Dobry Łotr czy Skruszony Złodziej? Kim był pierwszy święty?

Według oficjalnej wykładni Kościoła był on pierwszym chrześcijańskim świętym. A jak Dobrego Łotra opisuje tradycja? Przekonaj się, kim mógł być człowiek ukrzyżowany razem z Chrystusem, którego wspomnienie liturgiczne obchodzimy dzisiaj.

We wszystkich czterech Ewangeliach znajduje się informacja o dwóch ludziach, ukrzyżowanych razem z Jezusem. Istnieją jednak pewne rozbieżności. Zgodnie z Ewangelią św. Mateusza, obydwaj skazani mieli lżyć Chrystusa. O Dobrym Łotrze wspomina jedynie św. Łukasz ewangelista:

[39] Jeden ze złoczyńców, których [tam] powieszono, urągał Mu: «Czy Ty nie jesteś Mesjaszem? Wybaw więc siebie i nas». [40] Lecz drugi, karcąc go, rzekł: «Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż tę samą karę ponosisz? [41] My przecież - sprawiedliwie, odbieramy bowiem słuszną karę za nasze uczynki, ale On nic złego nie uczynił». [42] I dodał: «Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa». [43] Jezus mu odpowiedział: «Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju».

DEON.PL POLECA

W Kościele katolickim Dobry Łotr funkcjonuje jako Dyzma, Demas albo Titus. Imię Dyzma nie znajduje się w żadnym z kanonicznych przekazów, pojawia się jednak w apokryficznej Ewangelii Nikodema, występującej również pod nazwą Akta Piłata. Zapis ten został uznany przez Kościół za zgodny z oficjalną wykładnią. Chociaż zachowane egzemplarze wspomnianego tekstu są datowane dopiero na IV wiek naszej ery, istnieje pewne prawdopodobieństwo, że powstał on na podstawie starszych pism, ponieważ o istnieniu Aktu Piłata wspominał już Justyn Męczennik w II wieku. Potwierdzeniem tej teorii może być ówczesny zwyczaj, zgodnie z którym zarządca prowincji opisywał ważniejsze wydarzenia mające miejsce na podległym mu terytorium. Oto jak brzmiały fragmenty dotyczące Dyzmy:

(…) Następnie kazał podnieść Go na krzyż na miejscu, gdzie został zaaresztowany, a z nim dwóch łotrów, których imienia brzmią: Dyzma i Gestas. (…) Jeden zaś z łotrów, którzy byli zawieszeni, imieniem Gestas, rzekł do Niego: «Jeśli ty jesteś Chrystusem, wyzwól siebie i nas». Odpowiedział mu Dyzma i zgromił go, mówiąc: «Czy nie boisz się Boga ty, który jesteś ukarany tym samym wyrokiem? My bowiem słusznie i sprawiedliwie otrzymaliśmy to, co znosimy, ten natomiast niczego złego nie uczynił». Tak zgromiwszy swego towarzysza, rzekł do Jezusa: «Pamiętaj o mnie, Panie, w twoim królestwie». Odpowiedział mu Jezus i rzekł: «Zaprawdę powiadam ci, dziś będziesz ze mną w raju».

_{Ikona św. Dyzmy (Anonimous, Moscow school (Moscow Kremlin) [Public domain], via Wikimedia Commons)}

Informacje zawarte w powyższym krótkim fragmencie wnoszą niewiele więcej na temat Dobrego Łotra niż Ewangelia św. Łukasza. Dlatego też warto szukać dalej. Postać Dyzmy odnajdziemy również w Opowiadaniu Józefa z Arymatei wchodzącym w skład cyklu Akta Piłata:

Na siedem dni przed męką Chrystusa zostali przekazani namiestnikowi dwaj zasądzeni łotrzy z Jerycha. A wina ich jest następująca. Pierwszy z nich miał na imię Getas. Zabijał on mieczem wędrowców, innych nagimi puszczał, kobietom, które wieszał za kostki głową w dół, ucinał piersi, a sprawiało mu radość pić krew dzieci. O Bogu zupełnie zapominał, Prawem gardził i od początku był okrutny w podobnych sprawach. Natomiast powód winy drugiego był następujący: nazywał się Demas, pochodził z Galilei, posiadał zajazd, używał sobie na łupieniu bogatych, ubogim natomiast dobrze czynił, a choć był złodziejem, jak Tobiasz grzebał ciała ubogich. Rabował lud żydowski: ukradł księgę Prawdy z Jerozolimy, obrabował córkę Kajfasza, która była kapłanką świątynną i wykradł nawet tajemny depozyt, złożony tam przez Salomona. Takie to były jego czyny.

Inne szczegóły poznajemy, czytając apokryf zatytułowany Ewangelia Dzieciństwa Arabska z VI wieku po Chrystusie, oparty na Protoewnagelii św. Jakuba oraz Ewangelii Dzieciństwa św. Tomasza. W zachowanym tekście podane zostały szczegóły życia dwóch ukrzyżowanych z Jezusem łotrów:

1. Odszedłszy stamtąd, doszli do krainy pustynnej. Słysząc, że jest to ziemia straszna, pomyślał Jusuf i Święta Pani Mirjam, by przejść przez tę krainę nocą. A kiedy szli, zobaczyli dwóch śpiących zbójów, a opodal grupę ich towarzyszy również pogrążonych we śnie. A tymi dwoma opryszkami, na których przypadkowo natrafili, byli Titus i Dumakus. [Obudziwszy się] powiedział Titus Dumakusowi: «Proszę cię, byś dał im wolną drogę i aby nie dowiedzieli się o niczym nasi towarzysze». A gdy sprzeciwił się temu Dumakus, powiedział mu Titus: «Weź ode mnie czterdzieści drachm jako twój zastaw». I wręczył mu pas z trzosem, który miał na sobie, by [o wszystkim, co zaszło] milczał. 2. A potem odezwał się do niego: «Pan Bóg wspomoże cię swym błogosławieństwem i udzieli ci odpuszczenia grzechów». Wtedy Jezus rzekł do matki swojej; «Matko moja za trzydzieści lat w mieście Uraslim ukrzyżują mnie Żydzi, a razem z mną tych dwóch zbójców: Titusa po mojej prawej ręce, a Dumakusa po lewej. I po tym dniu Titus pójdzie przede mną do raju». Powiedziała Mirjam: «Niech cię Bóg przed tym broni».

Dyzma jest tutaj nazwany Titusem. Warto wspomnieć, że inne z apokryficznych ewangelii dzieciństwa również wspominają o dwóch łotrach, którzy mieli należeć do jednej bandy. Getas [Dumakus] miał być spaczony złem już od dzieciństwa, natomiast Dyzma został do przestępczego zawodu przymuszony wbrew swojej woli. Zgodnie z przekazami, spotkanie Jezusa z łotrami na Golgocie nie było pierwszym. Dyzma miał uratować Świętą Rodzinę przed bandą, gdy uciekała ona do Egiptu przed Herodem. Wersję jakoby Dyzma (Titus) ją napotkał, podtrzymywał w swoich pismach również św. Augustyn. W niektórych innych przekazach, np. w staroruskim apokryfie Legenda o drzewie Krzyża, figuruje nawet zapis, że Święta Rodzina spotkała Dyzmę i Getasa, gdy byli oni jeszcze dziećmi. Ich matka nie była w stanie karmić piersią obu synów, więc Maryja pomogła jej i karmiła Dyzmę. Zgodnie z tym podaniem Dobry Łotr miał więc być mlecznym bratem Chrystusa. Niestety, nie zachowało się więcej przekazów na temat tego człowieka.

_{Dusza Dobrego Łotra (aut. James Tissot [No restrictions or Public domain], via Wikimedia Commons)}

W polskiej tradycji święty Dyzma nazywany jest łotrem. Należy uznać to za dosyć trafne tłumaczenie, ponieważ greckie słowo κακοεργός użyte w Ewangelii św. Łukasza oznacza dokładnie: "czyniący źle", "złośliwy", "łotrowski" albo "wyrządzający krzywdę". Inaczej tłumaczą to słowo np. Anglicy nazywający Dyzmę "Skruszonym Złodziejem". Jest to o tyle słuszne, że jednym z dalszych znaczeń słowa κακοεργός faktycznie jest "złodziej".

Rola św. Dyzmy w teologii katolickiej jest znacząca. Jego przykład daje nadzieję wszystkim katolikom, że nawet w godzinie śmierci człowiek może zostać zbawiony, jeżeli wyrazi szczerą skruchę. Dyzma stanowi dla chrześcijan jedną z centralnych postaci ukazujących bezmiar Bożego Miłosierdzia. Św. Dyzma odgrywa również ważną rolę w prawosławiu, o czym świadczy wygląd prawosławnego krzyża, na którym widnieje dodatkowa poprzeczna belka, symbolizująca skazańców. Jedno z jej ramion jest wzniesione ku górze i symbolizuje właśnie Dobrego Łotra, drugie zaś, skierowane do dołu, oznacza potępionego.

Artykuł pierwotnie opublikowano na łamach portalu historycznego Histmag.org.

Paweł Rzewuski - absolwent filozofii i historii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorant na Wydziale Filozoficznym UW. Publikował w "Uważam Rze Historia", "Newsweek Historia", "Pamięć.pl", "Rzeczpospolitej", "Teologii Politycznej co Miesiąc", "Filozofuj" i "Do Rzeczy".

Wolna licencja - ten materiał został opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Polska.