Dziecko z ADHD w szkole

Szkoła jest miejscem poszukiwań i zdobywania wiedzy, a dla większości dzieci także miejscem odnoszenia sukcesów. Dziecko uczy się w szkole niezależności. Nie dotyczy to jednak dzieci z zespołem ADHD. Dla większości z nich szkoła jest źródłem frustracji, niepowodzeń, a w końcu utraty wiary w siebie i poszanowania własnej godności.

Uczniowie z ADHD mimo przeciętnych i wysokich możliwości intelektualnych najczęściej osiągają niskie wyniki w nauce i często przerywają naukę. Nadpobudliwość psychoruchowa dzieci z ADHD jest przyczyną różnorakich trudności w podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu i dostosowaniu się do wymagań nauczycieli. Niekorzystnie wpływa to na stosunki uczeń - nauczyciel, a stosunki z kolegami bywają zagrożone na skutek nadmiernej emocjonalności i aktywności dziecka.

Z racji swoich dolegliwości dzieci z ADHD są dziećmi trudnymi. Upośledzenie funkcji poznawczych, które są nieodzowne w szkole, takich jak: koncentracja uwagi, procesy syntezy i analizy, przy jednocześnie nadmiernej ruchliwości, impulsywności, braku samokontroli, zdolności planowania i realizacji długotrwałych zamierzeń powoduje, że dzieci te najczęściej wprowadzają dorosłych w stan zdenerwowania, a nawet wyczerpania. Pojawia się sytuacja, gdy u rodziców i nauczycieli zawodzi samokontrola, a pojawia się wręcz samoobrona przed aktywnością dziecka (Barkley 2009).

W początkach nauki nadmierna ruchliwość, trudności w skupieniu uwagi, brak podporządkowania się rygorom szkolnym są traktowane dość tolerancyjnie, gdyż uważa się, że jest to okres adaptacji dziecka do nowych warunków i nowych wymagań. Nierzadko już w klasie przedszkolnej nauczyciel zdobywa wstępną orientację, która powinna być skonfrontowana z informacjami rodziców na temat zachowania dziecka poza szkołą. Ścisła współpraca rodziców i nauczyciela uwalnia obie strony od poczucia winy i wzajemnej niechęci (Nartowska ).

W procesie wychowania dziecka z ADHD szczególnie ważne jest właściwe pokierowanie aktywnością dziecka, wykorzystanie jej dla celów społecznie pozytywnych, co może dać bardzo dobre rezultaty wychowawcze.

Wciągnięcie dzieci z ADHD do współpracy z nauczycielem, umożliwienie im działania poprzez wykonywanie różnych jednostkowych poleceń, czy w postaci bardziej długofalowej działalności, pozwoli na zaspokojenie ich potrzeb ruchu i aktywności. Dzieci te powinny być włączane do zadań grupowych, jak udział w organizowaniu zabawy, planowanie i wykonywanie gazetki ściennej, udział w ozdabianiu klasy. Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo powinno powierzać się konkretne funkcje na terenie klasy czy szkoły, nawet w szczególnych przypadkach kierownicze, gdyż dużej aktywności towarzyszy dobry poziom rozwoju umysłowego.

Dzieci z ADHD powinny bawić się w grupie, brać udział w zabawach ruchowych organizowanych bądź kontrolowanych przez dorosłych (gry ruchowe, zabawy typu harcerskiego, należenie do różnych kółek zainteresowań). Zabawy stwarzają wspaniałą możliwość poprawy koncentracji u dziecka. Na początku dzieci z zaburzeniami uwagi również w czasie zabawy mają trudności ze skupieniem się, jednakże bez ćwiczeń, bez regularnej konfrontacji z problematycznymi kwestiami dziecko nie robi żadnych postępów.

Należy zachęcać dziecko, aby zanim przystąpi do działania najpierw pomyślało o tym, co zamierza zrobić, bez względu na to czy będą to ćwiczenia fizyczne, pisanie czy wypowiedź. Użyteczne może się okazać napisanie hasła "pomyśl, zanim zrobisz" i umieszczenie go w widocznych miejscach, np. nad łóżkiem, w torbie szkolnej, na ławce szkolnej. Może się to okazać przydatne jako mechanizm kontrolny przed wykonaniem jakiejś czynności o charakterze impulsywnym (Serfontein ).

Podejmując próby właściwego kierowania aktywnością dzieci nadpobudliwych, należy pamiętać o celu, do którego ma prowadzić działanie dziecka - nie może on być zbyt odległy. Drugim istotnym warunkiem jest konsekwentne przyzwyczajenie i wdrażanie dziecka do finansowania każdego przedsięwzięcia, a także stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach.

Uczniowie z zespołem ADHD muszą wiedzieć, czego się od nich oczekuje i zdawać sobie sprawę, że ich praca jest kontrolowana, poprawiana, a wszystkie poprawki wyjaśniane. W klasie, na korytarzu i na boisku potrzebny jest porządek i dyscyplina. Z dzieckiem z zaburzeniami koncentracji uwagi należy postępować w sposób tradycyjny i uporządkowany. Porządek, regularność i powtarzające się czynności ułatwiają mu skupienie się i wzbudzają zaufanie.

Dziecko z ADHD powinno nauczyć się kontrolować i opanowywać swoje reakcje emocjonalne, dlatego ważnym czynnikiem jest skłanianie je do refleksji, do zrozumienia sytuacji i do krytycznej oceny postępowania, bez wywoływania poczucia winy, lęku lub niepewności, które mogą dodatkowo zaburzyć równowagę emocjonalną dziecka (Nartowska 1976).

Bodźcami wybitnie negatywnymi dla dzieci z ADHD są wszelkie trudne sytuacje, na przykład zadanie w niewielkim stopniu przerastające możliwości dziecka i wymagające wzmożonej mobilizacji. W sytuacjach trudnych działalność dziecka nadpobudliwego staje się zdezorganizowana, stan pobudzenia wzmaga się. Wymaga ono wtedy podparcia, a nawet pomocy w przezwyciężaniu trudności, aby zadanie zostało doprowadzone do końca przy zachowaniu względnej równowagi emocjonalnej. ęsto konieczne jest zastosowanie delikatnej lecz stałej perswazji. Aby dziecko ukończyło rozpoczęte zadanie, trzeba wyrabiać w nim przyzwyczajenie do przestrzegania zasad.

Nauczyciel spędza z uczniem wiele czasu - może go zachęcić do nauki lub zniechęcić do niej na zawsze. Czasami pierwszą myślą nauczyciela jest chęć pozbycia się nieznośnego dziecka z klasy lub chęć jak najszybszej zmiany zawodu (Wolańczyk, Kołakowski, Skotnicka 1999). Dziecko odtrącone zaczyna nienawidzić szkoły, wagaruje, płacze każdego ranka przed wyjściem z domu do szkoły.

Uczniowie z zespołem ADHD nie umieją regulować swojego tempa pracy. Najczęściej na początku pracują w pośpiechu, po czym szybko się męczą, wykonują pracę niedbale, by ją jak najszybciej skończyć lub odchodzą, nie kończąc jej wcale. Wynik ich pracy często bywa różny. Gdy dziecko rezygnuje z dokończenia zadania, należy go zachęcić, pomóc mu, mówić do niego powoli, spokojnym głosem wydawać krótkie i wyraźne polecenia, ale wszystkie w formie ciekawej propozycji.

Dzieci nadaktywne są bardzo chętne do pomocy, mają dużą potrzebę ruchu, więc trzeba je włączać do pracy w grupie, do pomocy nauczycielowi w organizowaniu zajęć i zabaw, powierzać im konkretne funkcje i zadania. Dzieci te, biorąc udział w organizowaniu zajęć, uczą się w ten sposób planowego, spokojnego działania.

U dzieci z ADHD wymusza się posłuszeństwo i hamowanie nadpobudliwych zachowań pod groźbą utraty akceptacji i miłości najbliższego otoczenia. Wynika stąd zdenerwowanie, niepokój, a nawet agresja. Zachowania agresywne są często reakcją na frustrację spowodowaną niezaspokojeniem podstawowych potrzeb psychicznych: akceptacji, szacunku, uznania, samorealizacji itp. Dzieje się tak nie tylko z powodu niewłaściwych, nadmiernie karcących reakcji na zachowanie dzieci ze strony najbliższego otoczenia, ale także z powodu braku sukcesów szkolnych.

Dzieci z ADHD cierpią nie tylko z powodu zaburzeń procesów uwagi czy nadruchliwości, ale również częściej niż inne dzieci mają kłopoty z powodu zaburzeń pamięci, zaburzeń językowych: dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii, niezgrabności ruchowej. Dysleksja i dysgrafia występujące u dziecka z zespołem ADHD są dla niego znacznie większym obciążeniem niż u innych dzieci.

Dziecko nadpobudliwe nie powinno dodatkowo cierpieć z powodu trudności szkolnych. Bez pomocy ze strony nauczycieli i rodziców nie zdoła wykorzystać swoich potencjalnych możliwości. Kiedy tylko zauważymy kłopoty dziecka w nauce, należy udać się do psychologa, pedagoga szkolnego, poradni psychologiczno-pedagogicznej. Odpowiednio wcześnie wdrożona pomoc, dostosowana do kłopotów dziecka jest niezbędna, by mogło ono odnosić sukcesy szkolne.

*Karolina Irla - absolwentka Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie

Literatura:

• Barkley R.A., ADHD. Podjąć wyzwanie, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2009.
• Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Księgarnia, 1976.
• Opolska T., Potempska E., Dzieci nadpobudliwe. Program korekcji zachowań, CMPPP, Warszawa 1999.
• Serfontein G., Twoje nadpobudliwe dziecko. Poradnik dla rodziców, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2003.
• Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Wyd. Biforium, Lublin 1999.