Niemcy: kongres duszp. akademickiego

Pod hasłem „Formacja, edukacja i Ewangelia” obradowa w dniach 27-30 stycznia w Monachium doroczny kongres duszpasterstwa akademickiego. W spotkaniu zorganizowanym przez Radę Konferencji Biskupich Europy (CCEE) wzięło udział 60 delegatów reprezentujących 23 episkopaty europejskie oraz przedstawiciele uniwersyteckich organizacji i ruchów. Ponadto przybyli przedstawiciele watykańskich dykasterii: Kongregacji Nauki Wiary i Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżujących.

Kongres zorganizowano pod patronatem arcybiskupa Monachium i Fryzyngi kard. Reinharda Marxa i przy wsparciu Konferencji Biskupów Niemiec.

Duszpasterstwo akademickie może być sejsmografem dla duszpasterstwa całego Kościoła: w nim zbiera się dziś doświadczenia, które będą jutro dotyczyć całego Kościoła – powiedział kard. Marx witając uczestników kongresu.

Niemiecki purpurat przypomniał, że zaangażowanie Kościoła katolickiego w życie uniwersyteckie w Europie ma już długą tradycję. Przypomniał, że teologia należała przez wieki do trzech najważniejszych fakultetów uniwersyteckich i istotnie kształtowała wysoką kulturę naszego kontynentu, a przed prawie 100 laty na wyższych uczelniach zaczęło się rozwijać duszpasterstwo uniwersyteckie. Na początku skierowane było ono do studentów, a pod koniec XX w. objęło także kadrę naukową i pracowników uniwersyteckich.
Podkreślił rolę Katolickiego Uniwersytetu w Eichstätt na mapie wyższych uczelni Niemiec. Zaznaczył, że z uczelni tej płyną idee i impulsy „dla nowej humanistycznej syntezy” oraz „nowej idei postępu”.

Kard. Marx przypomniał ideały przyświecające duszpasterstwu uniwersyteckiemu jakimi są „duchowość mocy” i wspieranie pomocy potrzebującym. Podkreślił, że chodzi z jednej strony o szerokie formowanie katolickich elit, a z drugiej strony konkretną życiową pomoc dla wszystkich osób związanych z życiem wyższych uczelni. Podkreślił centralną rolę jaką w duszpasterstwie zajmują Eucharystia i sakramenty.

Wśród wyzwań stojących przed duszpasterstwem akademickim wymienił także coraz bardziej pluralistyczny obraz religijny wyższych uczelni a także problemy związane z tzw. procesem bolońskim, którego celem jest ujednolicenie systemów szkolnictwa wyższego na naszym kontynencie.

Wśród wyzwań stojących przed młodym człowiekiem przekraczającym mury uczelni a na które stara się odpowiedzieć duszpasterstwo akademickie wymienił: poszukiwania przez młodych nowych dróg i tożsamości, mobilność i umiędzynarodowienie toku studiów, wkroczenie w nowy i nieznany często świat, utrata dotychczasowych związków z domem rodzinnym, wspólnotą parafialną, katechezą i nauką religii, co często prowadzi do duchowego kryzysu.

Zwracając się do uczestników kongresy arcybiskup Monachium i Fryzyngi zwrócił uwagę, że reprezentują oni ponad 20 krajów europejskich. „Reprezentujecie Europę, której tożsamość nie opiera się tylko na produkcie krajowym brutto, czy gospodarczej infrastrukturze, lecz na biblijnym i teologicznym fundamencie. Rzadko zdarza się w Europie tak żyzna gleba dla chrześcijańskich wartości jak w obliczu aktualnych europejskich i globalnych wyzwań” – podkreślił niemiecki purpurat i wymienił: problemy związane z regulacją rynków, sprawiedliwością w dziedzinie wykształcenia i pomiędzy generacjami, walka z ubóstwem, chorobami oraz zmianami klimatycznymi.

Bp Marek Jędraszewski, przewodniczący sekcji uniwersyteckiej w Komisji Katechetycznej CCEE wygłosił referat wprowadzający w obrady kongresu. Wskazał na konieczność prowadzenia duszpasterstwa akademickiego, które nie powinno tylko służyć poszerzaniu pojęcia racjonalności, lecz także ma być ono realistycznie i gotowe podjąć kwestię obiektywnej prawdy i dobra ogółu społeczeństwa.

Spotkanie skoncentrowało się na trzech zasadniczych punktach: problemach studiujących, doświadczeniu wiary w obszarze wyższych uczelni oraz potrzebie dialogu wiary, nauki i kultury.

Błogosławiony Jan Henryk Newman jako opiekun uczniów w Kolegium Oriel nie tylko troszczył się o ich wyniki w nauce, ale miał też na względzie całościowy rozwój młodych ludzi, łącznie z wymiarem moralnym i duchowym - przypomniał arcybiskup Westminsteru i katolicki prymas Anglii Vincent Nichols w referacie „Newman a uniwersytet: perspektywy dla przyszłości Europy”.

Angielski hierarcha przypomniał ubiegłoroczną wrześniową podróż Benedykta XVI do Wielkiej Brytanii i jego wypowiedzi nt. wychowania oraz zadań i obowiązków zarówno uczniów, jak i rodziców, a także nauczycieli i wychowawców. Papież zwracał wówczas uwagę na potrzebę równomiernego uwzględniania w nauczania wymiaru fizycznego, cielesnego i duchowego, na konieczność wychowywania zarówno dobrych chrześcijan, jak i obywateli.

W tym kontekście abp Nichols przywołał przykład i dokonania kard. Jana Henryka Newmana, którego papież beatyfikował właśnie podczas swego pobytu na Wyspach. Obecny błogosławiony był przez pewien czas „tutorem”, czyli wychowawcą uczniów Kolegium Oriel w Oksfordzie. Wyróżniał się wówczas troską nie tylko o wychowanie i nauczanie swych podopiecznych, ale także o ich rozwój moralny i duchowy, co – jak zaznaczył mówca – nie było w owym czasie szczególnie popularne.

Zdaniem arcybiskupa, kluczowe znaczenie dla lepszego zrozumienia dokonań i postawy przyszłego kardynała i błogosławionego jako nauczyciela i wychowawcy było uwzględnianie w procesie wychowania dorobku klasyków – poetów, filozofów i historyków starożytnego Rzymu i Grecji. Uważał on bowiem, że przyczynia się to do „umocnienia, wydoskonalenia i wzbogacenia potencjału intelektualnego”. Jednocześnie opowiadał się za nauczaniem współczesnych dziedzin wiedzy, nauk ścisłych, a także filozofii i teologii.

Newman postrzegał zresztą teologię nie tyle jako samo uczucie, ile jako przedmiot prawdy, skupiającej dążenia ludzkie w ich szerokim odniesieniu do Boga – podkreślił autor referatu. Dodał, że angielski kardynał był zwolennikiem wychowania całościowego, nastawionego na rozwój fizyczny i zdobywanie wiedzy, jak i duchowy i moralny, którego ważnym składnikiem było uwzględnianie myśli klasycznej. Przy tym dotyczyło to wychowania i nauczania na poziomie szkolnym i uniwersyteckim – podkreślił prymas Anglii.

Zwrócił uwagę, że również Jan Paweł II w swej konstytucji apostolskiej o uniwersytetach katolickich „Ex corde Ecclesiae (z 15 sierpnia 1990) odwoływał się nieraz do myśli kard. Newmana, cytując wielokrotnie jego wypowiedzi. Papież wspominał o tym w dzisiejszym kontekście kryzysu uczelni wyższych, wynikającego z kryzysu prawdy i z wyobcowania oraz z kryzysu współczesnego, technologicznego społeczeństwa, w którym jednostka jest sprowadzona do statusu narzędzia. Przy takim podejściu uczelnie są postrzegane raczej jako produkty użyteczne z punktu widzenia produkcji niż jako placówki sprzyjające nauczaniu – ostrzegał ponad 20 lat temu Ojciec Święty.

Arcybiskup Westminsteru powtórzył słowa Benedykta XVI z jego pobytu w Anglii, iż zgodnie z tradycją katolicką obiektywne normy, kierujące wszelkimi działaniami, dadzą się pogodzić z rozumem, niezależnie od ich treści. „Wiara i rozum działają razem: wiara pomaga oczyszczać i rzuca światło na wykorzystanie rozumu do odkrywania obiektywnych zasad moralnych, rozum zaś pomaga poprawiać zniekształcone formy religii, powstające wtedy, gdy niedostateczną uwagę zwraca się na oczyszczającą i tworzącą rolę rozumu poza religią” – przypomniał prelegent. „Religia nie jest więc problemem do rozwiązania dla ustawodawców, ale stanowi żywotny wkład do narodowej debaty” – dodał.

Tino Bargel, socjolog z Uniwersytetu w Konstancji wskazał na indywidualizm osób obecnie studiujących. „Ze względu na swą zawodową przyszłość są oni bardziej zorientowani na wydajność, lecz tym samym mają niejasne wyobrażenie o wartościach” – zwrócił uwagę. Jego zdaniem ideały są raczej obce obecnie studiującym. Również nie widać z ich strony specjalnego zaangażowania społecznego i solidarności. Ponadto spada zainteresowanie polityką. Za to wzrasta szacunek dla rodziców, rodzeństwa i przyjaciół. Zdaniem Bargela, dla studiujących nadal nie jest jasne, jak potoczy się rozwój społeczny i jak się mają weń zaangażować.

Uczestnicy kongresu wskazywali na jeszcze inną wspólną cechę obecnego pokolenia studiujących jaką jest ich mobilność oraz tworzenie przez nich sieci kontaktów, a także, wobec niepewnej przyszłości, większe niż to było wcześniej poszukiwanie bezpieczeństwa.

Temat doświadczenia wiary na wyższych uczelniach podjął ks. prof. Sergio Lanza z katolickiego Uniwersytetu Sacro Cuore w Mediolanie. Zwrócił on uwagę, że wyznaniowa obecność na wyższych uczelniach jest jak najbardziej uzasadniona, gdyż z prawdziwej katolickiej wiary wypływa kultura. „W tym sensie wyższa uczelnia powinna być `campusem ewangelizacji`” - zaznaczył. Jego zdaniem po wiekach dramatycznego rozdziału wiary i kultury dla wspólnoty chrześcijańskiej zarysowuje się dzisiaj możliwość odegrania proroczej roli. „W tym sensie nie ma neutralności. Czas pozytywistycznego rozumu dobiegł końca, rozumu, który może wszystko wyjaśnić” – zaznaczył. Podkreślił, że obecnie wszystkie nauki powinny dążyć do antropologicznej syntezy, która „nie tylko funduje nowy sens, lecz także wyda nowy humanizm integralny”.

Uczestnicy kongresu poruszali także temat relacji wiary i rozumu jako jednego z ważnych zadań stojących przed wyższymi uczelniami. Tej tematyce wykład poświęcił kard. Peter Erdő przewodniczący CCEE. Arcybiskup Esztergom-Budapeszt zwrócił uwagę, że duszpasterstwo akademickie nie powinno troszczyć się tylko o studiujących, lecz także „angażować się w głoszenie orędzia Ewangelii i wskazywać na wszechstronność i nieskończoność ludzkiej istoty”. Zaznaczył, że w dialog wiary i rozumu powinni się angażować naukowcy różnych dziedzin. „Tym samym mogliby oni wraz ze swymi badaniami włączyć się w budowę relacji miedzy chrześcijańską wiarą a życiem w naszych społeczeństwach” – zaznaczył kard. Erdő.

W kongresie wzięli udział naukowcy różnych dziedzin m. in. bioinformatycy, ekonomiści i filozofowie, którzy jednoznacznie podkreślali, że relacje rozumu i wiary są priorytetem we współczesnym świecie. „Ich świadectwo jasno pokazało, że ten dialog jest możliwy i zarazem pasjonujący“ – czytamy w komunikacje CCEE na zakończenie kongresu.

W trakcie kongresu jego uczestnicy poznali wielorakie inicjatywy i projekty zaprezentowane przez poszczególne episkopaty dotyczące wyzwań stojących przed duszpasterstwem akademickim. Podkreślano, że przyszłość opieki duszpasterskiej nad studiującymi jest ściśle związana z organiczną współpracą wszystkich duszpasterstw w diecezjach. Ponadto duszpasterstwo akademickie powinno wnieść istotny wkład w nową ewangelizację. W tym sensie wskazywano na „konieczność poszerzania horyzontów rozumu i refleksji nad problemem Boga tym bardziej, że w świecie akademickim coraz bardziej widać tęsknotę za Transcendencją”. „Postzsekularyzowane społeczeństwo takie jak europejskie, stojące przed nowymi wyzwaniami, potrzebuje nowej perspektywy w Bogu” – podkreślali uczestnicy kongresu.

Po południu 29 stycznia uczestnicy kongresu złożyli kwiaty pod pomnikiem członków ruchu „Białej Róży” na terenie Uniwersytetu Ludwiga Maksymiliana w Monachium. Była to tajna organizacja antyhitlerowska, działająca od czerwca 1942 do lutego 1943 i utworzona przez pięcioro studentów tej uczelni. Chcieli oni pokojowo walczyć z nazizmem, a swą działalność ograniczali do rozrzucania ulotek i rozwieszania plakatów antyhitlerowskich. Po wykryciu stowarzyszenia wszyscy jej członkowie zostali schwytani i w procesie pokazowym skazani na śmierć przez ścięcie.

Kongres zakończył się 30 stycznia wspólną liturgią w monachijskiej katedrze Najświętszej Maryi Panny pod przewodnictwem kard. Marxa, a koncelebransami będą wszyscy biskupi i księża uczestniczący w tym spotkaniu.

Rada Konferencji Biskupich Europy powstała w 1971 i obecnie skupia 33 krajowe episkopaty z naszej części świata, reprezentowane w niej przez swych przewodniczących (z Polski jest nim abp Józef Michalik) oraz arcybiskupów Luksemburga i Monako i biskupa Kiszyniowa (Mołdawia). Przewodniczącym CCEE jest prymas Węgier kard. Péter Erdő a dwoma jego zastępcami są kardynałowie: Josip Bozanić z Zagrzebia i Jean-Pierre Ricard z Bordeaux. Sekretarzem generalnym Rady jest obecnie ks. Duarte da Cunha z Portugalii. Stała siedziba organizacji mieści się w St. Gallen w Szwajcarii.