Rozwód, kłótnie, konflikt. A co z dziećmi?

Dzieci bardzo głęboko przeżywają konflikty między rodzicami. Wielu rodziców jest zdania, że kłócić należy się otwarcie, w obecności dzieci, żeby o wszystkim wiedziały i żeby niczego przed nimi nie zatajać. Rzeczywiste informacje są oczywiście istotne dla dzieci.

Z drugiej strony ważna jest dla nich nie tylko treść konfliktu lub kłótni, lecz przede wszystkim sposób, w jaki przebiega.

• Czy rodzice wrzeszczą na siebie?
• Czy ich mimika jest spokojna, czy agresywna?
• Czy padają groźby i czy dochodzi do rękoczynów?
• Czy ktoś rzuca przedmiotami?
• Czy ktoś zaczyna płakać?
• Czy rodzeństwo wpada w panikę?
• Czy jeszcze ktoś jest w mieszkaniu lub domu?
• Czy drzwi są otwarte?
• Czy dziecko ma jakieś możliwości ucieczki lub miejsce do ukrycia się?

Młodsze dzieci zwracają uwagę na niewerbalne sygnały, gdyż pomaga im to lepiej ocenić sytuację. Już niemowlęta i małe dzieci bardzo wrażliwie reagują na pierwsze sygnały złego humoru lub zaostrzenia konfliktu. Zaczynają płakać, stają się niespokojne lub szukają schronienia u jednego z rodziców.

Szczególnie wrażliwe są dzieci, które już kiedyś doświadczyły sytuacji zagrożenia. Cechuje je wzmożona wewnętrzna czujność. Napawające lękiem wyobrażenie przeżytego zagrożenia i wspomnienie towarzyszących mu uczuć strachu i bezsilności pozostają mocno ze sobą związane.

Nawet gdy dziecko usiłuje wyprzeć ze świadomości doświadczenie zagrożenia, często wystarczy nieznaczne podobieństwo obecnej sytuacji z przeszłością, by znowu wpadło w pełne lęku napięcie i panikę.

Nie wszystkie dzieci reagują tak skrajnie. Mniej gwałtowne reakcje lękowe mogą jednak wystąpić. Wiele dzieci po kryzysie rozstania rodziców, połączonym z gwałtownymi sprzeczkami i kłótniami, żyje w ciągłym napięciu, bo mają wrażenie, że w ten sposób kontrolują sytuację.

Wskazówki:

• chronić dziecko przed doświadczeniem kłótni o gwałtownym przebiegu,
• znaleźć spokojne miejsce i czas na rozmowę z dzieckiem,
• unikać powtórzenia budzącego lęk doświadczenia,
• umożliwić dziecku doświadczenie leczące lęk,
• omawiać konflikty z drugim rodzicem w neutralnym miejscu i w obecności trzeciej osoby.

Inny aspekt sytuacji dotyczy regularności przebiegu codziennych czynności i znajomego otoczenia. Rozstanie rodziców wiele zmienia: ojciec lub matka się wyprowadza bądź też samo dziecko musi zmienić mieszkanie, a w wielu przypadkach również przedszkole i szkołę. Wżyciu dziecka pojawiają się nowi sąsiedzi i nowi opiekunowie, nierzadko oboje rodzice muszą podjąć pracę.

Dziecko jednak samo znajduje się ciągle w okresie rozwoju, to znaczy, że stale się zmienia i nie ma jeszcze oparcia w samym sobie. Z tego powodu kurczowo trzyma się wszystkiego, co daje mu poczucie zewnętrznej, a zarazem wewnętrznej pewności. W sytuacjach kryzysowych ta potrzeba stałości i trwałości jest jeszcze większa niż zwykle.

U niektórych dzieci rozwijają się nawet przejściowo zachowania o charakterze natręctw, mające przeciwdziałać zbyt dużym zmianom lub niepewności w życiu codziennym. Dzieci na przykład za bardzo porządkują swoje rzeczy, pytają stale o te same sprawy i obstają przy ustalonych rytuałach.

Rodzice ośmioletniej Joanny zamierzają się rozstać. Często się kłócą oskarżają się wzajemnie o rozpad małżeństwa i nie poświęcają wystarczającej ilości czasu córce. Ona natomiast stopniowo zamyka się w swoim pokoju, gdzie zaczyna pedantycznie ustawiać i porządkować rzeczy, które zwykle zostawiała w nieładzie. Nie toleruje również żadnych braków w tornistrze. Każdego ranka wielokrotnie sprawdza, czy wszystko spakowała, i nie można jej z tego powodu punktualnie odprowadzić do szkoły.

Niejednokrotnie rodzice niewłaściwie oceniają przesadzone potrzeby swoich dzieci względem pewności i porządku i obawiają się, że rozwijają się u nich zaburzenia emocjonalne lub zaburzenia zachowania. Dzieci natomiast źle znoszą atmosferę niepewności i ambiwalencji i chcąc temu przeciwdziałać, ustalają własne granice, które mogą kontrolować.

Z tego powodu rodzice powinni sami przestrzegać, zwłaszcza u małych dzieci, rytmicznego przebiegu dnia i zapewnić im zachowanie w mieszkaniu znajomych miejsc oraz zabawek.

Również stworzenie możliwości przebywania u dziadków, przyjaciół lub sąsiadów może być pomocne, gdy między rodzicami stale dochodzi do kłótni.

Wskazówki:

• zapewnić dziecku zachowanie znajomych miejsc oraz zabawek,
• uchronić dziecko przed koniecznością obserwowania i przeżywania konfliktów i starć,
• nie wyolbrzymiać problemu przejściowych zachowań o charakterze natręctw,
• w przypadku utrzymujących się problemów szukać pomocy u psychologa dziecięcego.

Więcej w książce: Jak uchronić dziecko przed skutkami rozwodu rodziców - Wolfgang Jaede