Fragment książki
W kręgu problemów dotyczących życia ludzkiego refleksja antropologiczno--etyczna antropologów, etyków i teologów była od zawsze obecna i bardzo uważna. Prowokowana szybkim rozwojem nauk biomedycznych i praktycznymi zastosowaniami nowych biotechnologii przyczyniła się znacznie do rozwoju współczesnej nauki interdyscyplinarnej zwanej bioetyką. Kto podejmuje dyskusję na temat życia, szczególnie nad jego „początkiem” i „końcem”, wydaje się dzisiaj zmuszony stanąć w obliczu zagadnień bardzo specyficznych i nieraz całkowicie nowych, zależnych od współczesnych interwencji biomedycznych.
Dziesięć lat temu rozpocząłem wykłady na Akademii Alfonsjańskiej w Rzymie, w ramach systematycznej refleksji antropologiczno-etycznej, na temat interwencji biomedycznych w życie ludzkie. Niniejsze opracowanie w języku polskim stanowi przede wszystkim owoc moich rzymskich wykładów dotyczących problematyki bioetycznej. Cel katechetyczno-duszpasterski – zaproponowany przez Wydawnictwo Homo Dei – wpłynął zasadniczo na zakres, plan i metodę prezentowanych poniżej zagadnień. Książka obejmuje najważniejsze kwestie biomedyczne będące przedmiotem współczesnej refleksji bioetycznej. Problematykę bioetyczną dzieli się zazwyczaj na trzy wielkie działy, zgodnie z trójfazowym rytmem życia ludzkiego: początek (lub powstanie życia), trwanie i zakończenie życia (śmierć). Nasza refleksja zostanie zogniskowana wokół tych trzech podstawowych etapów życia człowieka ze szczególnym uwzględnieniem ingerencji biomedycznych w początki życia ludzkiego (część I: Bioetyka u początków życia ludzkiego), jego trwanie (część II: Bioetyka w obliczu życia, zdrowia i choroby człowieka) oraz zakończenie (część III: Bioetyka u kresu życia ludzkiego). W celu zapewnienia integralności tej refleksji bioetycznej (w sensie szeroko rozumianej bioetyki ogólnej) ostatni rozdział opracowania zostanie poświęcony relacji człowieka – jako osoby odpowiedzialnej za swoje działanie – do jego środowiska naturalnego (Ekologia: współczesne dylematy etyczne i metaetyczne).
Metodyka pracy polegać będzie najpierw na wyszczególnieniu i omówieniu podstawowych wymiarów interesującej nas problematyki biomedycznej (aspekt fenomenologiczno-naukowy). Opisane zagadnienia biomedyczne zostaną następnie poddane lekturze antropologicznej, filozoficznej i teologicznej (aspekt antropologiczno-filozoficzny i antropologiczno-teologiczny) celem sformułowania odpowiednich ocen moralnych (aspekt etyczny). Taki sposób epistemologicznego i metodologicznego postępowania wyznacza trójstopniową metodę niniejszego opracowania:
1) Przedstawienie i opis faktu biomedycznego w jego wymiarze fenomenologiczno-naukowym.
2) Wskazanie i pogłębienie wymiaru antropologicznego, filozoficznego i teologicznego danej interwencji biomedycznej celem analizy wartości moralnych w nich zawartych w relacji do życia ludzkiego, jego integralności i godności osoby ludzkiej.
3) Sformułowanie podstawowych i szczegółowych norm etycznych dopuszczalnych lub niedopuszczalnych zadziałań biomedycznych tak na płaszczyźnie indywidualnej, jak i społecznej.
Wskazana metoda prezentowania zagadnień biomedycznych i ich oceny etycznej zostanie ponadto wzbogacona zarysem historycznym omawianego zagadnienia, cytatami z podstawowych tekstów Magisterium Kościoła i międzynarodowych dokumentów prawno-etycznych odnoszących się bezpośrednio do poszczególnych zagadnień bioetycznych oraz propozycją, w zakresie podstawowym, przedmiotowej literatury uzupełniającej. Cel katechetyczno-duszpasterski wpłynął na formę dydaktycznego przekazu poruszanych zagadnień oraz niejako wymusił na autorze – pragnącym wyjść naprzeciw różnorodnym zapotrzebowaniom procesu dydaktyczno-pedagogicznego – przygotowanie słownika podstawowych terminów medycznych, filozoficznych i teologicznych oraz prezentacji multimedialnych dotyczących prezentowanych tematów lub analizowanych problemów bioetycznych.
Wprowadzanie, promowanie lub odnowę „kultury życia” należy – według Jana Pawła II – rozpocząć „wewnątrz samych wspólnot chrześcijańskich”. Ponieważ „zbyt często ludzie wierzący, nawet ci, którzy uczestniczą czynnie w życiu Kościoła, ulegają tendencji do odrywania wiary chrześcijańskiej od jej wymogów etycznych dotyczących życia, co prowadzi do subiektywizmu moralnego i do pewnych niedopuszczalnych zachowań” (Evangelium vitae, 95). Pierwszym i podstawowym krokiem w tym kierunku jest „kształtowanie i uwrażliwianie sumienia na niewymierną i nienaruszalną wartość każdego ludzkiego życia”. Należy zatem ponownie odkryć nierozerwalne więzi między „życiem a wolnością” oraz pomiędzy „wolnością a prawdą” celem zaakceptowania i przeżywania każdego życia ludzkiego jako daru i zadania. Uznanie pierwotnej i niezaprzeczalnej „kondycji stworzenia” umożliwia człowiekowi pełną realizację – w prawdzie i wolności – własnego życia jako bezcennego daru od Boga, Dawcy życia, oraz bezwarunkowe poszanowanie życia i wolności każdej innej osoby. „Z formacją sumienia – przypomina nam papież – łączy się ściśle praca wychowawcza, która pomaga człowiekowi stawać się bardziej człowiekiem, wprowadza go coraz głębiej w prawdę, kształtuje w nim coraz większy szacunek dla życia, wychowuje go do prawidłowych relacji międzyosobowych” (Evangelium vitae, 96).
W ten sposób nakreślony przez Jana Pawła II cel i program Ewangelii życia dla Kościoła – „ludu życia i dla życia, oraz dla „całej ludzkiej społeczności przyświecać będzie również niniejszemu opracowaniu, aby kultura życia, miłości i solidarności stała się także naszym osobistym oraz wspólnotowym udziałem, darem i zadaniem.
PRZEDMOWA (kard. Z. Grocholewski)
OD AUTORA
WPROWADZENIE
ZAGADNIENIA WSTĘPNE: METABIOETYKA I HISTORIA BIOETYKI
Rozdział I
PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU METABIOETYKI
1. BIOS – jaki człowiek dla bioetyki?
2. ETHOS – jaka etyka dla bioetyki?
3. Podstawowy podział bioetyk
Z doktryny Kościoła rzymskokatolickiego (na końcu każdego rozdziału)
Literatura uzupełniająca (na końcu każdego rozdziału)
Rozdział II
HISTORIA BIOETYKI: STAROŻYTNA I NOWOŻYTNA ETYKA MEDYCZNA
1. Starożytna etyka medyczna
2. Nowożytna etyka medyczna i prawa człowieka
Z doktryny Kościoła rzymskokatolickiego
Literatura uzupełniająca
Rozdział III
HISTORIA BIOETYKI: PIUS XII I BIOETYKA WSPÓŁCZESNA
1. Prehistoria bioetyki jako nauki: Pius XII i postępy medycyny
2. Od ekoetyki do bioetyki
3. Bioetyka jako etyka dla biomedycyny – rozwój bioetycznych centrów naukowych
Rozdział IV
OSOBA I GENETYKA
1. Historia genetyki
2. Podstawowe zagadnienia związane z genetyką i terapią genową
3. Praktyczne zastosowania metod inżynierii genetycznej
Rozdział V
OCENA MORALNA DZIAŁAŃ LUDZKICH W ZAKRESIE MANIPULACJI GENETYCZNYCH
1. Eugenika: manipulacje genetyczne
Rozdział VI
OSOBA I SZTUCZNA PROKREACJA
1. Historia embriologii
2. Problem niepłodności ludzkiej a sztuczna prokreacja
Rozdział VII
TECHNIKI MEDYCZNIE WSPOMAGANEGO ZAPŁODNIENIA I POCZĘCIA CZŁOWIEKA
1. Inseminacja nasieniem męża (AIH) i nasieniem dawcy (AID)
2. Pozaustrojowe zapłodnienie i transfer zarodka (IVF–ET)
3. Zapłodnienie wspomagane mikrochirurgicznie (MAF)
4. Inne techniki sztucznej prokreacji
5. Technika klonowania
Rozdział VIII
OCENA MORALNA TECHNIK SZTUCZNEJ PROKREACJI
1. Podstawowe kryteria osądu moralnego
2. Wymiary oceny moralnej medycznie wspomaganego poczęcia
Rozdział IX
POZYSKIWANIE I WYKORZYSTYWANIE LUDZKICH KOMÓREK MACIERZYSTYCH W TERAPII
1. Definicja i podstawowa typologia komórek macierzystych
2. Źródła pozyskiwania ludzkich komórek macierzystych
3. Pozyskiwanie i wykorzystywanie ludzkich komórek macierzystych w aspekcie antropologiczno-etycznym
4. Pozyskiwanie i wykorzystywanie ludzkich komórek macierzystych w aspekcie prawnym
Rozdział X
CZŁOWIEK W OBLICZU CHOROBY I CIERPIENIA
1. Diagnoza medyczna
2. Terapia i rehabilitacja
3. Doświadczenie bólu i cierpienia
4. Leczenie przeciwbólowe
5. Zgoda dobrze poinformowanego pacjenta
6. Badania i eksperymenty na ludziach
Rozdział XI
EKONOMIA MIŁOŚCI: PRZESZCZEPY NARZĄDÓW
1. Transplantologia – przeszczepianie komórek, tkanek i narządów
2. Wymiar antropologiczno-etyczny przeszczepów narządów
3. Wymiar prawny przeszczepów narządów w Polsce
Rozdział XII
OSOBA I JEJ UZALEŻNIENIA
1. Podstawowy podział uzależnień
Rozdział XIII
PRZESZKODY OGRANICZAJĄCE ŚWIADOMOŚĆ I DOBROWOLNOŚĆ CZYNÓW LUDZKICH
1. Przeszkody aktualne
2. Przeszkody habitualne
3. Osoba i psychoterapia
Rozdział XIV
EUTANAZJA: ŚMIERĆ NA ŻYCZENIE CZY NA ZLECENIE?
1. Antropologiczno-kulturowe przyczyny współczesnych tendencji proeutanazyjnych
2. Obecny stan ewolucji postaw antropologiczno-kulturowych w obliczu śmierci i umierania
3. „Bycie ku śmiercih – perspektywa antropologiczno-filozoficzna umierania
4. Człowiek w obliczu ostatecznej decyzji: perspektywa etyczna umierania
5. Redemptor hominis – perspektywa religijno-teologiczna umierania i śmierci
Rozdział XV
MIĘDZY TERAPIĄ UPORCZYWĄ A EUTANAZJĄ
1. Proporcjonalność i nieproporcjonalność opieki medycznej w terapii intensywnej
2. Kryteria stosowania zasady proporcjonalności terapeutycznej
3. Aplikacja zasady proporcjonalności terapeutycznej
4. Proporcjonalność opieki medycznej u pacjentów w stanie wegetatywnym
Rozdział XVI
ETYKA KOŃCA ŻYCIA
1. Etyka końca życia: towarzyszenie osobie umierającej
2. Etyka końca życia: pomóc w realizacji siebie jako „osoby do spełnieniah
ZAGADNIENIA DODATKOWE: OSOBA I EKOLOGIA
Rozdział XVII
EKOLOGIA: WSPÓŁCZESNE DYLEMATY ETYCZNE I METAETYCZNE
1. Bioetyka i ekologia
2. Problem ekologiczny: współczesne zagrożenia naturalnego środowiska człowieka
3. Lektura teologiczna współczesnych zagrożeń ekologicznych
4. Problem metaetyczny: jaka etyka naturalnego środowiska człowieka?
5. Nauka Kościoła na temat współczesnych zagadnień ekologicznych
Z doktryny Kościoła rzymskokatolickiego
Literatura uzupełniająca
POMOCE DYDAKTYCZNE: SŁOWNIKI
Słownik terminów biologiczno-medycznych
Słownik podstawowych pojęć filozoficzno-teologicznych
Edmund Kowalski CSsR
Osoba i bioetyka. Zagadnienia biomedyczne dla duszpasterzy i katechetów
Wydawnictwo Homo Dei
Kraków 2009
Płyta CD z prezentacjami do katechez
Skomentuj artykuł