Trybunał o świadczeniach pielęgnacyjnych

Zmiany w ustawie o świadczeniach rodzinnych, które doprowadziły do odebrania świadczeń pielęgnacyjnych prawie 150 tys. opiekunów osób niepełnosprawnych, są niekonstytucyjne - orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Część opiekunów straciła prawo do świadczeń w lipcu, wskutek noweli z grudnia 2012 r.

Uzasadniając wyrok, sędzia Leon Kieres powiedział, że Sejm powinien "bez zbędnej zwłoki" znowelizować przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, bo wraz z upływem czasu niezgodność obecnych rozwiązań z konstytucją będzie się pogłębiała.

Ze względu na wąski zakres wniosku rzecznika praw obywatelskich Ireny Lipowicz, Trybunał nie wypowiedział się co do tego, czy obecne przepisy o świadczeniach pielęgnacyjnych są zgodne z konstytucją. Zbadał tylko dwa przepisy nowelizacji z 7 grudnia 2012 r., na podstawie których od 1 lipca odebrano prawie 150 tys. opiekunów osób niepełnosprawnych prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Tego dnia bowiem wygasły z mocy prawa decyzje przyznające im wcześniej prawo do takich świadczeń. Automatycznie opiekunowie ci stracili też prawo do opłacania za nich przez państwo składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Trybunał zgodził się z RPO, że była to "pułapka prawna"; opiekunowie musieli bowiem wcześniej zrezygnować z pracy lub w ogóle jej nie podejmować, by móc opiekować się niepełnosprawnym - taki był warunek uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. "Były to decyzje życiowe o wieloletnich skutkach" - podkreślił Kieres.

Odebranie im następnie tego prawa było - zdaniem TK - "ewidentnym" naruszeniem konstytucji, a konkretnie zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasady praw nabytych.

"Rzeczywiste skutki nowelizacji daleko wykraczały poza założenia ustawy" - powiedział Kieres, przypominając, że państwo ma konstytucyjny obowiązek zapewnienia szczególnej opieki osobom niepełnosprawnym i rodzinom sprawującym opiekę nad niepełnosprawnymi.

Sędzia dodał, że jeśli państwo chciało skontrolować, czy świadczenia pielęgnacyjne są pobierane słusznie i czy nie dochodzi tu do nadużyć, to powinno było sięgnąć po inne środki, mniej dotkliwe dla opiekunów. Nie powinno było 1 lipca z mocy prawa wygaszać wszystkich decyzji przyznających wcześniej prawo do świadczeń pielęgnacyjnych.

Grudniowa nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych spowodowała, że od lipca świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, niezależnie od dochodu rodziny, tylko niepracującym rodzicom i najbliższym krewnym dzieci niepełnosprawnych, gdy niepełnosprawność powstała przed osiągnięciem dorosłości lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Natomiast wcześniej świadczenie mogli pobierać także krewni osób niepełnosprawnych, gdy niepełnosprawność powstała po 25. roku życia, a więc np. dzieci lub wnuki niepełnosprawnych rodziców.

Teraz dla tej grupy osób przeznaczony jest specjalny zasiłek opiekuńczy w wysokości 520 zł, przy czym przysługuje on tylko wtedy, gdy łączny dochód dwóch rodzin - osoby sprawującej opiekę oraz osoby wymagającej opieki - nie przekroczy, w przeliczeniu na osobę, ustawowego limitu.

Osoby, u których tak wyliczony dochód jest wyższy od limitu, straciły 1 lipca prawo zarówno do świadczenia pielęgnacyjnego, jak i prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Z danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wynika, że w IV kwartale 2012 r. gminy wypłacały miesięcznie średnio 244,7 tys. świadczeń pielęgnacyjnych. Natomiast według danych na koniec lipca br., na podstawie wniosków złożonych po 2012 r., wydano niecałe 97,4 tys. decyzji przyznających świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, z tego ok. 92,2 tys. decyzji przyznających świadczenie pielęgnacyjne oraz 5,2 tys. specjalnych zasiłków opiekuńczych.

Ministerstwo wyliczyło, że przywrócenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w kwocie 620 zł miesięcznie osobom, które utraciły je z początkiem lipca, będzie kosztować budżet państwa ponad 683 mln zł w 2013 r., a w przyszłym roku - prawie 1 mld 367 mln zł.

Jesienią MPiPS przygotowało nowy projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zaproponowało w nim wprowadzenie jednego rodzaju świadczenia (świadczenia pielęgnacyjnego) dla wszystkich opiekunów zajmujących się niepełnosprawnym członkiem rodziny, bez względu na wiek powstania niepełnosprawności osoby, nad którą sprawowana jest opieka. Znikłoby także kryterium dochodowe. Zróżnicowana byłaby natomiast wysokość wsparcia. Projekt jest obecnie w uzgodnieniach międzyresortowych.