Jaki naprawdę jest patriotyzm Polaków?

Polski patriotyzm zbyt często sprowadzany jest do okazjonalnego i bardzo emocjonalnego manifestowania przywiązania do tradycji, kultywowania jubileuszy ważnych wydarzeń z przeszłości, ale także jest czymś, co można określić patriotyzmem "stadionowym".

Piotr Kosiarski: Jak katolicka nauka społeczna wpływała na tworzenie się polskiej praworządności i suwerenności?

Marek Lasota: Zarówno po 1918, jak i po 1989 roku nauka społeczna Kościoła, a ściślej, jej polityczna emanacja w postaci chrześcijańskiej demokracji, która ukształtowała współczesną Europę, były fundamentem polskiej suwerenności i praworządności. Absolutny priorytet dla demokratycznej formy kształtowania państwa i władzy, uznanie koncepcji personalistycznej w polityce społecznej, kulturze i gospodarce, dążenie do pełnego urzeczywistnienia zasady solidaryzmu społecznego, budowanie tożsamości narodowej na paradygmacie chrześcijańskim, to tylko najważniejsze elementy, które zawarte zostały w postanowieniach konstytucyjnych II i III Rzeczypospolitej. Warto też zauważyć, że w dokumentach programowych dzisiejszych głównych, postsolidarnościowych, sił politycznych w Polsce (PO i PiS) znaleźć można obszerne odwołania do KNS.

Jak w ostatnich dekadach zmieniała się polska praworządność? Jaki wpływ miały na nią zmiany ustroju i wydarzenia historyczne?

Zasadniczym przełomem był 1989 rok. Zwłaszcza gdy myślimy o wolności człowieka i prawach obywatelskich, które przez pięćdziesiąt lat, począwszy od września 1939 r., były marzeniem Polaków i celem ich dążeń. Następnie przywrócenie monteskiuszowskiego, usankcjonowanego przez katolicką naukę społeczną, trójpodziału władzy, konstytucyjne zagwarantowanie nienaruszalności własności prywatnej, wolności gospodarczej i pełnej swobody artystycznej i naukowej.

Uznanie, że Polska jest państwem prawa oznacza zaakceptowanie zasady, że demokratycznie ustanowione, zgodne z chrześcijańską etyką i moralnością przepisy regulujące funkcjonowanie państwa i społeczeństwa stanowią jedyną legitymację działalności władzy na każdym szczeblu. Wydaje się, że największym sukcesem polskiej wolności odzyskanej przed bez mała trzydziestu laty jest zbudowany niemal od podstaw samorząd lokalny. Ta forma organizacji życia społecznego jest bardzo mocno doceniana przez katolicką naukę społeczną.

Co to znaczy dzisiaj "być patriotą"? Czy patriotyzm może kolidować z pluralizmem i różnorodnością współczesnych społeczeństw?

Patriotyzm to przede wszystkim świadomość i poczucie odpowiedzialności za wspólnotę - rodzinną, lokalną, narodową, obywatelską. Postawa patriotyczna zobowiązuje do wypełniania powinności moralnej wobec państwa w każdym obszarze jego działania. W dzisiejszym świecie, w którym dominują procesy globalizacyjne oraz integracyjne (Unia Europejska), patriotyzm wyraża się także świadomością wspólnotowości ponadnarodowej. Przy poszanowaniu i kultywowaniu własnej tradycji i odrębności kulturowej. Zatem, prawdziwa odpowiedzialność, autentyczny patriotyzm, wyrażający się przywiązaniem do własnej historii i kultury, w świecie "bez granic" realizuje się w dialogu z różnorodnością i w nieustannym dążeniu do odnalezienia lub wypracowania obszarów współpracy. Alternatywą jest zamknięcie, powrót do "żelaznych kurtyn". Nieprzypadkowo w papieskich encyklikach społecznych kilku lub kilkunastu ostatnich pontyfikatów ich autorzy wzywają do solidarności. W każdym wymiarze, także międzynarodowym.

Czy polski patriotyzm ma jakąś szczególną cechę? Co jest charakterystyczne dla polskiego patriotyzmu?

Polski patriotyzm zbyt często sprowadzany jest do okazjonalnego i bardzo emocjonalnego manifestowania przywiązania do tradycji, kultywowania jubileuszy ważnych wydarzeń z przeszłości, ale także jest czymś, co można określić patriotyzmem "stadionowym". To zbyt płytkie przeżywanie tego ważnego, bo cementującego wspólnotę uczucia. Warto dodać, że nierzadko podłożem patriotycznych uniesień zbiorowych jest swoista mitologia. Krótko mówiąc, nasz patriotyzm zorientowany jest głównie na przeszłość, traktowaną zresztą dość wybiórczo. Brakuje w nim odpowiedzialnego myślenia o teraźniejszości i, zwłaszcza, przyszłości państwa i jego obywateli.

Jakie wartości mogą wynikać z postawy patriotycznej w dzisiejszym świecie?

Dzisiaj, gdy jednym z najważniejszych wyzwań staje się budowanie dobrego wizerunku, właściwe i z pożytkiem prezentowanie postawy patriotycznej polegać może na skrupulatnym wyszukiwaniu w naszej kulturze, obyczajach, tradycji - mam na myśli także życie polityczne -  wszystkiego, co dla innych społeczeństw będzie interesujące, inspirujące, a przede wszystkim budujące szacunek i sympatię. Epatowanie tragizmem naszej przeszłości może napotkać niezrozumienie i zniechęcenie. Pokazywanie jak w minionym stuleciu, mimo braku politycznej suwerenności tworzyliśmy ją w sztuce, literaturze czy w ogóle w kulturze - a przykładów jest przecież niemało, byliśmy wszak najweselszym barakiem w obozie -  już zdobyło swoje uznanie w świecie. A w tamtych czasach znaczenie kultury w życiu narodowym Polaków bardzo mocno akcentował Jan Paweł II. Wartością wynikającą z takiego nastawienia do patriotyzmu będzie kształtowanie postawy pozytywnej, otwartej i skierowanej ku przyszłości.

Dr Marek Lasota - Polonista, historyk, dyrektor Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, wykładowca w Instytucie Nauk o Polityce i Administracji Akademii Ignatianum w Krakowie, autor publikacji prasowych i naukowych poświęconych, m.in., działaniom aparatu represji PRL przeciwko Karolowi Wojtyle i polskiemu Kościołowi. Przewodniczy Radzie Społecznej Muzeum KL Plaszow, członek Rady Programowej Instytutu Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie oraz Rady Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Były polityk, samorządowiec i działacz opozycji antykomunistycznej

Piotr Kosiarski - redaktor portalu DEON.pl. Zajmuje się działem Po godzinach. Autor cyklu Film na weekend. Prowadzi bloga Mapa bezdroży

***

Wolność, suwerenność i praworządność, to wartości i żywotnie ważne warunki, bez których nie może funkcjonować niepodległe państwo. Ich pielęgnowanie i przekazywanie kolejnym pokoleniom doprowadziło Polaków do odzyskania niepodległości i przywrócenia Polski na mapę Europy i Świata.

Po stu latach od odrodzenia państwa polskiego pojawia się pytanie, czym dzisiaj jest wolność, stanowiąca gwarantowane Konstytucją RP prawo człowieka, jakie są jej granice oraz jakie obowiązki stawiają wolność, suwerenność i praworządność przed Polską XXI wieku oraz jej obywatelami.

U progu drugiego stulecia niepodległej Polski wartości te i warunki powinny być rozpatrywane przez pryzmat dobra wspólnego, jako elementy prowadzące do narodowej i ponadnarodowej solidarności, rodzące chrześcijańską miłość do ojczyzny i nawiązujące do 1052 lat polskiej państwowości.

Setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości w szczególności każe zaś pamiętać, że wolność, suwerenność i praworządność nie są wartościami danymi nam raz i na zawsze. Jubileusz niepodległości przypomina nam o konieczności ciągłego pielęgnowania odzyskanej wolności i dążenia do umacniania jej w trosce o Ojczyznę.

Zagadnienia te, w świetle katolickiej nauki społecznej i jej zasad: dobra wspólnego, uczestnictwa i solidarności społecznej oraz wartości: prawdy, wolności, sprawiedliwości i miłości, pozwolą zmierzyć się konstruktywnie z wieloma dylematami pojawiającymi się obecnie przez obywatelami Polski.

Zapraszamy na konferencję naukową "Wolność - Suwerenność - Praworządność", która odbędzie się 18 czerwca 2018 roku w Gmachu Głównym Politechniki Gdańskiej, ul. Gabriela Narutowicza 11/12.

Pobierz program konferencji>>