Współcześnie orędzie Kościoła niepokoi sumienie wielu ludzi „żyjących tak, jakby Boga nie było”. Kościół jako instytucja bywa kwestionowany, a jego autorytet ośmieszany. Obrony (apologii), czyli wyjaśnienia, domagają się dzisiaj nie tylko dogmaty czy zasady życia moralnego, ale również działalność Kościoła w służbie człowiekowi. Z tego powodu w książce apologetyka przyjmuje kształt „apologetyki pastoralnej”. Nie powinna się ona ograniczać do wymiany intelektualnych argumentów; musi polegać na udzielaniu ludziom takiej pomocy duszpasterskiej, aby w chrześcijaństwie mogli odnaleźć sens życia, pokój serca i bezpieczne miejsce w świecie.
Zaprezentowane zarzuty pod adresem Kościoła, ich współczesny kontekst społeczno-ideowy oraz wskazania pastoralne dotyczące poszczególnych obszarów kościelnej działalności nie wyczerpują złożoności poruszanych zagadnień. Zebrane w książce uwagi mogą się przyczynić do pogłębienia wrażliwości duszpasterzy na potrzeby duchowe współczesnych ludzi oraz do wzmocnienia czujności wobec zagrożeń pojawiających się wraz z „nową kulturą”, która zwraca się przeciwko Ewangelii i czyni zamach na godność osoby ludzkiej
DEON.PL POLECA
Wstęp
Nieraz w dyskursie społecznym pojawiają się sformułowania typu „ataki na katolicyzm”, „antychrześcijaństwo” albo „obrona Kościoła jako oblężonej twierdzy”. W przekonaniu wielu środowisk opiniotwórczych ma to świadczyć o trudnościach, z którymi boryka się Kościół szukający sposobów przystosowania się do epoki współczesnej. Stan permanentnego zagrożenia oraz przyjmowanie postaw defensywnych przez wyznawców Chrystusa może być nawet interpretowane jako uleganie pewnego rodzaju fobii, która karmi się pesymistycznym, pełnym nieufności podejściem do procesów społecznych zachodzących we współczesnym świecie.
Tymczasem od początku istnienia chrześcijaństwa wyznawcy Chrystusa zobowiązani byli do obrony (apologii) wobec każdego, kto domagał się od nich uzasadnienia nadziei obecnej w ich sercach. Wystawieni byli bowiem na ataki nieprzyjaciół i oszczerców, którzy swoim agresywnym zachowaniem przysparzali im cierpień. Podstawowym sposobem ich obrony miała być postawa nacechowana łagodnością i gorliwością w czynieniu dobra (por. 1 P 3, 13–17).
Tak zrodziła się apologetyka, która oznaczała obronę chrześcijańskiej prawdy przed atakami ze strony niechrześcijańskiego środowiska. Nie ograniczała się ona tylko do odpierania zarzutów ze strony przeciwników, ale jej celem było również dawanie świadectwa Ewangelii, by dotrzeć z nim do ludzi zagubionych i poszukujących prawdy. Apologetyka chrześcijańska miała więc od początku wymiar misjonarski. Bronić wiary to we właściwy sposób głosić zbawienie ludziom żyjącym w określonym czasie. Zbawienie to dar Boga dla człowieka – dar wyzwolenia z niewoli szatana, grzechu i śmierci. Pragnieniem Boga jest, aby „wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2, 4). Jeśli więc Kościół przyjmuje postawę apologetyczną, czyni to ze względu na człowieka oraz jego szczęście doczesne i wieczne. Człowiek jest bowiem drogą Kościoła. Dlatego też Kościół musi być świadom, w jakiej sytuacji znajduje się konkretny człowiek, co mu zagraża i co nie pozwala, aby życie ludzkie naprawdę stawało się coraz bardziej ludzkie (por. Redemptor hominis, 14).
Apologetyka, która ma na uwadze zbawcze działanie Boga i sytuację człowieka, jest zawsze związana z życiem. Apologetyka chrześcijańska nie opiera się na jakimś abstrakcyjnym pojęciu prawdy, lecz na odkupieńczym działaniu Boga, który zwraca się do człowieka z darem zbawienia. Ponadto polecenie jej uprawiania odnosi się do całej wspólnoty, która winna w imię Chrystusa, a tym samym bez lęku przed ludźmi odpowiadać na pytania i zarzuty dotyczące swej wiary (por. 1 P 3, 15). Płaszczyzną aktywności apologetycznej uczniów Chrystusa nie może być tylko sfera werbalna, lecz zgodność między postawą egzystencjalną a wyznawaną wiarą.
Działalność apologetyczna Kościoła nie może być traktowana jako jego słabość, skutek obsesji na punkcie zagrażającej mu zagłady czy objaw niechęci wobec postępu w życiu społecznym i ekonomicznym. Jeśli Kościół przyjmuje postawę obronną, to nie ze względu na samego siebie i własne dobro. Kościół nie żyje dla siebie, ale proegzystuje na wzór Chrystusa, którego zbawczą misję kontynuuje w świecie ze względu na dobro człowieka. Z tego powodu apologetyka kościelna nie powinna się ograniczać do wymiany intelektualnych argumentów, które mają ludzi przekonać do wiary; musi bowiem polegać na udzielaniu ludziom takiej pomocy duszpasterskiej, aby w chrześcijaństwie mogli odnaleźć sens życia, pokój serca i bezpieczne miejsce w świecie. Ludzi deklarujących dzisiaj wiarę w Boga i przypisujących jej wielkie znaczenie w swoim życiu jest w wielu krajach bardzo dużo. Dlatego ateizm teoretyczny, który kwestionuje istnienie Boga, nie wydaje się współcześnie dla chrześcijaństwa tak wielkim problemem jak ateizm praktyczny. Zarażeni są nim bowiem nawet ludzie ochrzczeni i deklarujący się jako wierzący w Chrystusa. Często zdarza się, że ci, którzy przynależą do Kościoła i uznają istnienie Boga, równocześnie odrzucają podstawowe zasady wiary i nie kierują się nimi w swoim życiu. Dochodzi wówczas do „milczącej apostazji” człowieka sytego, który żyje tak, jakby Bóg nie istniał (por. Ecclesia in Europa, 9).
W dzisiejszym świecie szerzy się antropologia bez Boga i bez Chrystusa, wskutek czego sam człowiek ogłasza się bogiem i dokonuje autodestrukcji, pogrążając się w nihilizmie, amoralności i konsumpcjonizmie. Ten sposób myślenia przejmują ateiści praktyczni, którzy wprawdzie nie podważają egzystencji Boga, ale ufają tylko sobie i stawiają jedynie na siebie, odrzucając kwestie związane z wiarą na dalszy plan albo wręcz odbierając im jakiekolwiek znaczenie egzystencjalne. Gdy więc chrześcijaństwo nie pozwala się zredukować do jakiegoś oderwanego od życia, przestarzałego sposobu myślenia, ale przyjmuje postać egzystencjalnego, osobowego odniesienia do Boga, staje się poważną, broniącą nadziei zakotwiczonej w Chrystusie „antytezą”, która jest niezwykle mocnym wyzwaniem dla współczesnej ateistycznej mentalności.
W tym kontekście jest rzeczą zrozumiałą, iż przedmiotem sporu religijnego jest nie tyle Bóg, ile Kościół. To on w imię Boże głosi prawdę, to on wzywa ludzi do przyjęcia Chrystusa jako Pana życia, to on apeluje do sumień o poszanowanie chrześcijańskich zasad moralnych. Podejmowane są rozmaite próby, by odrzeć Kościół z jego autorytetu i odebrać mu głos w przestrzeni publicznej. Bezustannie pojawiają się zarzuty kierowane pod adresem duszpasterskiej działalności Kościoła oraz wskazań praktycznych, które przekazuje ludziom (np. prawo moralne, kwestie społeczne, zagadnienia polityczno-prawne). Stąd potrzeba apologetyki praktycznej, czyli pastoralnej, która podpowiada, jak winien zachować się Kościół wobec krytyki i ataków na pełnione przez niego zbawcze posłannictwo w świecie. Apologetyka pastoralna oznacza, iż obrona prawdy o człowieku i ogarniającej go tajemnicy Bożego odkupienia ma się dokonać poprzez duszpasterską posługę Kościoła w świecie. Chrześcijaństwo ma bezcenne skarby. Jak przez wieki, tak i dzisiaj Kościół głosi tajemnicę Chrystusa, a także niesie ze sobą dobro kulturowe i promuje wartości służące ludzkiemu rozwojowi. Apologetyka pastoralna stawia sobie pytanie, jak zafascynować nimi współczesnych ludzi i im je udostępnić. Apologetyka pastoralna to sztuka przekonywania ludzi o wartości chrześcijaństwa, w którym mogą znaleźć zaspokojenie swoich najgłębszych pragnień, doświadczając pełni życia w Chrystusie (por. J 10, 10).
Apologetyka to obrona prawdy chrześcijańskiej, do której istoty należy zawsze nakaz jej urzeczywistniania. Prawda chrześcijańska może istnieć i być realizowana tylko w postaci czynu, i to takiego, któremu kształt nadaje miłość (por. Ef 4, 15). Apologetyka pastoralna musi więc przyjąć postać prawdy, którą się czyni z miłością. Jest to działanie, któremu nadaje kierunek sam Bóg. Ta sama prawda, którą głosił Chrystus i apostołowie w Jego imię, musi znaleźć dzisiaj swoje ucieleśnienie w misji Kościoła. Wtedy prawda chrześcijańska urzeczywistniana na poszczególnych polach kościelnego duszpasterstwa – martyrii, koinonii, diakonii i liturgii – staje się odpowiedzią na wszelkiego rodzaju oskarżenia i uprzedzenia względem Kościoła, jak również na pytania i problemy egzystencjalne, przed którymi stoją współcześni ludzie.
Polska jest jednym z krajów Europy, w których szerzy się obojętność religijna, a sami chrześcijanie często myślą i postępują tak, jakby Chrystus nie istniał (por. Ecclesia in Europa, 26). Nawet tylko pobieżny ogląd trendów obecnych w tzw. opinii publicznej pozwala bez trudności stwierdzić, że chrześcijaństwo, instytucje kościelne oraz ich działalność w społeczeństwie polskim poddane są bardzo ostrej, zmasowanej krytyce, która zmierza do osłabienia autorytetu Kościoła, a w konsekwencji do liberalizacji polskiego katolicyzmu. Ma to upodobnić Polskę do społeczeństw zachodnich, w których, jak np. w Niemczech, religijność staje się sprawą czysto osobistą, a Kościół nie odgrywa już roli instytucji jednoznacznie i powszechnie reprezentującej funkcję religijną. Z uwagi na to, że w krajach zachodnich można zaobserwować już mocno zaawansowany proces dechrystianizacji społeczeństwa, warto wykorzystać w Polsce doświadczenie pastoralne Kościołów dotkniętych już wcześniej sekularyzacją8. Dlatego Apologetyka pastoralna odwołuje się do dorobku myślowego tak znaczących ludzi Kościoła jak papież Benedykt XVI (J. Ratzinger), kard. W. Kasper (Watykan), kard. K. Lehmann (Niemcy), kard. G. Danneels (Belgia) czy bp K. Koch (Szwajcaria). Refl eksja naukowa i doświadczenie pastoralne Kościoła katolickiego na Zachodzie może zainspirować polskich duszpasterzy do podjęcia takich działań, które będą polegać nie tylko na leczeniu istniejących już ran zadanych chrześcijańskiej tkance duchowej społeczeństwa, ale okażą się zabiegiem profilaktycznym, zabezpieczającym Polaków przed utratą ich katolickiej tożsamości.
Zaprezentowane w książce zarzuty kierowane pod adresem Kościoła, współczesny kontekst społeczno-ideowy oraz wskazania pastoralne dotyczące poszczególnych obszarów kościelnej działalności nie wyczerpują całości i złożoności poruszanych zagadnień. Niektóre ujęcia kwestii pastoralnych mogą sprawiać wrażenie jednostronnych lub ogólnikowych. Mimo to jednak zebrane poniżej uwagi mogą się przyczynić do pogłębienia wrażliwości na potrzeby duchowe współczesnych ludzi oraz do wzmocnienia czujności wobec zagrożeń pojawiających się wraz z „nową kulturą” antychrześcijańską, która zwraca się przeciwko Ewangelii i czyni zamach na godność osoby ludzkiej (por. Ecclesia in Europa, 9).
WSTĘP
Martyria, czyli o dawaniu świadectwa prawdzie
I. Zarzut: Anachroniczność i obskurantyzm
II. Kontekst: Pluralizacja życia społecznego
III. Odpowiedź duszpasterska: Proklamacja prawdy Ewangelii
1. Kościelna ambona w „globalnej wiosce”
1.1. Komunikacja ewangelicznej prawdy
1.2. Język doświadczenia
1.3. Głoszenie Ewangelii w kontekście oddziaływania mass mediów
2. Ewangelia w świecie „newsów”
2.1. „Polityczna” Ewangelia
2.2. Ewangelizacja przez kościelne środki masowego przekazu
2.3. Ewangelizacja za pośrednictwem mass mediów laickich?
3. Ewangelizacja przez katechizację
I. Zarzut: Fundamentalizm i totalitaryzm
II. Kontekst: Indywidualizm i alienacja
III. Odpowiedź duszpasterska: Budowanie braterskich relacji
1. „Duszpasterstwo ofensywne”
1.1. „Nie-kolędowe” odwiedziny duszpasterskie
1.2. Misje parafi alne „od drzwi do drzwi”
2. Kontakt duszpasterski
2.1. „Duszpasterstwo szacunku”
2.2. Ewangeliczne przesłanie relacji międzyosobowej
3. „Kościół relacji”, czyli duszpasterstwo na służbie communio
3.1. Budowanie komunii w Kościele
3.2. Małe wspólnoty parafi alne
3.3. Kształtowanie tożsamości
Liturgia, czyli o fascynacji Bożym pięknem
I. Zarzut: Rytualizm
II. Kontekst: Poszukiwanie wrażeń
III. Odpowiedź duszpasterska: Troska o życie duchowe
1. Przestrzenie duchowej re-kreacji
1.1. Gościnność duszpasterska
1.2. Oazy przebywania z Bogiem
1.3. Szkoły modlitwy
2. Duszpasterstwo mistagogiczne
2.1. Wzorzec katechez mistagogicznych z czasów patrystycznych
2.2. Egzystencjalna mistagogia liturgiczna
2.3. Praktyka mistagogii
3. Piękno celebracji liturgicznej
3.1. Piękno w komunikacji wiary i w liturgii
3.2. Celebracja misterium Boga
3.3. Ars celebrandi
Diakonia, czyli o dążeniu do pełni życia
I. Zarzut: Biurokracja i bezduszność
II. Kontekst: „Społeczeństwo ryzyka”
III. Odpowiedź duszpasterska: Posługa uzdrawiania
1. „Teoterapia”
1.1. Chrześcijańska Logo-terapia
1.2. Istota terapii duszpasterskiej
2. Rozmowa duszpasterska
2.1. Sens teologiczny rozmowy duszpasterskiej
2.2. Cel terapeutyczny rozmowy z duszpasterzem
2.3. Zasady prowadzenia dialogu duszpasterskiego
3. Posługa uzdrawiania w konfesjonale
3.1. Sakrament pokuty, pojednania i uzdrowienia
3.2. Diagnoza, terapia i lekarstwo duchowe
3.3. Okoliczności sprawowania sakramentu pokuty, pojednania i uzdrowienia
MEDYTACJA
Zawsze gotowi do obrony nadziei
Dokumenty Kościoła
Ryszard Hajduk CSsR
Apologetyka pastoralna
Wydawnictwo Homo Dei
Kraków 2009
Skomentuj artykuł