Kościół za pokutę

Kościół w Stopnicy został w prawie 80% zniszczony w czasie działań wojennych w 1944 roku. Dzięki zachowanej dokumentacji po wojnie udało się go odbudować i dziś, gdy patrzymy na niego z zewnątrz nie dostrzegamy, że tak naprawdę w dużej mierze mamy do czynienia z rekonstrukcją.

Świątynia śś. Piotra i Pawła w Stopnicy została wzniesiona w XIV wieku. Należy do grupy kościołów ufundowanych przez króla Kazimierza Wielkiego w ramach pokuty za zabójstwo księdza Marcina Baryczki. Kościoły te zostały wzniesione w stylu gotyckim i wyróżniają się charakterystycznymi cechami architektonicznymi: zazwyczaj są dwunawowe i mają palmiaste sklepienia, wsparte na smukłych filarach. Do grupy tej należy m. in. kolegiata w Wiślicy, kościół w Zagościu, Niepołomicach oraz św. Krzyża w Krakowie.

Czarne dni dla stopnickiego kościoła nastały pod koniec II wojny światowej, kiedy został ostrzelany i zbombardowany. Na szczęście udało się go odbudować i dziś wciąż zachwyca swoją zgrabną i zwartą sylwetką. Inaczej prezentuje się wnętrze, które jest dość skromne i niemal w całości nowe.

Ze starego kościoła zachowały się zworniki, czyli elementy umieszczane na przecięciu żeber. W Stopnicy są one bogato dekorowane. Znajduje się wśród nich herb miasta, ziemi dobrzyńskiej (głowa brodatego mężczyzny, czasem interpretowana jako wizerunek Kazimierza Wielkiego), Kujaw (półorzeł, półlew), Wielkopolski (głowa tura na hełmie) i inne. Właściwe odczytanie treści zworników jest dziś utrudnione, gdyż po wojnie ich układ odtworzono z rozbitych fragmentów.  

Do gotyckich zabytków należy także antependium ołtarza, przedstawiające krzyż na półkolistej arkadzie, w stronę którego zwracają się hełmy z klejnotami herbów wielkopolski i Ziemi Dobrzyńskiej.

W prezbiterium po obu stronach tabernakulum znajdują się nowe rzeźby patronów kościoła: św. Piotra i Pawła. Na uwagę zasługują dwa wiszące tam obrazy: Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej oraz św. Anny Samotrzeć. 

Teza o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Marii Panny, przez stulecia będąca przedmiotem zażartych polemik i podziałów w łonie Kościoła została oficjalnie uznana za dogmat dopiero w 1854 oku.. W średniowieczu jej gorącymi propagatorami byli franciszkanie, a w epoce nowożytnej jezuici. Na potrzeby Niepokalanie Poczętej zaadaptowano wizerunek Niewiasty apokaliptycznej, inspirowany fragmentem z „Objawienia św. Jana” (Ap 12, 1): „I wielki znak ukazał się na niebie: / Niewiasta w słońce obleczona, / I księżyc pod jej stopami, / a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu”. Przedstawienie to wzbogacano różnymi symbolami z Pisma św., które odnoszono do Marii. Na obrazie w Stopnicy są to np.: słońce – Electa ut sol – „ Wybrana jak słońce” (Pnp 6, 10); księżyc - Pulchra ut luna – „Piękna jak księżyc” (Pnp 6, 10); brama - Porta caeli – „Brama do niebios” (Rdz 28, 17); lustro - Speculum sine macula – „Zwierciadło bez skazy” (Mdr 7, 26). Widać tam także elementy odnoszące się do „Litanii loretańskiej”: gwiazdę zaranną, wieżę („wieżo Dawidowa”, „wieżo z kości słoniowej”).

W XVII wieku w Hiszpanii malarze zaczęli malować Marię w białej sukni i błękitnym płaszczu. Po Europie krążyło wiele grafik, które służy malarzom jako wzór do naśladowania.

W barokowej kaplicy dobudowanej do nawy znajduje się wsławiony łaskami wizerunek Matki Boskiej Stopnickiej. Pod względami ikonograficznymi należy on do typu Hodegetrii.

W nawie wiszą dwa obrazy przedstawiające śś. Piotra i Pawła. Do nowego wyposażenia należy również figura błogosławiącego Chrystusa oraz św. Józefa.