Uroczystość Trzech Króli: historia i współczesność

6 stycznia Kościół obchodzi uroczystość Objawienia Pańskiego, popularnie zwane świętem Trzech Króli. To jedno z najstarszych świąt chrześcijańskich. Tego dnia w świątyniach święci się kadzidło oraz kredę, którą następnie oznacza się drzwi domów. W Polsce odbywają się też coraz bardziej popularne Orszaki Trzech Króli.

Tradycja

Uroczystość Objawienia Pańskiego obok Wielkanocy należy do najstarszych świąt chrześcijańskich. Na Wschodzie znane już było w czasach apostolskich. Około sto lat później zaczęto obchodzić je również w Kościele zachodnim, już jako święto Trzech Króli. Kościół wspomina trzy wydarzenia: pokłon mędrców, chrzest Jezusa w Jordanie i pierwszy cud w Kanie Galilejskiej. Odwołania do tych wydarzeń są szczególnie widoczne w antyfonie do benedictus w Jutrzni: „Dzisiaj się Kościół złączył z Chrystusem, swoim Oblubieńcem, który go z grzechów obmył w Jordanie; biegną mędrcy z darami na królewskie gody, a woda przemieniona w wino cieszy biesiadników”, a także w antyfonie do Magnificat w Nieszporach: „W tym dniu tak świętym trzy cuda wysławiamy: dziś gwiazda przywiodła mędrców do żłóbka; dziś podczas godów woda stała się winem; dziś Chrystus dla naszego zbawienia przyjął od Jana chrzest w Jordanie”.

Do IV wieku Boże Narodzenie oraz Epifania – czyli Objawienie – obchodzone były tego samego dnia, w związku z czym liturgiczna celebracja Wigilii Epifanii jest analogiczna do Wigilii Bożego Narodzenia. 

W Kościele greckokatolickim na Ukrainie a także w Polsce święto to jest obchodzone od ubiegłego roku także 6 stycznia. W Kościele rzymskokatolickim z okazji tego święta mówimy o przyjściu trzech króli do Dzieciątka Jezus, natomiast w tradycji Kościoła greckokatolickiego o Jezusie, który przychodzi do Jana Chrzciciela nad rzekę Jordan, aby przyjąć chrzest. Nad nim pojawia się Duch Święty pod postacią gołębicy i rozlega się głos: „Ten jest mój syn umiłowany, w którym mam upodobanie”. Jest to objawienie Jezusa w Trójcy Świętej. Ze względu na trwanie przy kalendarzu juliańskim, 6 stycznia w niektórych Kościołach prawosławnych obchodzone jest Boże Narodzenie, natomiast Objawienie zwane „Świętem Jordanu” dwa tygodnie później (19 stycznia). 

Dawniej w Polsce obchodom święta towarzyszyło wiele zwyczajów, które rzadko wciąż są kultywowane. W domach pod koniec obiadu świątecznego roznoszono ciasto – jeśli ktoś otrzymał ciasto migdałowe, był królem migdałowym. Dzieci chodziły po domach z gwiazdą i śpiewały kolędy o trzech królach, otrzymując od gospodyni tzw. szczodraki, czyli rogale. Śpiewało się kolędy o trzech królach. Współcześnie oprócz tradycyjnej Mszy świętej organizowane są także Orszaki Trzech Króli. 

Jezus dla każdego

Święto Epifanii przypomina o objawieniu się Boga, który staje się człowiekiem. Przychodzi do całego świata, co symbolizuje pokłon Trzech Mędrców ze Wschodu, którym tradycja nadała imiona Kacpra, Melchiora i Baltazara. Jezus nie rodzi się tylko dla Żydów, jest powołany także dla pogan. Jego przesłanie jest uniwersalne. Uroczystość Objawienia Pańskiego jest niejako uzupełnieniem wydarzeń z Betlejem, po to, aby człowiek nie zatrzymał się tylko na narodzinach Dzieciątka Jezus, ale zwrócił uwagę, kim jest Ten, który się narodził.

Symbolika

Dary przyniesione przez mędrców to złoto, kadzidło i mirra, które kolejno symbolizują godność królewską, kapłańską, natomiast mirra służąca do namaszczania ciał oznacza zapowiedź śmierci Zbawiciela i wypełnienie proroctw mesjańskich. Zapalone w domach kadzidło ma być znakiem modlitwy. Z kolei poświęconą kredą wypisuje się na drzwiach mieszkań litery K+M+B, jako inicjały imion trzech króli, bądź litery C+M+B oznaczające „Christus mansionem benedicat”, co tłumaczy się „Niech Chrystus błogosławi ten dom!”, lub „Christus multorum benefactor” – co oznacza „Chrystus dobroczyńcą wielu”.

Dzień wolny od pracy

W powojennej Polsce uroczystość Objawienia Pańskiego była dniem wolnym od pracy do 16 listopada 1960 roku, kiedy to święto zostało zniesione. Dopiero 50 lat później dzień wolny od pracy został przywrócony. 6 stycznia jest dniem wolnym od obowiązku pracy także we Włoszech, Niemczech, Grecji, Hiszpanii, Austrii, Szwecji, Słowacji czy Finlandii.