Czy w Wielki Czwartek podczas liturgii można obmywać stopy kobietom? Jakie są przepisy Kościoła?

Obrzęd Mandatum, czyli obmycie stóp podczas liturgii Wielkiego Czwartku, to w Kościele nic nowego. Jednak w czasie pontyfikatu papieża Franciszka obrzęd ten doczekał się pewnego odświeżenia oraz jednej ważnej zmiany w zasadach jego sprawowania, dotyczącej właśnie kobiet.

Czy w związku z tym podczas mszy Wieczerzy Pańskiej kobiety mogą znaleźć się w gronie wybranych do obrzędu umycia nóg? 

Skąd się wzięło w liturgii umycie nóg?

Obrzęd umycia nóg w Wielki Czwartek to bardzo stara tradycja, która pojawiła się w Jerozolimie już w V wieku. Inspiracją było pogłębione przeżywanie Wielkiego Czwartku i ewangelicznych wydarzeń, które miały miejsce przed śmiercią Jezusa - a dokładnie Jego wymownego gestu obmycia nóg uczniom, którzy razem z Nim zasiedli do paschalnej wieczerzy. 

W VII wieku była już znana w Hiszpanii, gdzie obmycia stóp dokonywał biskup. Obmywał on, wycierał i całował stopy swoich duchownych po mszy Wieczerzy Pańskiej, gdy wierni już wyszli z kościoła. W tym samym czasie podobny obrzęd został włączony w liturgię papieską i w Rzymie papież po zakończeniu mszy obmywał stopy swoim domownikom, a to samo mieli także robić inni duchowni w swoich domach.

Dlaczego obrzęd umycia stóp nazywa się „Mandatum”?

600 lat później mamy już obrzęd umycia nóg w pełni ukształtowany i mający swoje własne miejsce w wielkoczwartkowej liturgii – umycie nóg następowało po obnażeniu ołtarzy, a towarzyszył mu śpiew psalmów. I właśnie od jednej z antyfon tych psalmów wzięła się dzisiejsza nazwa obrzędu: Mandatum, gdyż antyfona brzmiała: Mandatum nowym do vobis – czyli: „przykazanie nowe daję wam”.

Podczas tego obrzędu, sprawowanego po mszy, papież obmywał nogi subdiakonom, biskupi – księżom, w klasztorach opat umywał nogi braciom, a przeorysza – siostrom. Po Soborze Trydenckim ustalono, że obrzęd Mandatum sprawuje się jedynie w katedrach i kolegiatach, po zakończeniu mszy w Wielki Czwartek, a nogi umywa, wyciera i całuje biskup. Mógł on wybrać do grona osób, którym umyje stopy, albo trzynastu duchownych, albo trzynastu ubogich, wcześniej nakarmionych i obdarowanych jałmużną. Nie było więc możliwości sprawowania go we wszystkich parafialnych kościołach, a do grona wybranych do umycia stóp wybierano mężczyzn.

Dlaczego do umycia nóg wciąż szuka się dwunastu mężczyzn?

W 1955 roku miała miejsce reforma obrzędów Wielkiego Tygodnia. Wtedy ustalono, że obrzęd Mandatum można włączyć do Mszy Wieczerzy Pańskiej i stosować go „wszędzie tam, gdzie wyda się to dobre ze względów duszpasterskich”. Była to nowość, gdyż do tej pory ten obrzęd miał miejsce po mszy. Według ustaleń reformy mandatum wykonywał celebrans wobec dwunastu wybranych mężczyzn, zdejmując wcześniej ornat i manipularz i przepasując się ręcznikiem. Jedyną różnicą między pozamszalną wersją obrzędu było to,  że celebrans nie całował stóp po ich obmyciu i wytarciu. Był to w pewnym sensie powrót do Ewangelii, w której Jezus zdejmuje szaty, przepasuje się prześcieradłem i myje stopy swoim uczniom.

Jednak zasada dotycząca liczby mężczyzn uczestniczących w obrzędzie nie obowiązywała zbyt długo. Już po Soborze Watykańskim II została wprowadzona  kolejna zmiana: zniesiono określoną liczbę mężczyzn, którym obmywa się stopy, od tej pory nie musiało więc być ich dwunastu, a przepisy (czyli rubryki Mszału Pawła VI) mówią o „wybranych mężczyznach”, nie podając ich dokładnej liczby.

Od kiedy podczas mandatum można umywać nogi kobietom?

Kolejną zmianę dotyczącą obrzędu umycia nóg wprowadził papież Franciszek. Zapoczątkował on zwyczaj odprawiania mszy wielkoczwartkowej w więzieniu i obmywania nóg osadzonym bez względu na płeć i postarał się o korektę prawa liturgicznego. Z tego powodu powstał dekret In Missa in cena Domini, wydany przez Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów 6 stycznia 2016 roku. Dekret zniósł zasadę doboru osób do obrzędu Mandatum ze względu na płeć – i od tej pory w przepisach liturgicznych jest mowa o „wybranych”, nie o „wybranych mężczyznach” – „tak aby duszpasterze mogli przygotować małą grupę wiernych reprezentującą różnorodność i jedność poszczególnych części Ludu Bożego. Grupa ta może więc być złożona z mężczyzn i kobiet, starszych i młodych, zdrowych i chorych, duchownych, osób konsekrowanych, świeckich” – czytamy w dekrecie.

Dlatego od 2016 roku do obrzędu Mandatum w parafii można zapraszać zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Ani sam obrzęd, ani udział w nim kobiet nie jest obowiązkiem, który muszą spełnić parafialni duszpasterze, nie ma też jednak obecnie żadnych zasad, które by nakazywały obmycie nóg dokładnie dwunastu mężczyznom.

Źródło: opoka.org.pl / mł