ADHD – czym się objawia?

Kryteria diagnozy ADHD określają trzy objawy osiowe:

• zaburzenia koncentracji uwagi
  
• impulsywność
  
• nadpobudliwość psychoruchowa

Pomimo poznania chronicznego przebiegu choroby nie zdefiniowano, jak do tej pory, kryteriów diagnozy dla osób dorosłych. Istnieją tylko kryteria diagnozy dla dzieci. A ponieważ pasują one również – z niewielkimi wyjątkami – do osób dorosłych, możemy bez wahania użyć ich do ich diagnostyki. Przy czym należy zwrócić uwagę, że tylko jeden z trzech objawów osiowych – nadpobudliwość psychoruchowa – ulega w przypadku osób dorosłych pewnym modyfikacjom. Aktywność motoryczna zauważalna jest u nich jedynie w formie ruchów stóp lub szybkich ruchów palców. Przeważnie jednak przekształca się w męczące uczucie wewnętrznego niepokoju. Przejście od aktywności motorycznej do niepokoju wewnętrznego dokonuje się często bardzo wcześnie, czasami już na samym początku lub też w trakcie okresu dojrzewania. Centralny objaw choroby, czyli zaburzenie koncentracji uwagi, pozostaje jednak bez zmian.

Podtyp z przewagą nadpobudliwości i impulsywności jest z reguły łatwiej rozpoznawalny niż podtyp o przewadze zaburzeń koncentracji uwagi, który nie wykazuje żadnych objawów zachowania nadpobudliwego, przez co nie rzuca się tak bardzo w oczy, w rzeczywistości jednak osoba taka jest nieobecna duchem. Obraz zaburzenia może określać także podtyp mieszany, powstały z połączenia obu czynników. Wszystkie trzy podtypy należą jednak do tego samego zespołu zaburzeń koncentracji uwagi.

Podtyp nadpobudliwo-impulsywny występuje o wiele częściej u chłopców i mężczyzn. Dziewczynki i kobiety są prawdopodobnie rzadziej obciążone ADHD. Jeśli jednak tak się zdarzy, schorzenie to znacznie częściej występuje u nich jako „podtyp nieuważny bez nadpobudliwości” („marzyciele z ADHD”), przez co mniej rzuca się w oczy. Skutkiem tego dziewczynki ze „spokojnym” zaburzeniem koncentracji uwagi znacznie rzadziej są diagnozowane, przez co również przeważnie zbyt późno poddawane są terapii lub też w ogóle do tego nie dochodzi.

Zaburzenia zachowania mogą wystąpić w różnego rodzaju sytuacjach życiowych. Na przykład w domu, w szkole, w miejscu pracy, w czasie wolnym od zajęć, podczas uprawiania sportu bądź przebywania w towarzystwie.

Objawy zaburzenia koncentracji uwagi:

 Dziecko / nastolatek / osoba dorosła

• często nie dostrzega szczegółów lub zdarzają się mu/jej przeoczenia podczas wykonywania różnych czynności
• ma trudności z zachowaniem koncentracji uwagi podczas trwającej dłużej pracy lub zabawy;
• wydaje się nie słyszeć osób, które się do niego/niej zwracają
• często nie wykonuje w pełni powierzonych sobie zadań i nie potrafi doprowadzić ich do końca
• często ma problemy z organizacją zadań i pracy
• unika zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego lub objawia do nich niechęć
• często gubi lub zapomina przedmioty, które są niezbędne do wykonania określonych zadań czy czynności
• rozprasza się pod wpływem bodźców z zewnątrz
• niekiedy zapomina rzeczy związane z powszednimi czynnościami

W przypadku osób dorosłych szczególnie rzucają się w oczy następujące objawy:

• brak spokoju i dekoncentracja / rozpraszanie się
• zaburzenia w zachowaniu, nieumiejętność dostosowania się do pewnych reguł
• słabo wykształcona umiejętność introspekcji/samoobserwacji
• sprawiają wrażenie osób „niekooperatywnych”; wydaje się, że chcą robić wszystko po swojemu
• z reguły obarczają otoczenie winą za własne błędy
• sprawiają wrażenie osób cierpiących
• mają ograniczoną umiejętność odnoszenia sukcesów w życiu zawodowym lub społecznym
• zaburzenia zachowania mają swój początek w okresie dzieciństwa/młodości;zaburzenia zachowania mają charakter stały i przybierają zawsze tę samą formę, nie ograniczając się do pojedynczych epizodów  

Dziecko/nastolatek:

• często porusza dłońmi i/lub stopami, wiercąc się na krześle
• podczas lekcji często wstaje w sytuacjach wymagających siedzenia
• często ma problemy z zachowaniem spokoju podczas zabawy lub innych form spędzania wolnego czasu
• często siedzi jak na rozżarzonych węglach albo zachowuje się jakby było/był „nakręcone/y”
• często wykazuje nadmierną aktywność motoryczną, której nie da się opanować słownymi poleceniami

Osoba dorosła:

• wydaje się czytać tekst powierzchownie, wykazuje specyficzną niecierpliwość
• obarcza swoje otocznie winą za własne problemy
• ma trudności z przeprowadzeniem do końca powierzonych sobie zadań
• charakteryzuje się nieprzewidywalnymi, gwałtownymi zmianami nastrojów oraz wybuchami gniewu

Osoba dorosła wykazuje z reguły niewielką aktywność motoryczną, charakteryzuje ją jednak w zamian:

• niepokój wewnętrzny
• zachowanie impulsywne bez uwzględniania konsekwencji
• brak wyraźnie nakreślonego obrazu własnej osoby, celu i planu życiowego

Dziecko / nastolatek / osoba dorosła

• często przerywa i przeszkadza innym
• często wyrywa się z odpowiedzią, zanim usłyszy jeszcze całe pytanie
• z trudem przychodzi mu/jej czekanie na swoją kolej
• często zbyt dużo mówi
• charakteryzuje się mocnymi, często zmieniającymi się reakcjami emocjonalnymi
• często zapomina i nie można na nim/niej polegać (np. w przypadku ustalonych terminów)

Osoby dorosłe uczą się unikać opisanych wyżej problemów. Pozostają tylko objawy szczątkowe:

• ich zachowanie jest niestosowne w wielu sytuacjach osobistych i społecznych
• ich relacje z innymi są intensywne, lecz nietrwałe
• ponadto wykazują skłonność do depresji

Warunkiem zdiagnozowania ADHD u dziecka jest występowanie zachowania nieprawidłowego przed siódmym rokiem życia (w przypadku chłopców, a u dziewcząt często w okresie dojrzewania lub później) oraz utrzymywanie się go dłużej niż przez sześć miesięcy. Kryterium to można jednak uznać za spełnione tylko wtedy, gdy zachowanie nieprawidłowe pojawia się u dziecka znacznie częściej niż u większości jego rówieśników. W przypadku kryteriów diagnostycznych każdorazowo muszą zostać spełnione dwie trzecie z nich.

ADHD nie powoduje żadnych oznak zewnętrznych i w związku z tym nie można dowieść jego istnienia przez badanie wykonywane za pomocą aparatury medycznej. Stąd też wyjątkowa trudność w jego diagnozowaniu. W przypadku ADHD mamy zawsze do czynienia z tak zwaną diagnozą objawową, a to oznacza, że stawia się ją klinicznie na podstawie objawów opisanych lub zaobserwowanych przez osobę diagnozującą. Nie istnieją żadne obiektywne procedury testowe (medyczne, psychologiczne czy związane z aparaturą), za pomocą których możliwe byłoby postawienie diagnozy bez najmniejszych nawet wątpliwości. Dlatego tak wielką wagę przykłada się do solidnego zbadania wszelkich dostępnych danych. Najlepszym rozwiązaniem jest w tym przypadku ścisła współpraca lekarzy różnych specjalności.

Postawienie dokładnej diagnozy jest bardzo pracochłonne i wymaga wielu godzin pracy (wielu wizyt). Poza wywiadem lekarskim, życiorysem, specjalnymi testami (uwagi, umiejętności koncentracji czy inteligencji) dużą role odgrywają relacje przyjaciół, partnerów, rodziców i rodzeństwa. Świadectwa szkolne dostarczają informacji na temat ewentualnych nieprawidłowości w zachowaniu, które pojawiły się być może już w okresie dzieciństwa.