120 tys. papierowych żonkili, które będą rozdawane na ulicach Warszawy; uroczystości z udziałem władz, w tym prezydenta Andrzeja Dudy, koncert i spektakl to niektóre wydarzenia, które w czwartek upamiętnią 75. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim.

Program uroczystości z udziałem prezydenta rozpocznie się od jego wizyty na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie, gdzie pochowani są powstańcy getta warszawskiego. Wśród żołnierzy Żydowskiej Organizacji Bojowej spoczywa Marek Edelman - jeden z przywódców powstania 1943 r. i jeden z nielicznych ocalałych.

"Są takie piękne słowa: godność, człowieczeństwo. Tego broniliśmy" - mówił o podjętej wtedy walce Marek Edelman.

Główne uroczystości z udziałem Andrzeja Dudy odbędą się w południe przed Pomnikiem Bohaterów Getta - monumencie wzniesionym na warszawskim Muranowie, gdzie w kwietniu i maju 1943 r. toczyły się walki powstańców z Niemcami. W tym czasie uruchomione zostaną syreny alarmowe, o rocznicy przypomną także kościelne dzwony. Wieńce złożą przedstawiciele władz Rzeczypospolitej, także władz samorządowych, organizacji żydowskich i korpusu dyplomatycznego. Wieczorem prezydent weźmie udział w koncercie "Łączy nas pamięć", który odbędzie się na placu przed Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Muzeum POLIN - jak co roku - przypomni o powstaniu w getcie społeczno-edukacyjną akcją "Żonkile". Na ulicach Warszawy prawie 2 tys. wolontariuszy rozda ok. 120 tys. papierowych żonkili-przypinek symbolizujących pamięć o bohaterach zrywu. Żonkil stał się symbolem pamięci wydarzeń z wiosny 1943 r. dzięki Markowi Edelmanowi, który każdego roku 19 kwietnia składał bukiet żółtych kwiatów przed Pomnikiem Bohaterów Getta. W ostatnich latach akcja "Żonkile" wykracza także poza granice Warszawy; włączyły się w nią szkoły z całej Polski, także biblioteki publiczne, instytucje kultury.

Podczas koncertu "Łączy nas pamięć", na którym wystąpią Chór Filharmonii Narodowej i Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, zaplanowano wykonanie m.in. słynnej "Ody do radości" Ludwiga van Beethovena - ze względu na pamięć o Żydowskiej Orkiestrze Symfonicznej i Chórze Szir (hebr. Pieśń), które zamierzały zagrać ten utwór latem 1942 r. Ich inicjatywę przerwała jednak akcja eksterminacyjna, podczas której Niemcy zamordowali ok. 300 tys. polskich Żydów - mieszkańców stolicy. Podczas drugiej części koncertu zaplanowano premierowe wykonanie utworu, który na tę okazję napisał Radzimir Dębski.

Instytut Pamięci Narodowej przypomni o żydowskim powstaniu z kwietnia 1943 r. kampanią medialną "Odważni na szlaku Machabeuszy". Plakaty przypominające o bohaterstwie Żydów ukażą się w prasie ogólnopolskiej i regionalnej. Ponadto plakaty będzie można oglądać m.in. na nośnikach w tramwajach warszawskich. O tym i innych przedsięwzięciach władze IPN opowiedzą w środę podczas prezentacji raportu dowódcy SS i policji Juergena Stroopa. To jeden z najważniejszych dokumentów przechowywanych w Archiwum IPN, który dokumentuje tłumienie przez Niemców powstania w getcie warszawskim w 1943 r.

IPN przypomina, że raport Juergena Stroopa jesienią 2017 r. został wpisany na światową listę UNESCO "Pamięć Świata".

Fundacja Shalom i Teatr Żydowski zapraszają z kolei na Pl. Grzybowski, gdzie odbędzie się uroczyste odsłonięcie "drzewa łez". Będzie to - jak informują jego pomysłodawcy - "wierzba płacząca - symbol Matek Żydowskich, które przeżyły najstraszniejszy dramat - oddania własnego dziecka na aryjską stronę, by miało szansę na przeżycie, jak również Matek Polskich, które te dzieci ratowały, z narażeniem życia swojego i swoich bliskich". Ponadto odbędzie się premiera spektaklu "Jest taka ulica w Warszawie, zwie się ulicą Miłą. Kto płacze?" na podstawie "Pieśni o zamordowanym żydowskim narodzie" Icchaka Kacenelsona.

Uroczystości planują również władze Warszawy. Na Zamku Królewskim odbędzie się uroczysta sesja Rady m.st. Warszawy, podczas której Halinie Birenbaum, Krystynie Budnickiej i Marianowi Turskiemu zostaną wręczone Honorowe Obywatelstwa Miasta Stołecznego Warszawy. Podczas uroczystości wręczone zostaną także Nagrody m.st. Warszawy. W godzinach popołudniowych zaplanowano także sadzenie dębu pamięci w alei w Ogrodzie Saskim. Osobno obchody organizuje Otwarta Rzeczpospolita, która - jak informuje - nie chce brać udziału w uroczystościach "zawłaszczonych przez polityków". Wśród wydarzeń zaplanowano wieczorem "wirtualną rekonstrukcję" Wielkiej Synagogi - jej wizerunek będzie wyświetlony na ścianie tzw. Błękitnego Wieżowca, który stoi w miejscu synagogi. Została ona wysadzona 16 maja 1943 r. przez gen. SS Juergena Stroopa, który w ten sposób ogłosił koniec akcji pacyfikacyjnej.

Powstanie w getcie warszawskim rozpoczęło się 19 kwietnia 1943 r. Było pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej Europie, aktem o charakterze symbolicznym, zważywszy na nikłe szanse powodzenia. W nierównej, trwającej prawie miesiąc, walce słabo uzbrojeni bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego stawili opór żołnierzom z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa i formacji pomocniczych.

W tym czasie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. 8 maja w schronie przy ul. Miłej 18 samobójstwo popełnił przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z grupą kilkudziesięciu żołnierzy. Nielicznym powstańcom udało się kanałami wydostać z płonącego getta.