Średniowieczne penitencjały czyli praktyczna lista pokut za grzechy

Średniowieczni duchowni chętnie korzystali z penitencjałów czyli tzw. ksiąg pokutnych. Zawierały one praktyczne wskazówki dla spowiedników odnośnie tego, jaką pokutę nałożyć na grzesznika. Srogie kary czekały np. tych, którzy rozmawiali w kościele.

Pierwsze księgi pokutne pojawiły się na wyspach brytyjskich już w VI i VII wieku, a jednym z ich pierwszych autorów był Finian z Clonard, irlandzki zakonnik i opat.

- W irlandzkich klasztorach sami mnisi błądzili, robili dużo dziwacznych rzeczy, za które byli ganieni. Musieli wszystkie czyny wyznać na spowiedzi. Często nie do końca byli świadomi co wolno, a czego nie wolno było robić – opowiada Łukasz Kozak w audycji Kryzys wieku średniego.

Średniowieczne penitencjały przewidywały np. pokuty dla mnichów, którzy zapomną powiedzieć „amen”, fałszywie zaśpiewają psalm lub zaśpią na poranne modlitwy.

Kara za rozmawianie w kościele

W wiekach średnich szczególnie piętnowane było rozmawianie w kościele podczas nabożeństw. Za gadulstwo przewidziana była pokuta 10 dni postu o samym chlebie i wodzie. W dodatku osoba, która dopuściła się tego czynu była publicznie piętnowana oraz wytaczano jej proces przed kościelnymi sądami. Pokuta była karą publiczną, którą początkowo nakładał biskup.

Taniec św. Wita czyli niewyjaśniona zagadka średniowiecznej epidemii tańca

Po godzinach

W penitencjałach zapisywano pokuty adekwatnie do służby jaką pełniono. Jedna z ksiąg podaje, że za umyślne zabójstwo biskup musiał pokutować 13 lat o chlebie i wodzie, prezbiter 7 lat, natomiast mnich bez stopnia duchownego 4 lata.

W księgach dla spowiedników niezwykle często pojawiała się pokuta w formie postu. Wynikało to z braku powszechnego dostępu do pożywienia. Ludzie w średniowieczu nierzadko chodzili głodni, stąd też zapis w jednym z penitencjałów o nietypowej pokucie w formie stania obok mięsa i powstrzymywania się przed jego spożyciem.

Pokuta w formie psalmów

Mnisi za różne swoje przewinienia musieli nie tylko pościć, ale i śpiewać psalmy. Szczególnie surowa pod tym względem była księga pokutna Kolumbana. Według jej autora mnich, który bez zezwolenia rozmawiał z osobą świecką musiał wyśpiewać 24 psalmy. Natomiast jeśli po zakończeniu jakieś pracy nie poprosiłby o inną, zajmując się w tym czasie czymś innym, musiał odśpiewać 20 psalmów.

W średniowieczu nikt by jej nie leczył. Spłonęłaby na stosie

Inteligentne Życie

Penitencjały przewidywały pokuty nie tylko dla mnichów, ale i dla ludzi świeckich. Były one jednak zdecydowanie lżejsze od tych, które dawano duchownym. Finian z Clonard w swojej księdze pokutnej pisze: „gdyby zgrzeszył świecki winien pokutować tydzień, bo jest człowiekiem tego świata. Jego wina jest lżejsza na tym świecie, a nagroda mniejsza w przyszłym”.

Średniowieczni spowiednicy kierując się penitencjałami często nakładali pokuty za niecodzienne występki. Szczególnie surowo karani byli mnisi, którzy musieli strzec się nawet najmniejszego czynu. W obecnych czasach trudno wyobrazić sobie postępowanie według podobnych praktyk. Być może jednak w wiekach średnich pokutne księgi były przydatne w formowaniu bezgrzesznego życia.

Źródło: polskieradio.pl / ciekawostkihistoryczne.pl