Abp Grzegorz Ryś: grzesznymi okazywali się nie tylko ludzie, ale także kościelne struktury

fot. aj
Abp Grzegorz Ryś

"Rzeczywista odpowiedzialność dotyczy nie tylko konkretnych ludzi, którzy przeprowadzali dochodzenia czy w końcu podpalali stosy. W równym (a może nawet w większym?) stopniu rozciąga się ona na cały szereg instytucji Kościoła, od najwyższych zaczynając" - pisze abp Grzegorz Ryś.

Warto zwrócić uwagę na inne jeszcze obszary działania inkwizycji, jak choćby stosunek do nauk ścisłych czy współudział w redagowaniu Indeksu ksiąg zakazanych i cenzurę prewencyjną (udzielanie imprimatur). Blisko osiem tysięcy pozycji książkowych trafiło na indeks rzymski – od jego pierwszej redakcji w 1558 roku po ostatnią w roku 1948. Jeszcze w 1900 roku znany skądinąd z otwartości papież Leon XIII umieścił na indeksie 1600 nowych tytułów! W tej masie nie znalazł się nigdy żaden z „podręczników” inkwizycji (jak choćby wydana u nas niedawno Practica inquisitionis Bernarda Gui); znalazło się natomiast (już w pierwszej redakcji) 29 wydań Pisma Świętego w języku łacińskim oraz (z zasady) jego przekłady na języki narodowe. W efekcie nierzadko egzemplarze Biblii palono publicznie wraz z uznanymi za niebezpieczne książkami protestanckimi – nie mówiono przy tym co prawda, że jest „heretycka”, ale mówiono, że jest „zakazana” (by po okresie dwustu lat skonstatować ze zdumieniem brak nawet rudymentarnej wiedzy biblijnej w wielu krajach katolickich...).

W tym momencie nie sposób nie postawić pytania o zakres działań podejmowanych przez inkwizytorów. Powołani do walki z herezją – co zakodowała także ich tytulatura (inquisitores haereticae pravitatis) – bardzo szybko stali się sędziami także w sprawach bardziej moralnej niż doktrynalnej natury, jak np. symonia, bigamia, sodomia itd. Co więcej: podejrzanym łatwo stawał się nie tylko ten, kto głosił wątpliwe poglądy, ale także ten, kto wprost i wyraźnie ich nie piętnował. Jeszcze łatwiej – oczywiście ten, kto nie godził się z działalnością trybunałów. W tej ostatniej kwestii uderza regularność danych: we wszystkich zachowanych archiwaliach jak refren powraca liczba 10% procesów za opór wobec inkwizycji. Najwyraźniej ortodoksja wymagana przez inkwizytorów miała najpierw charakter bardziej formalny (instytucjonalny) i legalistyczny niż dogmatyczny – aż po granice absurdu, zdefiniowane w XIX-wiecznej dysertacji doktorskiej z prawa kanonicznego, w której czytamy: qui existimans ab Ecclesia doceri quartam Trinitatis personam, illam pertinaciter negaret et proptrea haereticus dici potest (heretykiem może zostać nazwany także taki człowiek, który by – wobec nauczania Kościoła o istnieniu czwartej Osoby Trójcy Przenajświętszej – uporczywie negował jej istnienie). Myślenie równie przerażające jak sama działalność trybunałów, tym bardziej że zwerbalizowane i bronione dobre kilkadziesiąt lat po ich rozwiązaniu!

I tu właśnie pojawiają się najważniejsze dla całego zagadnienia pytania.

DEON.PL POLECA

Czy dla rzeczywistego zmierzenia się z prawdą o inkwizycji wystarczy opisać działalność poszczególnych inkwizytorów – nawet najokrutniejszych, jak Torquemada czy Titelmans? Czy wystarczy skatalogować ich ofiary? Określić „średnią” surowość sędziów, ustalając odsetek wyroków śmierci w prowadzonych przez nich procesach, wyjaśniając przy tym detalicznie kontekst i wskazując na jeszcze bardziej drastyczne procesy w sądach świeckich lub innowierczych? Czy taki opis byłby próbą konkretyzowania odpowiedzialności? Czy raczej niebezpiecznym usiłowaniem jej zawężenia? Czy wystarczy powiedzieć za Janem Pawłem II (Tertio millennio adveniente), że Kościół – sam w sobie święty – nie uchyla się od solidarności ze swoimi grzesznymi synami? Czy Kościół jest winny „swym grzesznym synom” jedynie solidarność? Czy raczej także wyznanie współwiny i wyraźne określenie swego zakresu odpowiedzialności?

Jest poza dyskusją, że każdy wyrok śmierci wykonany w wyniku inkwizycyjnego dochodzenia był zbrodnią, ale przecież nie doszłoby do niej, gdyby sama procedura i „logika” owych dochodzeń nie dostała wpierw legitymizacji Kościoła i nie została zracjonalizowana przez jego przywódców: papieży, biskupów i teologów. Straszną jest niewątpliwie rzeczą pięć wyroków śmierci wydanych przez Jacques’a Fourniera w sławnym Montaillou, ale straszniejszą zapewne to, że ich dokumentacja – pieczołowicie przezeń przechowywana – otworzyła mu drogę do najwyższych godności w Kościele: kardynalatu i papiestwa (Benedykt XII). Podobnie nie sposób się pogodzić z piętnastoma wyrokami śmierci wydanymi przez Święte Oficjum za czasów papieża Pawła IV, ale jeszcze trudniej czyta się dekret, w którym udziela on odpustu zupełnego każdemu z widzów rzymskiego auto-da-fé. Papież Pius V skazał na śmierć największą liczbę włoskich protestantów (czterdziestu); a przecież jest jedynym z grona XVI-wiecznych biskupów Rzymu, który został kanonizowany!

Podobnie trzeba patrzeć na inne obszary inkwizycyjnej „sprawiedliwości”. Najczęściej zaczynała się ona od konfiskaty majątków (np. bogatych iudaizantes) – niejednokrotnie na tej drodze ukonkretniała się stabilizacja i niezależność finansowa poszczególnych trybunałów. Czy jednak nie większe jeszcze zażenowanie wywołuje uzasadnienie tejże praktyki, zredagowane jeszcze w średniowieczu w formie prostego sylogizmu: heretyk nie ma prawa do własności, więc – odbierając mu ją – Kościół nie grzeszy, a raczej bierze „swoje” i następnie „swoim” rozporządza? Albo kwestia tortur: na IV soborze laterańskim (1215) Kościół zakazał duchownym jakiegokolwiek udziału w czynnościach wiążących się z przelewaniem krwi. Aby jednak uchronić inkwizytorów od niebezpiecznego dyskomfortu sumienia, papieże – już w średniowieczu, ale także wielokrotnie w czasach nowożytnych – udzielali im w tym względzie „stosownych” dyspens.

W każdym z tych przykładów – a przecież można je mnożyć – rzeczywista odpowiedzialność dotyczy nie tylko tych konkretnych ludzi, którzy przeprowadzali dochodzenia czy w końcu podpalali stosy. W równym (a może nawet w większym?) stopniu rozciąga się ona na cały szereg instytucji Kościoła, od najwyższych zaczynając. Grzesznymi okazywali się nie tylko ludzie, ale także kościelne struktury: władzy, działania, myślenia, promocji itd. Chociaż zapewne mówienie o strukturach grzechu w świętym Kościele musi budzić opór – znacznie większy niż przed „przyznaniem się” tylko do swoich „grzesznych synów”.

Fragment książki abpa Grzegorza Rysia "Inkwizycja"

Tworzymy DEON.pl dla Ciebie
Tu możesz nas wesprzeć.

Skomentuj artykuł

Abp Grzegorz Ryś: grzesznymi okazywali się nie tylko ludzie, ale także kościelne struktury
Komentarze (13)
MS
~Mirosław Szczepan
29 października 2020, 12:01
Po wprowadzeniu herezji protestanckiej przez Henryka VIII , czyli po rozgrabieniu mienia kościelnego, po rozpedzeniu zakonów i wyjęciu króla spod kontroli jakiegokolwiek prawa kilkanaście procent mieszkanców Anglii znalazło sie na stałe poza nawiasem życia społecznego . Do początków XX wieku stałym elementem życia publicznego w Anglii były stada żebrakow , liczące czasem po kilka tysięcy osób. Problem tych ludzi stanowiacych na pewno zagrożenie dla spokoju społecznego regulowało prawodawstwo krolewskie np. za Henryka VIII i Elzbiety I przy pomocy ich masowej eksterminacji . To jest tylko drobnym szczególikiem z niezliczonych zbrodni ludobojstwa i rabunkow , ktorych celem jest i byla herezja
MS
~Mirosław Szczepan
28 października 2020, 12:07
Bardzo niedobrze jest gdy biskup nie mając wiedzy historycznej i nie rozumiejący, czym była i jest herezja, do czego służyła i do czego służy, wydaje ksiażkę , której celem jest rozgrywka biskupa z wiernymi nie podzielajacymi jego nowinkarskich przekonań , delikatnie mowiąc. Ta książka jest przede wszystkim próba, może nieswiadomą , zaklocenia racjonalnego oglądu rzeczywistości . To jest bardzo ciężkim przestępstwem przeciw Ewangelii, ktora nakazuje poznanie prawdy i ktora specjalnie ostrzega tych , ktorzy gorszą maluczkich. Bez wątpienia propagowanie wśród maluczkich fałszu jest ich gorszeniem
AA
~Abc Abc
27 października 2020, 17:41
A kościelne struktury to kto jak nie ludzie?
B.
~Beniamin .
27 października 2020, 16:14
...a kiedy Pan swoj lud wprowadzi do swojej ziemi, ziemi ktora obiecal - lud swoj Krol Jezus Chrystus, wprowadzi do ziemi obiecanej po Sadzie Wielkim (ostatecznym) na pustyni. Tak jak niebo przeznaczone jest dla aniolow i tych, w ktorych pan sobie upodobal, tak ziemia jest przeznaczona dla czlowieka.
B.
~Beniamin .
27 października 2020, 15:50
Jeremiasza 23:7 Dlatego oto nadejdą dni - wyrocznia Pana - kiedy nie będą już mówić: "Na życie Pana, który wyprowadził synów Izraela z ziemi egipskiej" 8 lecz raczej: "Na życie Pana, który wyprowadził i przywrócił pokolenie domu Izraela z ziemi północnej i ze wszystkich ziem, po których ich rozproszył", tak że będą mogli mieszkać w swej ziemi»
JJ
Jan Janek
27 października 2020, 15:17
"Jest poza dyskusją, że każdy wyrok śmierci wykonany w wyniku inkwizycyjnego dochodzenia był zbrodnią" - a niby dlaczego jest to poza dyskusją? Jeśli proces został rzetelnie przeprowadzony i wina ponad wszelką wątpliwość udowodniona, to zgodnie z prawem wyrok śmierci był ponad wszelką wątpiwośc sprawiedliwy i prawomocny. Bp Rysiowi może nie podobać się ówczesne prawo, trudno. Ówczesne społeczeństwa tak właśnie broniły się przed heretykami, czy nam się to dziś podoba, czy nie. Jeśli mamy potępiać inkwizycję za jej działania to najpierw trzeba potępić Pana Boga, który w Pwt 13 nakazał zabijać odstępców od wiary namawiających do bałwochwalstwa. Trzeba też potępić Ducha Św. który zabił Ananiasza i Safirę w DzAp 5.
JK
~Jan Kowalski
28 października 2020, 07:27
Cała różnica polega na tym że Inkwizycją niekierwał Duch Święty lecz ludzie.
MW
~Maciej Wylężek
28 października 2020, 23:15
A skąd ta wiedza? Może bezpośrednio od Ducha Świętego?
B.
~Beniamin .
27 października 2020, 12:43
...tak tez gdyby nawt apostol upadl co jest niemozliwe, dlatego bo Bog apostolowow wybral poprzez Syna...to Kosciol nie upadnie, tak jak w krotce padnie wieka nierzadnica, ktora ma na czole wypisane; babilon wielki ( stad boskosc babilonczyka herbu Labedz, bo tak w Babilonie Wielkim sie nosza) a radosc w niebie bedzie wielka. Izrael 12 pokolen nie nadaje sobie herbow, bo sa rodami...i to z 12 plemion Izraele z koncem czasu-wielkim uciskiem po 12 tysiecy z kazdego rodu plemienia - zostanie wziety przed wielkim ucikiem jakiego na swiecie nie bylo i nie bedzie - zostana wzieci do nieba. A i to tez wiedcie, ze tak Judeaiczycy poszli w niewole egipska, tak reszta plemin Izraela poszla w niewole asyryjska i po odzyskaniu wolnosci poprzez Kaukaz zawedrowala do Europy - dlatego na zachodzie Slowian nazywaja Caukasien.
B.
~Beniamin .
27 października 2020, 12:01
Kosciol jest duchowy, bo i Bog jest duchem i dziala poprzez Ducha , ktory daje poznanie Slowa...a struktury, ktory tu wymienia -boski herbu Labadz-...to nic innego jak ci (Apostolowie) ktorzy doswiadczyli Ducha Bozego. A zatem Kosciol jest doskonaly. Dlatego powiedziano; moce piekelne Go nie przemoga.
AM
~Andrzej Mackiewicz
27 października 2020, 10:08
TYLKO (?!?) grzeszność / "słabość" / głupota / wady charakteru ? A może też (lista niekompletna) ? : - hańba - perwersja - pycha / karierowiczostwo - itd itp
BB
~brawo brawvissimo
27 października 2020, 13:23
ostro jedziesz po lewicy - i tej polskiej, i zagranicznej:P
JK
~Jan Kowalski
27 października 2020, 10:04
Po tym fragmencie widać, że jest to książka warta przeczytania