Komitet ONZ: wciąż brak oddzielnej kategorii przestępstwa dla tortur

Wnioski te są pokłosiem 67. sesji Komitetu ONZ Przeciwko Torturom (CAT), która odbyła się 22-24 lipca w Genewie. Rozpatrywano na niej siódme sprawozdanie Polski z realizacji Konwencji, w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

W swoich uwagach końcowych Komitet docenił m.in. wprowadzenie systemu dozoru elektronicznego oraz przepisów regulujących wykorzystywanie paralizatorów przez policję. Przedstawił jednak też szereg zastrzeżeń.

Dopuszczanie nielegalnie zebranych dowodów

"Przede wszystkim Komitet zwrócił uwagę, że mimo wcześniejszych zaleceń, w Kodeksie karnym wciąż nie wprowadzono przestępstwa tortur, które swoim zakresem obejmowałoby wszystkie elementy zawarte w art. 1 Konwencji" - czytamy w informacji udostępnionej na stronie RPO.

Oprócz tego, poważne zastrzeżenia Komitetu wzbudził fakt, że wprowadzony w 2016 r. art. 168a Kodeksu postępowania karnego, nie uznaje za niedopuszczalne w postępowaniu karnym dowodów zebranych nielegalnie (chyba że uzyskano je w wyniku zabójstwa, umyślnego uszkodzenia ciała lub pozbawienia wolności). Komitet zalecił podjęcia "skutecznych kroków" w celu uchylenia tego artykułu i uchwalenia przepisów, które wyraźnie zabraniają dopuszczania dowodów uzyskanych w wyniku tortur i złego traktowania, we wszystkich postępowaniach sądowych.

Brak odpowiednich warunków w miejscach zatrzymań

Niepokój CAT budzi fakt, że osoby pozbawione wolności nadal nie mogą w praktyce korzystać z możliwości kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym już od chwili zatrzymania. W opinii CAT funkcjonariusze policji nie są świadomi odpowiedzialności za dostarczenie listy adwokatów i radców prawnych dostępnych z urzędu. Komitet wskazał też na to, że władze powinny zapewnić odpowiednie warunki bytowe we wszystkich policyjnych miejscach zatrzymań. Powinny uwzględniać one odpowiednią wentylację, oświetlenie oraz odpowiednie warunki sanitarne.

Komitet wyraził też zaniepokojenie tym, że polski Kodeks postępowania karnego nie przewiduje maksymalnego czasu tymczasowego aresztowania. W kontekście informacji o brutalności policji Komitet podkreślił, że wszystkie zarzuty dotyczące tortur i złego traktowania przez funkcjonariuszy organów ścigania, a także wszystkie przypadki śmierci w więzieniu, powinni być zbadane "szybko, skutecznie i bezstronnie". Sprawcy takich czynów powinni zostać "ukarani w sposób współmierny do ich powagi", a wszystkie osoby objęte dochodzeniem - natychmiast zawieszone w obowiązkach na cały czas postępowania.

Naruszenie zasady poszanowania godności człowieka

Zdaniem Komitetu Rzecznik Praw Obywatelskich - pełniący funkcję Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur - nie otrzymał wystarczających środków finansowych na skuteczne wykonywanie powierzonego mandatu. Jednocześnie Komitet zwrócił uwagę na "personalne ataki skierowane przeciwko Rzecznikowi, zwłaszcza po wydaniu oświadczenia w sprawie zatrzymania Jakuba A. w czerwcu 2019 r.".

Komitet odniósł się również do niedawnej nowelizacji Kodeksu karnego. Zaniepokojenie CAT wzbudziło m.in. podwyższenie górnej granicy kary za niektóre przestępstwa do 30 lat więzienia czy orzekanie kary dożywocia bez możliwości warunkowego zwolnienia. W opinii Komitetu, zmiany te naruszają zasadę poszanowania godności człowieka i humanitarnego traktowania wyrażone w Konstytucji i traktatach międzynarodowych, których Polska jest stroną. Wpłyną także na zwiększenie liczby więźniów.

***

Utworzony w 1988 r. Komitet nadzoruje realizację Konwencji w sprawie zakazu tortur. Państwa przystępujące do Konwencji zobowiązane są, rok po jej przyjęciu, przedstawić Komitetowi swoje sprawozdanie. Kolejne sprawozdania składane są co cztery lata. Komitet rozpatruje sprawozdania, wyciąga wnioski i formułuje zalecenia dla państwa członkowskiego. Polska ratyfikowała Konwencję 26 lipca 1989 r.