Św. Agnieszka, baranki i paliusze…

Wspomnienie św. Agnieszki, błogosławieństwo baranków i paliusze to trzy rzeczy, które co roku w różny sposób naznaczają 21 stycznia.  Jest to przede wszystkim pamiątka liturgiczna męczennicy rzymskiej, Agnieszki, żyjącej na przełomie III i IV wieku. Ona, jednakże otwiera sekwencję wydarzeń, wpisujących się w historię i tradycję Kościoła. Od wieków w tym dniu papież błogosławi dwa baranki, a te są atrybutami, z którymi przedstawiana jest patronka dnia. Natomiast z wełny, która zostanie pozyskana ze zwierząt powstaną paliusze – znak posługi dla metropolitów.

Święta Agnieszka

Niestety, niewiele o niej wiemy.  Żyła na przełomie III i IV wieku. Wywodziła się ze starego rodu. Mając 10 lat ślubowała dziewictwo. Zginęła w wieku 12 -13 lat – ścięto jej głowę.  Dlaczego tak się stało?

W Rzymie poświęcono owieczki, z których wełny powstaną nowe paliusze

Kościół

Podobnie, jak to się ma w przypadku niejednej niewiasty pochodzącej z pierwszych wieków istnienia Kościoła, którą czci się jako świętą, również w odniesieniu do dzisiejszej patronki mamy do czynienia z niejednokrotnie powtarzającymi się okolicznościami. Młoda, piękna chrześcijanka odrzuca zakochanego w niej lub wybranego dla niej na męża, poganina.  Sytuacja takiej dziewczyny, która oddała swe życie Jezusowi, a odrzuciła zaloty wysoko postawionego urzędnika lub szlachetnie urodzonego mieszkańca cesarstwa była raczej jednoznaczna i nie do pozazdroszczenia. W czasach prześladowań czekało ją pohańbienie i śmierć w mękach.

Modlitwa do św. Rity w cierpieniu

W przypadku Agnieszki, ponieważ nie można było skazać na śmierć dziewicy, postanowiono oddać ją najpierw do domu publicznego. Kiedy wleczono ją tam nagą, jak głosi legenda, gorąca modlitwa sprawiła, że obnażone ciało zostało osłonięte płaszczem z włosów, które nagle zaczęły rosnąć osłaniając dziewczynę przed oczami gapiów.
Ten, który próbował pozbawić ją niewinności został oślepiony. Inni zaś nie mieli śmiałości by podejść.  Kiedy próbowano ją spalić, ogień nie wyrządził jej żadnej krzywdy. A kiedy już szła na ścięcie – jak przekazał św. Ambroży była szczęśliwsza niż inne, które szły na swój ślub.
W ikonografii, poza gałązką palmową – symbolem męczeństwa oraz lilią i mieczem, atrybutem naszej patronki jest baranek.

Święta Agnieszka i baranek

To, że wspominana dziś święta, opiekunka dzieci, panien i ogrodników jako atrybut zyskała wspomnianego baranka odwołuje się nie tylko do pochodzenia imienia dziewicy – męczennicy, ale jest też i legenda. Co do pierwszego – otóż w języku greckim hagné, agné oznacza czysta, dziewicza. Natomiast w starożytnym Rzymie było ono kojarzone z baranek, czyli po łacinie – agnus, co oczywiście w tradycji chrześcijańskiej odnosi się do Chrystusa.

Św. Agnieszka - Pintor anónimo;Según Alonso Cano, Public domain, via Wikimedia CommonsW języku polskim to powiązanie znaczenia i imienia pojawia się również w odniesieniu do jego średniowiecznej formy Jagna, Jagienka i powiązanego z nimi „jagniątka”.  Natomiast z legendy dowiemy się, że po śmierci św. Agnieszka ukazała się modlącym nad jej grobem rodzicom. Zobaczyli córkę, otoczoną przez chór dziewic i trzymającą w ramionach czystego baranka.

Baranki i paliusze

Kiedyś klaryski hodowały baranki, później trapiści wypasali je w swoich majątkach, a dziś kupują je u pasterzy i dostarczają siostrom nazaretankom (od ok. 1888 roku polskim siostrom), które przygotowują je – kąpią i wyczesują – przed uroczystościami organizowanymi 21 stycznia. Zanim pobłogosławił je papież, a opisy potwierdzające istnienie tego obrzędu pojawiają się z początkiem XVI wieku, zwierzęta są święcone w bazylice pod wezwaniem św. Agnieszki.

Biel wełny paliusza jest symbolem niewinności, a sześć krzyży ma oznaczać codzienną wierność Chrystusowi, która – jeśli to konieczne – nie cofa się nawet przed męczeństwem. Kto przywdziewa paliusz, winien zatem żyć w szczególnej i nieustannej komunii z Chrystusem, której cechą jest czystość intencji i czynów oraz ofiarna służba i świadectwo… (Jan Paweł II o paliuszach – audiencja generalna 30 czerwca 1999 r.)

Symbole, z którymi zwierzęta są przynoszone do Watykanu, do Auli Klementyńskiej, odwołują się do patronki dnia. Jeden z baranków jest przybrany czerwonymi różami, co odnosi się do męczeństwa. Przy nim pojawią się też litery S. A. M. – Święta Agnieszka Męczennica. Przy drugim natomiast są białe roże, oznaczające dziewictwo, a litery tworzą skrót – S. A. V. – św. Agnieszka Dziewica.

Modlitwa do św. Judy Tadeusza w ciężkim strapieniu

Kiedy baranki podrosną, w Wielkim Tygodniu są strzyżone. Z pozyskanej wełny paliusze dawniej tkały i wykańczały benedyktynki.  Dziś paliusz przygotowuje wyspecjalizowana manufaktura, a siostry tylko przyozdabiają ten element stroju liturgicznego, który pierwotnie był noszony wyłącznie przez papieży.  Później zgodę na używanie paliuszy uzyskali i inni wysocy dostojnicy kościelni.

Watykan: papież Franciszek poświęcił 55 paliuszy

Kościół

Współcześnie, od 1978, mogą go zakładać oprócz papieża wyłącznie arcybiskupi metropolici oraz patriarcha łaciński Jerozolimy. Wąskie, białe pasy z sześcioma wyszytymi czarnymi krzyżykami jako symbole łączności z następcą św. Piotra, kiedyś nakładał papież. Od 2015 roku dzieje się to w diecezji i to nuncjusz apostolski przekazuje go arcybiskupowi – metropolicie.  Uroczystość odbywa się w dzień św. Apostołów Piotra i Pawła. Paliusze przed wręczeniem składa się na grobie św. Piotra, przez to stają się relikwiami.