Rolnictwo - wczoraj, dziś i jutro

Polskie rolnictwo jest rozdrobnione i przeludnione. Rozdrobnienie podnosi koszty produkcji, których nie rekompensują ceny skupu. Z ekonomicznego punktu widzenia 2/3 nieproduktywnych polskich gospodarstw należałoby zlikwidować, pozostawiając tylko 600 tysięcy rzeczywiście produkujących żywność. Ale przecież nie można polskiego rolnictwa oceniać wyłącznie przez pryzmat ekonomii. Wieś - w tym rolnictwo - to także ludzie. Na wsi mieszka 30% Polaków, 20% utrzymuje się z pracy na roli. Gospodarstwa rolne od zawsze miały u nas charakter rodzinny. Tu wychowywały się pokolenia Polaków, tu kształtowały się ich charaktery i postawy.

Przełom roku 1989 na polskiej wsi właściwie mógłby pozostać niezauważony. W końcu w czasach socjalizmu rolnictwo i tak w większości było prywatne, a obok państwowego skupu istniał wolny rynek zboża, prosiąt czy owoców. Tym jednak, co przełom roku 1989 na zawsze zapisało w pamięci polskich rolników, był dramatyczny wzrost oprocentowania zaciągniętych kredytów. Przy szalejącej inflacji (prawie 560% w 1990 r.!) dochody ze sprzedaży płodów rolnych nie wystarczały nawet na odsetki. Tysiące gospodarstw rolnych zadłużyło się, wiele zostało zlicytowanych. Od tego czasu wieś boi się gospodarki liberalnej, gardzi profesorem Leszkiem Balcerowiczem jako symbolem wolnorynkowych przemian i nie wyobraża sobie rolnictwa bez opiekuńczej roli państwa. Roli, której filarami - zdaniem chłopskich przywódców - powinny być: gwarantowane ceny skupu płodów rolnych, interwencyjny wykup nadwyżek przez państwo, niskooprocentowane kredyty, dopłaty do paliwa do ciągników, niskie składki na ubezpieczenie społeczne (KRUS), brak powszechnego w mieście podatku dochodowego PIT. Argument za preferencyjnym traktowaniem rolnictwa wydaje się bezdyskusyjny - im bardziej państwo będzie wspierało producentów żywności, tym tańsza okaże się ona dla konsumentów. Ale tylko część chłopskich postulatów państwo realizuje, bo pozostałej części zwyczajnie nie może. Przełom nastąpił 1 maja 2004 r., w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiiej. Odtąd to Unia, a nie polskie władze, wyznacza Wspólną Politykę Rolną.

Duzi rolnicy kupują za pieniądze z dopłat nawozy i maszyny. Mali - buty i zeszyty dla dzieci. Z małej powierzchni dochód może nie jest wielki, ale za to stały i pewny. Unia daje także mnóstwo innych pieniędzy, ale w odróżnieniu od dopłat bezpośrednich daje je w sposób sprytny - na te dziedziny, które jej zdaniem powinny się rozwijać. Narzędziem rozdzielania unijnych pieniędzy jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), przyjęty najpierw na lata 2004-2006, a obecnie na 2007-2013. Z priorytetów aktualnego PROW wynika, że Unia za godne dofinansowania uznaje m.in.: modernizację gospodarstw rolnych, wspieranie startu młodych rolników, przekazywanie gospodarstw następcom za tzw. Rentę strukturalną, zalesianie nieużytków, tworzenie grup producentów rolnych, podnoszenie jakości życia na wsi.

Ogromne pieniądze można uzyskać z tzw. programów rolnośrodowiskowych, polegających np. na utrzy-mywaniu łąk bagiennych w naturalnym stanie. Okazywanie szacunku środowisku naturalnemu (np. zakaz wypalania ściernisk) oraz zwierzętom gospodarskim (tzw. dobrostan) pojawia się zresztą jako warunek konieczny w większości działań PROW.

Ale co z rolnictwem, do niedawna podstawową, wręcz jedyną działalnością gospodarczą na wsi? To, co już dziś jest widoczne we Wspólnej Polityce Rolnej i ku czemu zmierza Unia, to wyraźne odejście od wspierania produkcji rolnej na rzecz troski o środowisko naturalne oraz cywilizacyjny rozwój wsi. Może to oznaczać dalsze skurczenie się liczby gospodarstw rolnych, przy jednoczesnym wzroście ich powierzchni i obsady zwierząt. Inaczej mówiąc - mniej rolników wyprodukuje tyle samo żywności co kiedyś, za to po niższych kosztach. Ale czy na tym zarobią? Czy ferma na tysiąc świń będzie mniej podatna na światowe wahania koniunktury niż małe gospodarstwo? Tu pewności nie ma. A raczej jest pewność, że rolnictwo pozbawione państwowej opieki dalej będzie biznesem o dużym ryzyku, zdanym i na kaprysy pogody, i na nieuczciwych pośredników, i na zmieniające się gusta konsumentów. Tu nikt opłacalności nie zapewni, a ucieczka w obniżkę kosztów przy rosnących cenach energii, pasz, nawozów i środków ochrony roślin nie do końca jest możliwa. Zatem rolnictwo dla rolników. A pozostali mieszkańcy wsi? Co z tymi, dla których w rolnictwie zabraknie miejsca? Co poza tym, że będą kształcić dzieci w widnych szkołach, chodzić po równych chodnikach i delektować się nieskażoną przyrodą? Może otworzą własne firmy - budowlane, handlowe, produkcyjne, agroturystyczne. Może znajdą pracę u dużych rolników lub w powstających firmach. Może przekażą gospodarstwa za rentę lub je sprzedadzą, zostawiając sobie tylko działkę z domem. A może znajdą pracę w mieście, a wieś będzie dla nich tylko wygodnym, spokojnym miejscem zamieszkania...