Odkryto najstarsze zdanie zapisane w starożytnym języku. To zaklęcie przeciwko wszom

- To punkt zwrotny w historii ludzkiej zdolności pisania - mówią izraelscy badacze. Na odkrytym przez nich grzebieniu z kości słoniowej z roku 1700 p.n.e. wyryty jest napis wzywający do wytępienia wszy. To bezpośredni dowód na używanie alfabetu kananejskiego w codziennych czynnościach około 3700 lat temu - informuje "Jerusalem Journal of Archaeology".

Choć za najstarszy zachowany alfabet świata uchodzi alfabet fenicki (około 1100 lat p.n.e.), jego przodkiem była alfabet wynaleziony około 1800 r. p.n.e. i używany przez Kananejczyków. Prawdopodobnie opracowano go dla usprawnienia transakcji handlowych.

Do niedawna na terenie Izraela nie odkryto żadnych znaczących inskrypcji kananejskich, choć czasem zdarzało się znaleźć dwa lub trzy słowa.

Zaklęcie przeciwko wszom

Teraz naukowcy z The Hebrew University in Jerusalem (HU) przedstawili (DOI: 10.52486/01.00002.4) całe zdanie w języku kananejskim, datowane na około 1700 p.n.e. Jest wygrawerowane na małym grzebieniu z kości słoniowej i zawiera zaklęcie przeciwko wszom.

Niech ten kieł wykorzeni wszy z głowy i brody.

Grzebień został odkryty w mieście Tel Lachish w Izraelu przez zespół z Hebrew University oraz Southern Adventist University ,(USA) kierowany przez profesorów Yosefa Garfinkela, Michaela Hasela i Martina Klingbeila. Napis został odczytany przez semickiego epigrafa dr. Daniela Vainstuba z Ben Gurion University (BGU). Prof. Rivka Rabinovich z HU i prof. Yuval Goren z BGU stwierdzili, że grzebień wykonano z kła słonia.

Litery napisu zostały wyryte bardzo płytko. Grzebień został znaleziony w roku 2017 roku, ale bardzo płytko wyryte litery zauważyła dopiero w 2022 roku dr Madeleine Mumcuoglu. Grzebień oczyściła i zakonserwowała Miriam Lavi.

Grzebień jest bardzo mały - mierzy około 3,5 na 2,5 cm. Miał zęby po obu stronach - choć nadal widoczne są ich podstawy, same zęby zostały wyłamane jeszcze w czasach starożytnych.

Środkowa część grzebienia jest nieco zerodowana, prawdopodobnie przez nacisk palców trzymających grzebień podczas pielęgnacji włosów lub usuwania wszy z głowy lub brody. Strona grzebienia z sześcioma grubymi zębami służyła do rozplątywania włosów, a druga strona, z 14 drobnymi zębami - do usuwania wszy i ich jaj. Podobna budowę mają obecnie sprzedawane dwustronne grzebienie przeciwko wszom.

Punkt zwrotny w historii ludzkiej zdolności pisania

Tym, co wyróżnia grzebień, jest 17 liter kananejskich. Są archaiczne w formie - z pierwszego etapu wynalezienia pisma alfabetycznego. Tworzą siedem słów w języku kananejskim, które brzmią: "Niech ten kieł wykorzeni wszy z głowy i brody". - To pierwsze zdanie, jakie kiedykolwiek znaleziono w języku kananejskim w Izraelu. Napis na grzebieniu jest bezpośrednim dowodem na używanie alfabetu w codziennych czynnościach około 3700 lat temu. To punkt zwrotny w historii ludzkiej zdolności pisania - wskazał prof. Garfinkel.

Starożytne grzebienie wykonywano z drewna, kości lub kości słoniowej. Kość słoniowa była bardzo drogim materiałem. W tym czasie w Kanaanie nie było słoni, a grzebień prawdopodobnie pochodził z pobliskiego Egiptu. Jego obecność wskazuje, że nawet ludzie o wysokim statusie społecznym cierpieli na wszawicę.

Pod kościołem w Chorwacji było rzymskie forum? To odkrycie to sukces polsko-chorwackiego zespołu

Po godzinach

Badając grzebień pod mikroskopem, naukowcy znaleźli na jego drugim zębie szczątki wszy głowowych wielkości 0,5-0,6 mm.

Jak podkreślają autorzy badań, pomimo niewielkich rozmiarów napis na grzebieniu z Lachish ma szczególne cechy, które wypełniają luki w wiedzy o wielu aspektach kultury Kanaanu w epoce brązu.

Po raz pierwszy zapisano tam całe zdanie w dialekcie, którym posługują się kananejscy mieszkańcy Lachisz, co pozwala porównać ten język we wszystkich jego aspektach z innymi źródłami. Po drugie, napis na grzebieniu rzuca światło na niektóre dotychczas słabo potwierdzone aspekty ówczesnej codzienności - pielęgnacji włosów. Po trzecie, jest to pierwsze w tym rejonie odkrycie napisu odnoszącego się do przeznaczenia przedmiotu, na którym został napisany, w przeciwieństwie do napisów dedykacyjnych lub własnościowych. Co więcej, umiejętność grawera w skutecznym wykonywaniu tak małych liter (szerokość 1-3 mm) jest faktem, który odtąd powinien być brany pod uwagę przy każdej próbie podsumowania i wyciągnięcia wniosków na temat umiejętności czytania i pisania w Kanaanie w epoce brązu.

W drugim tysiącleciu p.n.e. Lachisz było głównym miastem kananejskim i drugim najważniejszym miastem w biblijnym Królestwie Judy. Do tej pory znaleziono tam 10 inskrypcji kananejskich - więcej niż w jakimkolwiek innym miejscu w Izraelu. Miasto było głównym ośrodkiem używania i zachowania alfabetu przez około 600 lat, w latach 1800-1150 p.n.e. Teren Tel Lachish znajduje się pod ochroną izraelskiego Urzędu ds. Przyrody i Parków.

Źródło: PAP / pk