IPN o zbiorach komunistycznych służb

Wymiana doświadczeń, refleksja nad charakterem, ochroną, udostępnianiem wiedzy o zbiorach audiowizualnych komunistycznych służb jako ważnych świadectw historii to - zdaniem uczestników poniedziałkowej konferencji IPN - kwestie, które należy dalej rozwijać.

Międzynarodowa konferencja "Europa pod nadzorem. Zbiory audiowizualne komunistycznych służb specjalnych" odbyła się w poniedziałek - w Światowym Dniu Dziedzictwa Audiowizualnego.

"Cieszę się, że w konferencji biorą udział przedstawiciele zagranicznych instytucji zajmujących się historią z dawnego bloku komunistycznego. Jestem przekonany, że jej owocem będzie pogłębienie wzajemnych kontaktów i współpracy. Tegoroczne hasło Dnia Dziedzictwa Audiowizualnego to +Archiwa w zagrożeniu+, które uczula nas na wyzwania dotyczące dostępności zasobów dla badaczy i opinii publicznej i na potrzebę stwarzania warunków umożliwiających przekazywanie tego dziedzictwa przyszłym pokoleniom. Więc na stan zachowania, potrzeby konserwatorskie, czasem rekonstrukcję, a także digitalizację" - mówił przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO prof. Andrzej Rottermund.

Jak zaznaczył, odnosi się to też do zbiorów historycznych oddziedziczonych po komunistycznych służbach. Podkreślił, że obchody Dnia Dziedzictwa Audiowizualnego mają m.in. na celu wychodzenie naprzeciw potrzebom związanym z zachowaniem i dostępem do tego dziedzictwa m.in. przez rozwijanie świadomości jego znaczenia. "Zasoby, którym poświęcona jest ta konferencja, mają szczególne znaczenie, gdyż stanowią tzw. trudne dziedzictwo. Zawierają dane wrażliwe osób często żyjących, stanowią też swoisty materiał dowodowy opresyjnej, niesuwerennej władzy i antydemokratycznego systemu. Posiadają dużą wagę i wartość dokumentacyjną i są świadectwem trudnego okresu w naszej historii" - zaznaczył Rottermund.

Swoje doświadczenia i zawartość posiadanych zasobów audiowizualnych komunistycznych służb specjalnych zaprezentowali przedstawiciele siostrzanych dla IPN instytucji z krajów dawnego bloku wschodniego.

Jako pierwszy wystąpił dr Jacek Sawicki z Instytutu. "Do zadań IPN należy zachowanie pamięci o ogromie ofiar i szkód poniesionych przez naród polski podczas II wojny i po jej zakończeniu, obowiązek ścigania zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodni wojennych oraz powinność zadośćuczynienia pokrzywdzonym przez państwo łamiące prawa człowieka. Instytut przejął ponad 90 km akt - wytworów cywilnych i wojskowych organów bezpieczeństwa państwa, więziennictwa, wojskowych organów wymiaru sprawiedliwości i prokuratury oraz aparatu represji III Rzeszy i ZSRR" - powiedział historyk.

Część zasobu to materiały audiowizualne, czyli utrwalone na nośnikach mechanicznych fotografie, filmy i nagrania dźwiękowe. Do końca 2013 r. - jak podał historyk - zewidencjonowano w IPN ok. 2 tys. jednostek archiwalnych materiałów filmowych, ok. 1,5 tys. materiałów audio i ok. 39 mln zdjęć. "Większość to nagrania na potrzeby SB, część stanowią materiały operacyjne wykonane podczas inwigilacji w sposób tajny lub rzadziej jawny, które pokazują konkretne osoby i ich działalność. Są też filmy instruktażowe dla pracowników służb, procesowo-śledcze, materiały z życia resortu i ogromny zbiór zdjęć zawierający głównie fotografie paszportowe" - dodał Sawicki.

Historyk z Bułgarii Boris Mihaylow podkreślił, że w archiwach komunistycznych służb w jego kraju znajdują się głównie materiały operacyjne i proceduralne. "Z racji na niedobory techniczne dokumenty papierowe były wspierane głównie poprzez materiały fotograficzne. Ilustrują one działalność inwigilacyjną, są to też materiały m.in. szkoleniowe. Dopiero w latach 80. zdjęcia zaczęły być wspierane nagraniami wideo" - mówił Mihaylow.

Czeskie Archiwum Służb Specjalnych - jak relacjonowała jego przedstawicielka Jitka Bilkova - ma w swoich zasobach ok. 19 km materiałów archiwalnych. "Ich część stanowią krótkie filmy przybliżające m.in. techniki operacyjne służb. Posiadamy również materiały audio i zdjęciowe, które staramy się sukcesywnie digitalizować. Najcenniejsze dotyczą m.in. wydarzeń z 1968 r." - opowiadała Bilkova.

Bogate archiwa sowieckiego aparatu bezpieczeństwa z obszaru obecnej Gruzji uległy natomiast - wedle relacji Vladimera Luarsabishvili z tamtejszego Archiwum MSW - zniszczeniu w 80 proc. podczas konfliktu z lat 1991-92. "Część, która się zachowała, staramy się jednak troskliwie zabezpieczać i przechowywać jako źródło wiedzy o tamtym okresie" - podkreślił historyk.

Konferencja poświęcona dokumentacji audiowizualnej organizowana w związku ze Światowym Dniem Dziedzictwa Audiowizualnego odbyła się w IPN po raz szósty.