Szanują, są posłuszni, ale nie ufają

Czy księża ufają swoim biskupom? Jak wyglądają ich relacje? Czy kapłani widzą w swoich biskupach pasterzy, ojców, braci, współpracowników? A jak to widzą sami biskupi? To kwestie warte badania. Zbadano jest w USA. A co w Polsce?

Księża w USA nie ufają biskupom i obawiają się fałszywych oskarżeń o nadużycia

Kościół

W Kościele rzymskokatolickim zarówno diakoni, jak i prezbiterzy, przyjmując święcenia, przyrzekają cześć i posłuszeństwo swojemu biskupowi ordynariuszowi i jego następcom. Robią to odpowiadając w czasie obrzędów na pytanie zaliczane do tzw. zamkniętych. Zaczyna się ono od słów: „Czy przyrzekasz...”. Na takie pytanie można odpowiedzieć tylko na dwa sposoby – potwierdzić lub zaprzeczyć. Pytanie pada przed udzieleniem święceń, stawiając kandydata w dość jednoznacznej sytuacji.

Ryzykowna obietnica

Wydaje się oczywiste, że dobrowolne posłuszeństwo wymaga zaufania. Bez niego okazuje się wymuszoną uległością i łamiącym wolną wolę podporządkowaniem temu, kto ma władzę, a więc występuje z pozycji siły. Trudno jednak oczekiwać deklaracji zaufania obejmującego nie tylko nieograniczoną czasowo przyszłość, ale także zupełnie – w momencie przyrzeczenia – nieznane osoby. „Złożenie takiej obietnicy posłuszeństwa jest po ludzku ogromnym ryzykiem – ale jest ryzykiem, które przyjmujący święcenia doskonale znają i je rozumieją – ryzykiem, na które się zgadzają” – napisała w pierwszych tygodniach bieżącego roku Monika Białkowska na łamach „Przewodnika Katolickiego”.

Rodzi się jednak pytanie, jak wygląda kwestia zaufania w relacjach księży katolickich z ich biskupami. To ważna kwestia, ponieważ obecność lub nieobecność zaufania wpływa nie tylko na rodzaj i charakter posłuszeństwa kapłana wobec jego biskupa, ale również na rzeczywiste relacje między nimi.

Po dwudziestu latach

W październiku 2022 r. w Stanach Zjednoczonych ogłoszono wyniki badania „Well-being, Trust and Policy in a Time of Crisis” (Dobrostan, zaufanie i polityka w czasie kryzysu). Przeprowadził je The Catholic Project na Katolickim Uniwersytecie Ameryki w Waszyngtonie. Choć kwestionariusze skierowano do 10 tys. amerykańskich księży, odpowiedziało na nie 3516 kapłanów ze 191 diecezji w USA. Na ankietę odpowiedziało też 131 biskupów.

Istotny jest kontekst, w jakim przeprowadzono badanie. Odbyło się ono w związku z upływem dwudziestu lat od wprowadzenia tzw. Karty z Dallas – „Karty ochrony dzieci i młodzieży”, określającej zasady postępowania w przypadku postawienia zarzutów o seksualne wykorzystanie dzieci przez duchownych lub personel Kościoła.

Rodzaj kameleonów?

Autorzy raportu uważają, że zaufanie jest niezbędne w relacjach zarówno osobistych, jak i zawodowych. Stwierdzili w swym opracowaniu, że dla księży diecezjalnych, którzy składają biskupowi przyrzeczenie posłuszeństwa, zaufanie do własnego biskupa jest szczególnie ważne. Jednak, jak wynika z badań, zaufanie amerykańskich księży do ich biskupów znacznie spadło w ciągu ostatnich dwóch dekad. Obecnie średnio 49 proc. kapłanów diecezjalnych wyraża zaufanie do swojego biskupa. W 2001 r. odsetek duchownych ufających biskupom wynosił 63 proc. Średnie poziomy zaufania różnią się znacznie w poszczególnych diecezjach, warto jednak zauważyć, że wielu badanych deklarowało brak zaufania nie tylko do swojego biskupa, ale do większości hierarchów w Stanach Zjednoczonych.

Jeden z uczestników sondażu w szczerej rozmowie zapewnił, że choć okazuje biskupom szacunek, to ma o nich ogólnie negatywną opinię. Deklarował mimo to, że gdyby znalazł się w diecezji któregokolwiek z nich, naprawdę starałby się służyć. „Oni naprawdę nie są liderami. Są po prostu rodzajem kameleonów... Wspinają się po szczeblach kariery” - wyjaśniał swoje spojrzenie na hierarchów.

Żyją w lęku

Brak zaufania księży do biskupów wiąże się m. in. z kwestią nadużyć seksualnych duchownych wobec dzieci. Amerykańscy kapłani żyją w przekonaniu, że w obecnej sytuacji bardzo łatwo o fałszywe oskarżenie. Z sondażu wynika, że aż 82 proc. z nich żyje na co dzień w lęku przed taką sytuacją. Zdaniem jednego z ankietowanych wśród księży panuje powszechne przekonanie, że biskupi nie stoją za nimi. Boją się, że będą przeciw księdzu, który został oskarżony, „zamiast robić to, co biskup musi w takich sytuacjach zrobić, ale nadal wspierać kapłana”. Tego typu lęki w większym stopniu dotyczą księży diecezjalnych niż zakonnych. Ci drudzy w większym stopniu ufają, że otrzymają wsparcie od swoich przełożonych (nie od biskupów).

Autorzy badania zauważyli, że istnieje spora różnica w postrzeganiu wzajemnych relacji między księżmi i biskupami. Np. ponad 90 proc. ankietowanych biskupów twierdziło, że pomogłoby księdzu, który zwrócił się do nich o pomoc w osobistych problemach, natomiast tylko 36 proc. księży diecezjalnych było przeświadczonych o takiej postawie ich biskupa. Większość hierarchów stwierdziła, że czuje się w relacji do księży jak brat, ojciec, pasterz i współpracownik. Jednak kapłani twierdzili, że czują się jak trybiki w wielkiej machinie i że są postrzegani przez biskupów jako obciążenie.

Nie tak widzi biskup...

Dokumenty Kościoła pokazują biskupów w ich relacji do kapłanów jako pasterzy, ojców, braci i współpracowników. Z opublikowanego w październiku badania amerykańskich duchownych wynika, że większość tamtejszych biskupów (83 proc.) postrzega siebie jako pasterzy w stosunku do swoich księży. Jednak tylko 54 proc. księży widzi swojego biskupa jako pasterza. Podobnie większość biskupów postrzega siebie w relacjach z księżmi jako brata (73 proc.) i ojca (70 proc), ale odsetek księży, którzy w taki sposób widzą swoich biskupów, był o ponad połowę mniejszy (odpowiednio 28 proc. i 28 proc.)  Aż 73 proc. biskupów postrzega siebie jako współpracownika w stosunku do swoich księży, ale tylko 32 proc. księży tak patrzy na swojego biskupa.

Tak jest za oceanem. A jak jest w Polsce? Jeśli ktokolwiek prowadzi podobne do amerykańskich badania, to ich wyniki trudno znaleźć w mediach. W ogóle w przestrzeni publicznej temat relacji między biskupem a kapłanami pojawia się rzadko. Zdarzyło się, że do internetu trafił list księży jednej z polskich diecezji, zawierający szereg pretensji pod adresem biskupa. Można go było odebrać jako swoiste wotum nieufności. Także przysłuchując się rozmowom kapłanów w naszym kraju można raz po raz dostrzec brak zaufania do hierarchów. Niejednokrotnie pojawiają się opowieści o biskupach, którzy nie rozpoznają księży pracujących w ich diecezjach. Nie tylko wikariuszy. Także proboszczów.

Imiona, komunikacja, odpowiedzialność

Widać coś jest na rzeczy, bo wśród zamieszczonych w cytowanym raporcie sugestii kierowanych przez księży wobec biskupów znajomość ich imion znalazła się w pierwszym punkcie. Inne wskazania mówiły o potrzebie bardziej przejrzystej i otwartej komunikacji. Pojawiła się też sprawa odpowiedzialności biskupów za popełniane przez nich błędy (nie tylko te dotyczące wykorzystywania seksualnego).

Episkopat USA ostrzega: musimy przyznać, że diabeł istnieje i jest aktywny

Kościół

Ilu polskich księży ma podobne odczucia wobec swoich biskupów jak ich amerykańscy współbracia? Nie wiadomo. Ciekawe, jakie byłyby w naszym kraju wyniki badania podobnego do tego, które w USA przeprowadził The Catholic Project na Katolickim Uniwersytecie Ameryki w Waszyngtonie.