Co to znaczy poznać swoje dziecko

Poznanie własnego dziecka to sprawa złożona i delikatna, zasługująca na zgłębianie, by móc przynajmniej w pewnym zakresie obiektywnie ją oceniać. W procesie poznania można wyróżnić cztery aspekty, niczym cztery zachodzące na siebie koncentrycznie koła: rozpoznanie temperamentu, charakteru, osobowości i tożsamości dziecka.

Ten ostatni aspekt zawiera w sobie pozostałe, podobnie jak matrioszka zamyka w sobie coraz to mniejsze figurki. Nie są to zatem aspekty uszeregowane jeden obok drugiego, lecz zintegrowane i mające znaczenie z punktu widzenia poziomu następnego.

Temperament odnosi się do cech obecnych już przy urodzeniu, skłonności ogólnych, takich jak: bycie spokojnym / ruchliwym, zamkniętym w sobie / otwartym na ludzi, aktywnym / refleksyjnym itd. Są to cechy, można powiedzieć, dane przez naturę, zależne od czynników dziedzicznych i genetycznych, o których niewiele wiadomo.

Oczywiste więc jest, że rodzic nie musi czuć się odpowiedzialny za coś, co jest zdeterminowane genetyczną przypadkowością. Następne w kolejności jest rozpoznanie charakteru. Z pewnością w formowaniu go wielką rolę odgrywa kontekst edukacyjny. Z tego powodu każdy rodzic powinien działać jak najlepiej, by stworzyć dziecku odpowiednie warunki, w tym starać się o jego równowagę emocjonalną. Jeśli wychowuje się ono w zdrowej rodzinie, w atmosferze miłości, jego doświadczenia będą zupełnie inne niż dziecka posiadającego rodziców neurotycznych, nieobecnych lub nadmiernie krytycznych.

W formowaniu charakteru największe znaczenie ma rodzicielska odpowiedzialność, pod warunkiem że wychodzi się z założenia, iż dziecko dysponuje już pewną bazą w postaci temperamentu, której nie da się całkowicie sprowadzić do wpływu kontekstu edukacyjnego. Niektóre aspekty charakteru są takie niezależnie od niego, chociaż wyraźnie widać, jak wielkie ma on znaczenie dla rozwoju młodego człowieka. Mądry rodzic przyznaje: każde dziecko ma swój charakter, zalety i wady.

Żaden ojciec czy matka nigdy świadomie nie pragnęli dziecka upartego, nigdy nie robili naumyślnie niczego, by uczynić je zarozumiałym, a tymczasem odkrywają w nim tego typu skłonności. Zwykle chcą, by ich syn czy córka odznaczali się pewnością siebie, a zamiast tego muszą przyznać, że dziecku brak tej zalety. Chociaż splot czynników dziedzicznych i środowiskowych komplikuje interpretację wizerunku osobowego, niektóre cechy dziecka pozostają niezależne od wpływu szkoły, ponieważ przedwczesność, z jaką się ujawniają, wyklucza decydującą rolę edukacji.

Najważniejsze cechy charakteru wynikają z dynamiki rządzącej regułami budowania relacji z innymi, począwszy od relacji z rodzicami. Można w ten sposób obserwować, czy syn albo córka są skłonni zawsze zajmować lepszą pozycję od innych, czy akceptują relację równości, czy ciągle chcą być w centrum uwagi, czy są zarozumiali, czy liczą się z potrzebami bliźnich, czy są cwani czy uczciwi, mściwi czy łatwo wybaczają, zazdrośni czy zdolni do uznania przewagi kolegów. Zrozumienie sposobów wchodzenia w relacje pogłębia zrozumienie charakteru dziecka.

Pozostaje trzeci aspekt, różniący się od poprzednich: zrozumienie osobowości młodego człowieka.

Termin "osobowość" dotyczy struktury wartości wewnętrznych. W praktyce osobowość kształtuje się jako uwieńczenie wieku młodzieńczego, okresu w życiu człowieka charakteryzującego się nie buntem, lecz wglądem w swoje wnętrze i wartościowaniem. Poznanie dziecka oznacza posiadanie wypróbowanej intuicji odnośnie do wartości, które je pociągają, rzeczy, które "sprawiają mu frajdę", i zainteresowań, które chciałoby rozwijać. Można wyczuć, czy syn albo córka są wrażliwi na sprawiedliwość, bliskość drugiej osoby i z kim lubią przebywać. Jest to o wiele ważniejsze niż dążenie do sukcesu i rozgłosu.

Rozpoznanie wartości, z którymi młody człowiek pragnie się identyfikować, oznacza poniekąd poznanie jego duszy. Z postrzegania przezeń wartości rodzi się zapał, rozmach, entuzjazm, wola poświęcenia się czemuś, żywotność. Wybór wartości jest rzeczą decydującą dla charakteru i wiąże się z osobistym spełnieniem, ponieważ reprezentuje obraz wnętrza, które nakazuje częściową eliminację niektórych cech i wzmocnienie innych, rządzących życiem. Wybory, dające początek pewnemu sposobowi interpretowania życia, w rzeczywistości kształtują i zmieniają w jakiejś mierze również charakter.

Jest uzasadnione twierdzenie, że osobisty kierunek jest zdeterminowany nie tyle charakterem, ile wartościami uznawanymi za ważne i budującymi psychikę. Nie można przeoczyć iskierek radości, będących wyrazem zapału płynącego z wnętrza, ani zlekceważyć uczuć towarzyszących czemuś, co "sprawia frajdę" i obdarza prawdziwą wolą życia. Wartość jest psychologicznie postrzegana jako "pasja , która ma swoje korzenie w formie miłości do kogoś lub czegoś. Poczucie, że jest coś, czemu warto się poświęcić, co zasługuje na ofiarowanie z siebie tego, co najlepsze, budzi "chęć życia", i to życia w całej pełni.

Więcej w książce: Serce dziecka. Poradnik dla rodziców - Osvaldo Poli