ją istot duchowych, jak i skutków, jakie ich zmagania mają dla poszczególnych ludzi i dla całej ludzkości.
Byty duchowe fascynują. Mogą być złe i złośliwe lub dobre, mogą mieć sprzeczne cechy lub nie istnieć. Zwiastują nam, towarzyszą, leczą, ranią, nakłaniają, opętują, walczą, kuszą i sądzą. Mogą nas przybliżać do Boga lub od niego odciągać. W książce tej czytelnik znajdzie obrazy aniołów i demonów zawarte w różnych tradycjach religijnych, naszkicowane przez trzynastu autorów. Dostrzeże wielką różnorodność myśli, pewne uderzające podobieństwa wątków oraz fascynujący obraz światów bardzo odległych od naszego doświadczenia.
Peter G. Riddell, Beverly Smith Riddell, Anioły i demony w różnych religiach świata, Wydawnictwo WAM 2009
Skomentuj artykuł