Zmiana ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

Jak czytamy w projekcie założeń do planowanej nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, celem proponowanej zmiany jest dostosowanie przepisów do zmienionych uwarunkowań prawnych będących konsekwencją orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Istotą zmian jest zwiększenie gwarancji ochrony praw osób objętych reżimem prawnym ustaw - podkreślił resort zdrowia w dokumencie.

Chodzi m.in. o zwiększenie uprawnień osób ubezwłasnowolnionych kierowanych do domów pomocy społecznej (DPS); jeżeli są one zdolne do wyrażenia opinii w sprawie umieszczenia w takiej placówce, to - zgodnie z nowymi przepisami - będzie wymóg uzyskania ich zgody przed przyjęciem do DPS. W przypadku wniosku opiekuna ustawowego o umieszczenie ubezwłasnowolnionego w DPS i jednoczesnym braku jego zgody - zdecyduje sąd opiekuńczy.

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu w październiku 2012 r. rozstrzygał sprawę ubezwłasnowolnionego mężczyzny  przeciwko Polsce. Skarżący został ubezwłasnowolniony przez sąd, a następnie, na wniosek opiekuna, umieszczony w domu pomocy społecznej. DPS - na podstawie wewnętrznych przepisów - potraktował przyjęcie mężczyzny jako dobrowolne i niewymagające zatwierdzenia przez sąd. Skarżący przebywał w zakładzie opiekuńczym przez 10 lat, bezskutecznie występując o zwolnienie i o uchylenie ubezwłasnowolnienia.

Trybunał uznał, że skarżący był zdolny do wyrażania opinii o swojej sytuacji, a umieszczenie go w domu pomocy społecznej - który całkowicie kontrolował jego leczenie, poruszanie się i przysługującą mu rentę inwalidzką - było pozbawieniem wolności naruszającym konwencję praw człowieka. Trybunał stwierdził, że tryb umieszczenia skarżącego w ośrodku był niezgodny z prawem m.in. ze względu na brak zaangażowania sądu.

W projekcie założeń jest także mowa o konieczności zmiany przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości, aby uwzględnić wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia. 24 lipca 2013 r. TK uznał, że przepis dotyczący kwestii stosowania w izbach wytrzeźwień niewymienionych wprost w ustawie środków przymusu bezpośredniego jest niezgodny z konstytucją. Przymus w formie unieruchomienia osoby - według zakwestionowanych przepisów - polega na obezwładnieniu z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftanów bezpieczeństwa albo "innych urządzeń technicznych". Zapis ten przewidywał więc otwarty katalog środków przymusu, co nie jest zgodne z ustawą zasadniczą - potwierdził TK.

Resort zdrowia proponuje ponadto, aby w projektowanej nowelizacji doprecyzować m.in. zapisy dotyczące możliwości stosowania przymusu bezpośredniego wobec osób wykazujących zaburzenia psychiczne w placówkach innych niż szpitale psychiatryczne, a także przepisy dotyczące wyznaczania lekarzy uprawnionych do oceny zasadności zastosowania przymusu bezpośredniego. 

W nowych przepisach miałyby też znaleźć zapisy dotyczące monitorowania pomieszczenia, w którym realizowany jest przymus bezpośredni w formie izolacji. Chodzi o wskazanie osób uprawnionych do dostępu do urządzeń i zapisów z monitoringu pomieszczeń, a także zapewnienia właściwego przechowywania i zabezpieczenia zapisu z monitoringu.

Projekt założeń trafił obecnie do uzgodnień, a uwagi można składać do 3 września.