Czym jest "pakt z katakumb"?

Ponad 50 lat temu grupa biskupów, zgromadzona w katakumbach św. Domicylli, podpisała wyjątkowy dokument. Dzisiaj historia się powtarza.

16 listopada 1965 roku, grupa biskupów z Ameryki Łacińskiej, w czasie Soboru Watykańskiego II, zeszła do katakumb św. Domicylii i podpisała tam "Pakt z katakumb". W czasie tegorocznego Synodu dla Amazonii uczestnicy obrad odnowili tamten dokument i zaproponowali jego nową, odświeżoną wersję. Publikujemy oba dokumenty. 

Pakt z katakumb dla wspólnego domu, dla Kościoła o amazońskiej twarzy, ubogiego i służebnego, profetycznego i samarytańskiego

My, uczestnicy Synodu Panamazońskiego, dzielimy radość z życia pośród wielu ludów indiańskich, potomków afro, ludów nadrzecznych, migrantów, wspólnot zamieszkujących peryferie miast tego ogromnego obszaru planety. Razem z nimi doświadczamy siły Ewangelii, która działa w najmniejszych. Spotkanie z tymi ludami jest dla nas wyzwaniem i zaprasza nas do życia w prostocie, dzieląc się tym, co się ma, i do życia pełnego wdzięczności. Wsłuchując się w ich krzyk i łzy, własnymi czynimy słowa papieża Franciszka:

“Wielu braci i sióstr w Amazonii nosi ciężkie krzyże i oczekuje wyzwalającego pocieszenia Ewangelii, pełnej miłości pieszczoty Kościoła. Dla nich, i razem z nimi, wspólnie kroczymy naprzód”.

Z wdzięcznością wspominamy biskupów, którzy w Katakumbach Świętej Domicylli, na zakończenie Soboru Watykańskiego II, podpisali "Pakt na rzecz Kościoła ubogiego i służebnego". Z szacunkiem wspominamy wszystkich męczenników, członków podstawowych wspólnot eklezjalnych, duszpasterskich i ruchów ludowych; liderów społeczności indiańskich, misjonarki i misjonarzy, świeckich, kapłanów i biskupów, którzy przelali krew ze względu na opcję na rzecz ubogich, broniąc życia i walcząc w obronie naszego wspólnego domu. Wyrażając wdzięczność za ich heroizm, jednoczymy się w naszej decyzji, aby kontynuować ze stanowczością i odwagą ich walkę. Rodzi się w nas poczucie natychmiastowej konieczności działania wobec form agresji, które obecnie dewastują terytorium Amazonii, zagrożone przemocą drapieżnego i konsumpcyjnego systemu ekonomicznego.

W obliczu Świętej Trójcy, wobec naszych lokalnych Kościołów: Kościołów Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz tych solidaryzujących się w Afryce, Azji, Oceanii, Europie i na północy kontynentu amerykańskiego, u stóp apostołów Piotra i Pawła oraz tak licznych męczenników Rzymu, Ameryki Łacińskiej, a zwłaszcza naszej Amazonii, w głębokiej komunii z następcą Piotra, przyzywamy Ducha Świętego, i osobiście, i wspólnotowo zobowiązujemy się:

1. W obliczu ekstremalnego zagrożenia globalnym ociepleniem i wyczerpaniem zasobów naturalnych, bronić na naszych terytoriach i naszą postawą, dżungli amazońskiej. Stąd pochodzą ujęcia wody dla większości terytorium Ameryki Południowej, obieg tlenu i dwutlenku węgla w przyrodzie i regulacja klimatu na poziomie globalnym, ogromna różnorodność biologiczna i wielka rozmaitość społeczna ludzkości i całej Ziemi.

2. Uznać, że nie jesteśmy właścicielami Matki Ziemi, lecz jej synami i córkami, powstałymi z prochu ziemi (Rdz 2, 7-8), gośćmi i pielgrzymami (1 P 1, 17b i 1 P 2, 11), powołanymi, aby być jej troskliwymi opiekunami (Rdz 1, 26). Dlatego też zobowiązujemy się do życia według ekologii integralnej, w której wszystko jest ze sobą powiązane, rodzaj ludzki i całe stworzenie, ponieważ wszystkie istoty są córkami i synami Ziemi, a nad wszystkim unosi się Duch Boży (Rdz 1, 2).

3. Przyjąć i każdego dnia odnawiać przymierze Boga ze wszystkim, co zostało stworzone: „Ja zawieram przymierze z wami i z waszym potomstwem, które po was będzie; z wszelką istotą żywą, która jest z wami: z ptactwem, ze zwierzętami domowymi i polnymi, jakie są przy was, ze wszystkimi, które wyszły z arki, z wszelkim zwierzęciem na ziemi.” (Rdz 9, 9-10; Rdz 9, 12-17). 

4. Odnowić w naszych kościołach preferencyjną opcję na rzecz ubogich, zwłaszcza na rzecz ludów tubylczych, i zagwarantować prawo do tego, aby to oni byli protagonistami w społeczeństwie i w Kościele. Pomagać im w zachowywaniu przez nich ich ziemi, kultury, języków, historii, tożsamości i duchowości. Wzrastać w świadomości, że muszą być szanowani lokalnie i globalnie, a zatem wywierać wpływ, wszelkimi środkami jakie tylko posiadamy, aby na arenie międzynarodowej byli traktowani na równi z innymi narodami, a ich kultura na równi z innymi kulturami.

5. Porzucić w naszych parafiach, diecezjach i wspólnotach wszelkiego rodzaju przejawy mentalności i postawy kolonialne, przyjmując i ceniąc różnorodność kulturową, etniczną i językową w pełnym szacunku dialogu ze wszystkimi tradycjami duchowymi.

6. Denuncjować wszystkie formy przemocy i agresji przeciwko autonomii i prawom ludności tubylczej, ich tożsamości, terytoriom i sposobom życia.

7. Przepowiadać wyzwalającą nowość ewangelii Jezusa Chrystusa, przejawiającą się w postawie przyjęcia innych i odmiennych, tak jak stało się to z Piotrem w domu Korneliusza: „Wiecie, że zabronione jest Żydowi przestawać z cudzoziemcem lub przychodzić do niego. Lecz Bóg mi pokazał, że nie wolno żadnego człowieka uważać za skażonego lub nieczystego.”(Dz 10, 28).

8. Ekumenicznie kroczyć z innymi wspólnotami chrześcijańskimi w inkulturowanym i wyzwalającym głoszeniu Ewangelii oraz wspólnie z innymi religiami i ludźmi dobrej woli kroczyć na drodze solidarności z ludami tubylczymi, ubogimi i mniejszymi, broniąc ich praw i broniąc nasz Wspólny Dom.

9. Wprowadzić w naszych lokalnych kościołach synodalny styl życia, w którym przedstawiciele rdzennych społeczności, misjonarze, świeccy – ze względu na swój chrzest i w jedności ze swoimi pasterzami – mają głos i pełnię praw w zgromadzeniach diecezjalnych, w radach duszpasterskich i parafialnych, czyli w tym wszystkim, co im jest przynależne w zarządzaniu wspólnotami.

10. Podjąć działania na rzecz jak najszybszego kościelnego uprawomocnienia posług już istniejących we wspólnotach; tych posług, które realizują liderzy pastoralni, katechiści indiańscy, posługujący Słowu (zarówno kobiety, jak i mężczyźni), a zwłaszcza posług dotyczących troski o najsłabszych i odrzuconych.

11. Podjąć skuteczne działania, aby we wspólnotach, które zostały nam powierzone, duszpasterstwo wizyt zostało przekształcone w duszpasterstwo obecności, tak aby prawo do Stołu Słowa i Stołu Eucharystii stało się rzeczywistością we wszystkich wspólnotach.

12. Uznać posługi i rzeczywistą diakonię ogromnej liczby kobiet, które obecnie kierują społecznościami w Amazonii, i starać się skonsolidować je poprzez wprowadzenie odpowiedniej formy posługi dla kobiet, będących liderkami społeczności.

13. Dla społeczności miejskich, gdzie pełnimy posługę, poszukiwać nowych form duszpasterstwa, gdzie głównymi moderatorami będą osoby świeckie i młodzież, zwracając szczególną uwagę na dzielnice peryferyjne i migrantów, robotników i bezrobotnych, uczniów, wychowawców, naukowców oraz świat kultury i mass-mediów.

14. Wobec lawiny konsumpcjonizmu przyjąć w radości ubogi i skromny styl życia, pełen prostoty i solidaryzujący się z tymi, którzy mają niewiele lub nic nie mają; ograniczyć produkcję odpadów i użycie plastiku, sprzyjać produkcji i komercjalizacji produktów agroekologicznych oraz zawsze, gdy tylko będzie to możliwe, korzystać z transportu publicznego.

15. Stawać po stronie tych, którzy są prześladowani za profetyczną posługę wskazywania przejawów niesprawiedliwości i eliminowania tychże przejawów, broniących ziemi i praw najsłabszych, przyjmujących i wspierających migrantów i uchodźców. Pielęgnować autentyczną przyjaźń z ubogimi, odwiedzać tych, którzy są najbardziej skromni, i chorych, realizując posługę słuchania, pocieszenia i wsparcia, dodając otuchy i niosąc nadzieję.

Wobec tak wielkich i poważnych wyzwań, świadomi naszych słabości, ubóstwa i małości, zwracamy się z prośbą o modlitewne wstawiennictwo Kościoła. Przede wszystkim prosimy nasze wspólnoty kościelne, aby wspierały nas modlitwą, bliskością w Panu i, w razie potrzeby, pełnym miłości braterskim upomnieniem.

Otwartym sercem przyjmujemy zaproszenie kardynała Hummesa, abyśmy w tych dniach Synodu i po naszym powrocie do naszych wspólnot, pozwalali się prowadzić Duchowi Świętemu:

„Pozwólcie się otulić płaszczem Matki Boga i Królowej Amazonii. Nie pozwólmy, by zwyciężyła w nas autoreferencyjność, lecz wobec krzyku ubogich i Ziemi niech zwycięży w nas miłosierdzie. Koniecznie musi nam towarzyszyć dużo modlitwy, medytacji i rozeznania, a także konkretna praktyka jedności eklezjalnej i ducha synodalnego. Ten synod jest jak stół, który Bóg przygotował dla swoich biednych i prosi nas, abyśmy byli tymi, którzy usługują przy stole ”.

Celebrujemy tę Eucharystię Przymierza jako „akt kosmicznej miłości”. „Tak, kosmicznej! Ponieważ nawet wtedy, gdy odprawiana jest na małym ołtarzu wiejskiego kościoła, to Eucharystia zawsze jest odprawiana niejako na ołtarzu świata”. Eucharystia jednoczy niebo i ziemię, obejmuje i przenika całe stworzenie. Świat, który wyszedł z rąk Boga, powraca do Niego w radosnej i pełnej adoracji. W Chlebie eucharystycznym „stworzenie zmierza do przebóstwienia, świętych zaślubin, zjednoczenia z samym Stwórcą”. Z tego powodu Eucharystia jest także źródłem światła, motywuje nas do troski o świat przyrody i czyni nas stróżami całego stworzenia”.

Katakumby Świętej Domicylli

Rzym, 20 października 2019

[tłum. Kasper M. Kaproń OFM]

Pakt z katakumb św. Domicylli, podpisany 16 listopada 1965 r. przez 42 biskupów z Ameryki Łacińskiej:

My, biskupi zgromadzeni na Soborze Watykańskim II, zdajemy sobie sprawę, jak niedostateczne jest nasze życie w ubóstwie według Ewangelii. Zachęcani przez siebie nawzajem do tej  inicjatywy, nie szukając ani wyróżnienia, ani poklasku, zjednoczeni ze wszystkimi naszymi braćmi w biskupstwie, licząc przede wszystkim na łaskę i siłę Naszego Pana Jezusa Chrystusa, modlitwy wiernych i kapłanów z naszych diecezji, stając w myślach i modlitwach przed Świętą Trójcą, Kościołem Chrystusa i kapłanami oraz wiernymi naszych diecezji, w pokornym uznaniu słabości, ale też z pełną determinacją i siłą, jaką Bóg nam daje w swej łasce, zobowiązujemy się że:

1. Będziemy starali się żyć tak, jak nasz lud, pod względem mieszkania, pożywienia, środków transportu i wszystkich tego konsekwencji. Por. Mt 5, 3; 6, 33s; 8, 20.

2. Rezygnujemy na zawsze z bogactwa i jego oznak, zwłaszcza jeśli chodzi o sposób ubierania się (szlachetne materiały, zdobne kolory), noszenie symboli religijnych z cennych kruszców (mają to być znaki rzeczywiście ewangeliczne). Por. Mk 6, 9; Mt 10, 9s; Dz 3, 6. 

Żadnego złota czy srebra. Nie będziemy posiadać na własność żadnych nieruchomości, ruchomości, kont bankowych itp., a jeśli to będzie konieczne, niech będą one własnością diecezji lub dzieł charytatywnych i społecznych. Por. Mt 6, 19-21; Łk 12, 33s.

3. Zawsze, gdy będzie taka możliwość, powierzymy administrację finansową i materialną naszych diecezji komisjom kompetentnych osób świeckich, świadomi ich apostolskiej roli, abyśmy mogli być mniej administratorami, a bardziej pasterzami i apostołami. Mt 10, 8; Dz 6, 1-7.

4. Nie chcemy, by zwracano się do nas, ustnie lub na piśmie, tytułami oznaczającymi prestiż i władzę (eminencja, ekscelencja, monsinior). Chcemy być nazywani ewangelicznym tytułem „ojciec” Por. Mt 20, 25-28; 23, 6-11; J 13, 12-15.

5. W naszych postępowaniu i relacjach społecznych będziemy unikać wszystkiego, co może sugerować, że okazujemy przywileje, pierwszeństwo czy jakiekolwiek względy, osobom bogatym i możnym (np. zaproszenia na bankiety, przyjmowane lub wręczane, zaznaczanie różnic klasowych podczas nabożeństw). Por. Łk 13, 12-14; 1Kor 9, 14-19.

6. Będziemy również unikać schlebiania komukolwiek, pielęgnowania jego próżności z nadzieją na wyrazy wdzięczności, darowiznę czy z jakiegokolwiek innego powodu. Zachęcamy naszych wiernych, by uznawali ich darowizny za zwykłą ofiarę na rzecz kultu, apostolstwa i akcji społecznych. Por. Mt 6, 2-4; Łk 15, 9-13; 2Kor 12, 4.

7. Poświęcimy wszystko, co konieczne – nasz czas, myśli, serce, wszystkie dostępne środki itp. – apostolskiej i duszpasterskiej służbie osobom i grupom z warstw pracujących, ekonomicznie słabszym lub gorzej rozwiniętym, ale bez uszczerbku dla pozostałych osób i grup diecezji. Będziemy wspierać tych świeckich, zakonników, diakonów i kapłanów, którzy dzielą pracę i życie ludzi biednych i robotników, głosząc im Ewangelię. Por. Łk 4, 18s; Mk 6, 4; Mt 11, 4s; Dz 18, 3s; 20, 33-35; 1Kor 4, 12 i 9, 1-27.

8. Świadomi potrzeby sprawiedliwości i miłosierdzia oraz związku między nimi, będziemy dążyć do przekształcenia wszystkich „dzieł dobroczynnych” w dzieła społeczne oparte na sprawiedliwości i miłosierdziu, uwzględniające wszystkie potrzeby, jako wyraz pokornej służby właściwej organom publicznych. Por. Mt 25, 31-46; Łk 13, 12-14 i 33s.

9. Zrobimy wszystko, co w naszej mocy, aby przedstawiciele rządu i służb publicznych ustanawiali i wprowadzali w życie prawa, struktury i instytucje społeczne, które kierować się będą sprawiedliwością, miłosierdziem, równością oraz harmonijnym i całościowym rozwojem każdego człowieka, i w ten sposób doprowadzą do zaprowadzenia nowego porządku społecznego, godnego dzieci Boga. Por. Dz 2, 44s; 4, 32-35; 5, 4; 2Kor 8 i 9; 1Tm 5, 16.

10. Wierząc, że kolegialność biskupów ma ogromne znaczenie ewangeliczne w czasach, gdy rzesze ludzi (dwie trzecie ludności) doznają fizycznego, kulturowego czy moralnego cierpienia, zobowiązujemy się:

– uczestniczyć, na ile pozwolą nam nasze środki, w pilnych przedsięwzięciach episkopatów krajów biednych;

– domagać się, pozostając wiernym Ewangelii, jak papież Paweł VI w ONZ, aby organizacje międzynarodowe przyjęły plany gospodarcze i kulturowe, które nie będą już przyczyną utrzymywania się ubóstwa w coraz bogatszym świecie, ale pozwolą biednym masom przezwyciężyć ich nędzę.

11. Zobowiązujemy się z duszpasterską miłością do dzielenia naszego życia z braćmi i siostrami w Chrystusie: kapłanami, zakonnikami i świeckimi, aby nasza posługa była prawdziwą służbą. Zatem:

– rzeczywiście spróbujemy wraz z nimi „zrewidować nasze życie”;

– będziemy formować naszych współpracowników na animatorów, w rozumieniu duchowym, a nie przywódców, w rozumieniu tego świata;

– będziemy starać się być po ludzku więcej obecni i bardziej otwarci;

– będziemy otwarci na wszystkich, niezależnie od ich religii. Por. Mk 8, 34s; Dz 6, 1-7; 1 Tm 3, 8-10.

12. Po powrocie do diecezji przedstawimy wiernym nasze zobowiązania, prosząc o wsparcie, zrozumienie i modlitwę.

Tak nam dopomóż Bóg.

[tłum. Edward Augustyn]