Najbardziej niezwykła noc

Dzisiaj poznacie, że Pan przyjdzie, aby nas zbawić, a rano ujrzycie Jego chwałę.

Słowo "wigilia" wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza czuwanie. Noc, w której: "Słowo Ciałem się stało i zamieszkało między nami", była najbardziej niezwykłą nocą w historii stworzenia i niezwykłe są również upamiętniające ją celebracje. Wigilia Bożego Narodzenia jest dniem postu i modlitw przygotowujących nas na przeżywanie narodzin Jezusa Chrystusa, który przychodzi, aby przynieść nam wolność i pokój, pokonać grzech i śmierć.

W naszym kraju wigilia Bożego Narodzenia obchodzona jest w szczególnie uroczysty sposób i wiążą się z nią liczne piękne zwyczaje. To wyjątkowo rodzinne święto, czas miłości i pojednania. Ważne znaczenie ma odpowiedni wystrój mieszkania, w którym centralne miejsce zajmuje choinka będąca symbolem Drzewa Życia, którym jest sam Jezus Chrystus. Ozdabiające ją światełka są symbolem światłości świata. Najdawniejsze dekoracje umieszczane na choince też miały swoje znaczenie - jabłka były symbolem zdrowia, pakowane w złotka orzechy symbolem dobrobytu, a łańcuchy przypominały o więzach rodzinnych. Zwyczaj stawiania w domu iglastego drzewka przybył do Polski z Niemiec na przełomie XVIII i XIX wieku, jednak choinka symbolizowała Chrystusa już w VIII wieku i związana była z postacią św. Bonifacego, który, nawracając pogańskich Franków, kazał ściąć olbrzymi dąb - przedmiot ich czci. Pod ciężarem spadającego drzewa nie ugięła się rosnąca w pobliżu sosna, co święty uznał za znak niebios i symbol Chrystusa.

Najważniejszym punktem Wigilii jest uroczysta wieczerza spożywana po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdy, pamiątki Gwiazdy Betlejemskiej, która przywiodła Mędrców do Betlejem. To również symbol światła łaski Bożej, prowadzącej każdego człowieka do Chrystusa. Wieczerza, która gromadzi całą rodzinę, symbolizuje Eucharystię i zjednoczenie z Kościołem. Ważnym jej momentem, nawiązującym do życia wspólnotowego pierwszych chrześcijan, o których św. Łukasz pisał w Dziejach Apostolskich: "Trwali oni w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach" (Dz 2, 42), jest dzielenie się opłatkiem. Jego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oblatum i oznacza dar ofiarny. Wykonany ze specjalnego niekwaszonego ciasta pieczonego w formie cienkich płatków jest wyrazem naszej wzajemnej miłości, przebaczenia i jedności. Opłatki nawiązują również do eulogii starochrześcijańskich, czyli chlebów ofiarnych składanych na ołtarzu jako dary eucharystyczne. Część z nich była konsekrowana, a pozostałe poświęcano i rozdawano tym, którzy nie mogli przyjmować komunii świętej. Podczas rytuału łamania się opłatkiem składamy sobie płynące z głębi serca życzenia.

Kolejnym zwyczajem związanym z wieczerzą jest przygotowanie dodatkowego miejsca przy stole, znaku naszej pamięci o wszystkich bliskich, którzy już odeszli do wieczności, o naszych bliskich krewnych i przyjaciołach przebywających daleko od domu i nie mogących z nami świętować, jak również o ludziach samotnych i biednych, których jesteśmy gotowi przyjąć w osobie niespodziewanego.

Według innej starej tradycji w domu powinna się również znaleźć choćby mała wiązka siana, będącego symbolem ubóstwa Świętej Rodziny i narodzin Pana Jezusa w żłobie. Najczęściej umieszcza się ją pod obrusem okrywającym świąteczny stół.

Obrzędy wieczerzy wigilijnej rozpoczyna głowa rodziny od zapalenia świecy symbolizującej rozproszenie mroków grzechu i śmierci przez narodzenie Jezusa Chrystusa. Następnie odczytuje fragment Ewangelii według św. Łukasza (Łk 2, 114) i rodzina wspólnie się modli. Najbardziej popularnymi potrawami (różniącymi się w zależności od regionu) są zupa rybna, barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa, kapusta z grzybami, kompot z suszonych owoców, śledzie w śmietanie i inne ryby - głównie karp przygotowywany na różne sposoby. Słodkie wspaniałości przygotowywane z miodu, przypraw korzennych i bakalii według niektórych są symbolem dającego życie pożywienia. Pozostałe pokarmy również mają swoją tradycyjną symbolikę. W przeszłości ryby stanowiły nawiązanie do znaku pierwszych chrześcijan, a równocześnie przypominały o chrzcie i nieśmiertelności wiary. Kapusta miała odrodzić po zimie życiodajną moc, a w połączeniu z grochem zapewnić urodzaj. Grzyby nawiązywały do świata zmarłych, mak był symbolem płodności, a jabłko miało chronić przed chorobami gardła.

Po zakończeniu wieczerzy następuje moment rozdawania prezentów, które są wyrazem naszej radości z narodzin Pana Jezusa. Dobrze jest pielęgnować w rodzinie własne rytuały wręczania prezentów, a wcześniej zadbać również o tych, którzy nie mają nadziei na otrzymanie czegokolwiek tego dnia. Po rozpakowaniu podarunków kontynuujemy świętowanie, śpiewając kolędy, uczestnicząc we wspólnych zabawach i radosnych rozmowach. Oby ten niezwykły czas przemienił nas i uczynił znów lepszymi. Niech nasze serca staną się najpiękniejszym żłóbkiem dla Nowonarodzonego!

Pomódlmy się w Noc Betlejemską, w Noc Szczęśliwego Rozwiązania, by wszystko się nam rozplątało, węzły, konflikty, powikłania.
Oby się wszystkie trudne sprawy porozkręcały jak supełki,
własne ambicje i urazy zaczęły śmieszyć jak kukiełki.
I oby w nas złośliwe jędze pozamieniały się w owieczki, a w oczach mądre łzy stanęły jak na choince barwnej świeczki.
By anioł podarł każdy dramat aż do rozdziału ostatniego, kładąc na serce pogmatwane - jak na osiołka - kompres śniegu.
Aby wszystko się uprościło -było zwyczajne - proste sobie - by szpak pstrokaty, zagrypiony fikał koziołki nam na grobie.
Aby wątpiący się rozpłakał, na cud czekając w swej kolejce, a Matka Boska - cichych, ufnych - jak ciepły pled wzięła na ręce.

Ks. Jan Twardowski

Wiecej w książce: ZWYCZAJE, TRADYCJE, OBRZĘDY - Urszula Janicka-Krzywda