TK wznowi badanie stanu wojennego

W środę Trybunał Konstytucyjny wznowi badanie dekretów Rady Państwa PRL o wprowadzeniu w 1981 r. stanu wojennego. Uznania ich niekonstytucyjności chcą wszystkie strony postępowania: RPO, Sejm oraz prokurator generalny.

23 lutego przez niemal osiem godzin pełny skład TK badał - na wniosek b. Rzecznika Praw Obywatelskich Janusza Kochanowskiego - zgodność dekretów z 12 grudnia 1981 r. z konstytucją PRL i obecną. TK odroczył wtedy - nie podając przyczyn - postępowanie do środy. Nie wiadomo, kiedy zostanie ogłoszony wyrok.

Uznanie niekonstytucyjności dekretów otworzyłoby drogę do kwestionowania wyroków sądów stanu wojennego w sprawach niezwiązanych z działaniem na rzecz niepodległości (wyroki w sprawach politycznych są od 20 lat uchylane i przyznawane są zadośćuczynienia). Wyrok TK mógłby np. umożliwić wznawianie postępowań karnych na korzyść skazanych w stanie wojennym za czyny formalnie kryminalne, np. oddalenie się z pracy uznawane za dezercję, nieprzestrzeganie godziny milicyjnej lub pobyt poza miejscem zameldowania bez zezwolenia. Według IPN ok. 170 tys. osób ukarano według prawa wojennego za takie wykroczenia niezwiązane z działaniem na rzecz niepodległości - ich sprawcy nie mają obecnie prawa do odszkodowań.

Wszyscy podkreślają, że niezgodność dekretów z konstytucją PRL "nigdy nie budziła wątpliwości", bo Rada Państwa mogła wydawać dekrety jedynie między sesjami Sejmu - tymczasem w grudniu 1981 r. sesja trwała. Dekrety wydane podczas sesji nie mogły być też zatwierdzone przez Sejm, który powinien był usunąć wadliwie wydane dekrety z porządku prawnego - argumentował RPO. Tymczasem w styczniu 1982 r. Sejm zatwierdził dekrety.

Zdaniem RPO dekrety były też niekonstytucyjne, bo nie zostały należycie ogłoszone. Wobec tego nie mogły one obowiązywać od 12 do 16 grudnia, gdyż "Dziennik Ustaw" z ich treścią wydrukowano dopiero 17-18 grudnia. Stosowanie dekretów w odniesieniu do okresu sprzed ich opublikowania w "DzU" prowadziło do działania prawa wstecz - podkreślał Kochanowski.

Antydatowanie dekretów wyszło na jaw dopiero w 1991 r., choć opozycyjni prawnicy pisali o tym już w latach 80. Pion śledczy IPN chciał stawiać zarzuty prokuratorom i sędziom, którzy oskarżali, skazywali i przedłużali areszty wobec działaczy "Solidarności" między 12 a 16 grudnia, kiedy ten akt prawny - jak dziś wiadomo - jeszcze nie obowiązywał. W 2007 r. Sąd Najwyższy uznał, że sędziowie musieli stosować dekrety, bo sądy PRL nie mogły kontrolować konstytucyjności ustaw, nawet jeśli naruszały one zasadę niedziałania prawa wstecz. Po tej uchwale SN IPN nie mógł stawiać zarzutów za stosowanie dekretów przed 17 grudnia.

Stan wojenny miał zdławić NSZZ "Solidarność" i zapewnić utrzymanie władzy przez partię komunistyczną. Jego autorzy uzasadniali to niebezpieczeństwem przejęcia władzy przez "Solidarność". Stan wojenny miał być "mniejszym złem" wobec rzekomej groźby interwencji wojsk radzieckich. Historycy odrzucają obecnie tę tezę.

W nocy z 12 na 13 grudnia zatrzymano wielu opozycjonistów; w sumie internowano ok. 10 tys. osób. Wprowadzono godzinę milicyjną. Zmilitaryzowano wybrane przedsiębiorstwa. Zakazano strajków, działalności związkowej i społecznej, zawieszono m.in. wolność druku i zgromadzeń. W sądach wprowadzono tryb doraźny. Opozycjonistów zmuszano do upokarzających "deklaracji lojalności". Członków "S" wyrzucano z pracy; wielu zmuszono do emigracji. IPN ustalił 56 śmiertelnych ofiar stanu wojennego.

Za nieprzestrzeganie postanowień władz groziły surowe kary, aż do kary śmierci włącznie. Według niepełnych danych, na podstawie dekretu o stanie wojennym za działalność opozycyjną aresztowano ponad 3,5 tys. osób. W latach 1981-89 sądy powszechne skazały 1713 osób za działalność opozycyjną. Na podstawie dekretu o stanie wojennym sądy wojskowe skazały zaś 5681 osób. 31 grudnia 1982 r. stan wojenny zawieszono, a 22 lipca 1983 r. odwołano, przy zachowaniu represyjnego ustawodawstwa.

W 1992 r. Sejm przyjął uchwałę, że stan wojenny był nielegalny. W 1996 r. Sejm, głosami ówczesnej koalicji SLD-PSL, nie zgodził się by Wojciech Jaruzelski, Czesław Kiszczak ani inni członkowie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego odpowiadali przed Trybunałem Stanu. Od września 2008 r. w Sądzie Okręgowym w Warszawie trwa proces autorów stanu wojennego z oskarżenia IPN. Zostało w nim czworo podsądnych: 87-letni b. szef PZPR, b. premier, b. szef MON i WRON gen. Jaruzelski, 85-letni b. szef MSW Kiszczak, b. szef PZPR 83-letni Stanisław Kania i b. członkini Rady Państwa 81-letnia Eugenia Kempara.