Czy mediator pomoże rodzinie?

Konflikty i kryzysy, które wpływają na rozpad rodziny, próbuje się rozwiązywać na różne sposoby, aby ją ratować. Przystępując do mediacji żadna ze stron niczego nie ryzykuje, ponieważ każdy w każdej chwili może zrezygnować. Ponadto jest ona na ogół bardziej skuteczna i tańsza niż proces sądowy.

Wyniki badań statystycznych wskazują na regularny wzrost liczby orzekanych separacji sądowych i rozwodowych. Ta tendencja wzrostowa utrzymuje się w wielu krajach. Pojawiające się konflikty i kryzysy, które w istotny sposób wpływają na rozpad rodziny, próbuje się rozwiązać na różne sposoby, by ratować środowisko rodzinne: poprzez pracę nad sobą, grupy terapeutyczne i wsparcia, terapie indywidualne i rodzinne, jak również odpowiednie poradnictwo. W tych przypadkach do rozwiązania problemu angażuje się osoby trzecie. Jednak nie zawsze te propozycje są wystarczające, dlatego zrodziły się negocjacyjne formy zażegnywania konfliktów w rodzinie. Polegają one na rozwiązywaniu sporu lub konfliktów przez strony bez oddawania decyzji w ręce osoby trzeciej, ale z jej udziałem, co ma na celu ułatwienie komunikacji między osobami zaangażowanymi w konflikt. Metody te nie zawsze gwarantują rozwiązanie sporu, ale nawet wtedy uczą wzajemnego szacunku, respektowania praw swoich i innych osób. Wśród nich znaczące miejsce zajmują mediacje.

Istota mediacji rodzinnych

Mediacja definiowana jest jako poufna procedura rozwiązywania sporu lub konfliktu, w której fachowo przygotowana, bezstronna i neutralna osoba – mediator – za dobrowolną zgodą stron towarzyszy członkom rodziny w samodzielnym radzeniu sobie z konfliktem. Proces mediacji pozwala jego uczestnikom na uzgodnienie i zdefiniowanie kwestii spornych, określenie potrzeb i interesów poszczególnych osób, zmniejszenie barier komunikacyjnych, opracowanie propozycji rozwiązań, udzielenie pomocy w wypracowaniu dobrowolnego, obustronnie korzystnego porozumienia. Dzięki mediacji często dochodzi do zrozumienia drugiej strony i wypracowania ugody. Zadaniem mediatora jest pomoc w rozważeniu wszelkich możliwych rozwiązań, które są negocjowane w warunkach współpracy. Pomaga znaleźć takie porozumienie, które jest satysfakcjonujące dla obu stron i możliwe do wprowadzenia w życie.

Szansa na porozumienie

Procedury mediacyjne zostały w Polsce wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego w 2004 roku. Mediacja rodzinna może być zastosowana we wszystkich rodzajach sporu pomiędzy członkami rodziny, których łączy pokrewieństwo oraz pozostawali lub pozostają w związkach rodzinnych określonych przez prawo (np. rodziny adopcyjne, rodziny zastępcze) i pod warunkiem, że strony chcą uczestniczyć w mediacji.

Mediację warto stosować w sprawach rozwodowych (np. kwestia sposobu rozstania, władzy rodzicielskiej i miejsca zamieszkania dziecka), o podział majątku po rozwodzie, związanych z orzekaną przez sądy rodzinne opieką nad dziećmi po rozwodzie (np. ustalenie kontaktów z dzieckiem) oraz w innych sprawach rodzinnych (np. konflikty małżeńskie, jeżeli nie ma zalecenia terapii; sprawy spadkowe; konflikty między rodzicami a dziećmi, również dorosłymi).

Istnieją także sytuacje, w których mediacja rodzinna nie jest stosowana, bo nie ma szans na jej powodzenie. Dotyczy to przede wszystkim zdarzeń, kiedy w rodzinie stosowana jest przemoc, występuje uzależnienie, choroba psychiczna lub silne zaburzenie emocjonalne. Ponadto wówczas, gdy jakieś traumatyczne przeżycia i silne emocje uniemożliwiają właściwe uczestniczenie stronom lub stronie w procedurach mediacyjnych, lub gdy jakaś osoba chce wykorzystać mediacje do swoich celów albo powiększyć konflikt. Mediacje nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, gdy w praktyce nie jest możliwe osiągnięcie porozumienia korzystnego dla obydwu stron lub żadna ze stron nie bierze pod uwagę możliwości kompromisowego załatwienia sporu. Rezygnuje się także z mediacji, gdy dla jednej lub obu stron droga sądowa jest bardziej korzystna.

Zwykle proces mediacyjny obejmuje od dwóch do pięciu spotkań, które trwają od jednej do czterech godzin i odbywają się w terminach dogodnych dla wszystkich. Mediatorzy są dyspozycyjni tak długo, jak jest to potrzebne. Mediacje prowadzone są na ogół przez odpowiednio przeszkolone osoby w ośrodkach mediacyjnych w przyjaznych warunkach.

Dobrowolne i samodzielne

Konstytutywną cechą mediacji rodzinnych jest ich dobrowolność, ponieważ do udziału w mediacji, osiągnięcia ugody, do wyboru konkretnych rozwiązań nikt nie jest przymuszany. Dobrowolna decyzja ma zwiększać odpowiedzialność uczestników za proces mediacyjny oraz osiągane rezultaty. Mediator biorący udział w tych procesach ma być osobą bezstronną i neutralną. Oznacza to, że nie może opowiadać się po żadnej ze stron, ale w równym stopniu angażuje się w pomoc udzielaną wszystkim uczestnikom sporu. Nie ocenia i nie poszukuje winnych danej sytuacji. Nie rozstrzyga sporu, czyli nie podsuwa żadnych rozwiązań, nie podejmuje decyzji co do wyboru danego rozwiązania i nie ocenia propozycji składanych przez poszczególne osoby. Strony wypracowują rozwiązanie, za które ponoszą całkowitą odpowiedzialność. Dlatego też strony zupełnie samodzielnie podejmują decyzje. Zadaniem mediatora jest zachęcenie do aktywnej współpracy przy poszukiwaniu rozwiązania oraz ułatwienie komunikacji między stronami. Mediacja ma charakter poufny. Zarówno jej przebieg, jak i rezultaty są objęte tajemnicą. Mediatora obowiązuje dyskrecja obejmująca ujawnione podczas spotkań informacje, opinie, zachowania czy uczucia. Wszystko to sprzyja budowaniu poczucia bezpieczeństwa i otwartości.

Korzyścią płynącą z mediacji rodzinnych jest ukształtowanie relacji, które mają szansę trwać w przyszłości. Umożliwia wybaczenie doznanych krzywd i prowadzi do pojednania. Pozwala na poznanie uczuć, potrzeb i zachowań drugiej strony oraz umożliwia wyrażenie własnych uczuć i potrzeb. Prowadzi do zawarcia ugody, która uwzględnia potrzeby i interesy poszczególnych osób oraz została wypracowana przez samych uczestników mediacji, dlatego strony chętniej się stosują do uzgodnionych kwestii.

Przystępując do mediacji żadna ze stron niczego nie ryzykuje, ponieważ każdy w każdej chwili może zrezygnować. Ponadto jest ona na ogół bardziej skuteczna i tańsza niż proces sądowy. Daje możliwość osiągnięcia stosunkowo szybkiego, trwałego i spisanego porozumienia. Chcąc skorzystać z procedury mediacyjnej, można zgłosić się do odpowiedniej osoby z listy stałych mediatorów znajdującej się przy sądach okręgowych lub do ośrodka mediacyjnego.

Anna Błasiak – doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii; adiunkt na Wydziale Pedagogicznym Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie; absolwentka Studium Teologii Rodziny w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Członek zespołu redakcyjnego czasopisma “Horyzonty Wychowania”.