Wakacje? Na pewno mam rację!

Od kilku lat Polska należy do ścisłej światowej czołówki w rankingu opartym o wskaźniki podejmowania edukacji na poziomie szkoły wyższej. Jednak owo upowszechnianie kształcenia odbywa się bez odpowiedniej troski o zachowanie właściwego poziomu. Można odnieść wrażenie, iż troska o wysokie wskaźniki udziału młodzieży w szkolnictwie średnim i wyższym zdecydowanie dominuje nad troską o zachowanie przyzwoitych wymagań w stosunku do uczestników szkolnego życia.

Nowa amnestia szkolna

W treści przygotowanego w Ministerstwie Edukacji Narodowej projektu nowelizacji rozporządzenia dotyczącego oceniania i egzaminowania w naszych szkołach (projekt z 29.04. br.) pojawił się zapis o umożliwieniu promocji do następnej klasy uczniom szkół średnich, którzy otrzymają ocenę niedostateczną z jednego przedmiotu i poniosą porażkę na egzaminie poprawkowym. W ten oto sposób uczeń, który nie spełni minimalnych, stawianych przed nim wymagań, zostanie nagrodzony promocją do klasy programowo wyższej. Warto przypomnieć, iż istotą oceny niedostatecznej są braki umiejętności i wiedzy uniemożliwiające młodemu człowiekowi kontynuację nauki danego przedmiotu, czyli braki o wręcz fundamentalnym charakterze. W tle tego dziwacznego pomysłu tkwi założenie, że uczeń zdoła nadrobić te braki w kolejnej klasie, ale w takim razie jego autorzy (będący przecież pracownikami MEN) nie do końca rozumieją znaczenie oceny niedostatecznej, albowiem uczeń mający braki możliwe do nadrobienia w następnej fazie kształcenia w danej szkole powinien otrzymać ocenę dopuszczającą. W efekcie mamy do czynienia z próbą wprowadzenia w życie przepisu mocno nielogicznego i niebywale szkodliwego. Można sobie wyobrazić, że dojdzie do sytuacji w której naukę w klasie maturalnej będzie kontynuował uczeń, który wcześniej otrzymał ocenę niedostateczną np. z języka polskiego lub z matematyki. Ten pomysł można określić mianem kolejnej już w polskiej edukacji amnestii od obowiązku spełniania podstawowych wymagań uczniowskich.

Cała ta sprawa to następna odsłona nieodpowiedzialnego obniżania wymagań edukacyjnych w polskiej oświacie. Od kilku lat możliwość promocji uczniów z oceną niedostateczną istnieje już na niższych szczeblach edukacji. Rozszerzenie jej na szkolnictwo ponadgimnazjalne jest uzasadniane ujednoliceniem zasad oceniania we wszystkich typach szkół. Czyżby urzędnicy ministerialni nie rozumieli różnicy pomiędzy szkołą podstawową i gimnazjum a szkołą średnią? Mieliśmy już także "maturalną amnestię", czyli "oryginalne" w historii edukacji rozwiązanie, zgodnie z którym można było zdać egzamin maturalny nie zdając jednego z obowiązkowych (na poziomie podstawowym) przedmiotów, czyli nie uzyskując z niego ledwie 30 proc. możliwych do zdobycia punktów. Tak na marginesie - analizując zadania, jakie najczęściej pojawiają się na egzaminach zewnętrznych, można dojść do wniosku, iż ich autorzy czuwają nad tym, aby wskaźniki wyników zbytnio nie spadły. A mimo to matury o tak niskiej skali trudności nie zdaje średnio w kraju co dziesiąty absolwent liceum ogólnokształcącego, a w innych typach szkół średnich jest takich młodych ludzi wyraźnie więcej. Zresztą historia wprowadzania egzaminu nowomaturalnego znakomicie ilustruje proces stopniowego obniżania wymagań. Nie zmienia tego nawet przywrócenie matematyki do zbioru przedmiotów zdawanych przez wszystkich maturzystów, gdyż skala trudności tegoż egzaminu świadczy o szczególnej trosce autorów zadań o zdających.

Szczególna troska o uczniów

Szczególna troska o szkoły

Innym znamiennym fragmentem owej polityki oświatowej jest także nowy system nadzoru pedagogicznego, przygotowany niedawno przez MEN z wykorzystaniem (a właściwie zmarnowaniem) znacznych środków finansowych. W jego ramach szkoły będą oceniane w pięciostopniowej skali, ale owe oceny będą uzyskiwały wcale nie za wymierne efekty kształcenia, związane z realizacją swoich podstawowych celów, ale za szereg rozmaitych elementów o bardzo różnym znaczeniu. W większości będą to czynniki o niewymiernym charakterze. Ocena będzie dokonywana przez zespół pracowników kuratorium oświaty, czyli przez ludzi będących częścią systemu. Już dzisiaj można przewidzieć, iż okaże się, że zdecydowana większość polskich szkół zasługuje na najwyższe oceny. Nie można nie zauważyć, iż przygotowując ów system nie opracowano zobiektywizowanych narzędzi oceny nauczycielskiej pracy.

Lektura kryteriów o oparciu o które szkoły będą oceniane, świadczy także o braku zrozumienia przez ich autorów, czym są efekty działania szkoły, czy też profesjonalne zarządzanie nią. Wśród kryteriów nie pojawia się wcale kwestia efektywności zarządzania finansami szkoły. Losy absolwentów, będące podstawowym efektem działania szkoły, traktowane są jako element "współpracy szkoły ze środowiskiem". Generalnie zastosowanie tego systemu bynajmniej nie pozwoli na ocenę efektywności i skuteczności działań szkół, co umożliwiłoby rzeczywistą ocenę jakości pracy ich dyrektorów i nauczycieli oraz pozwoliłoby wprowadzić system wynagradzania autentycznie premiujący dobrą pracę.

Od tych wymagań amnestii nie będzie

Analizując stopniowe obniżanie wymagań w polskim systemie oświatowym można dojść do smutnego wniosku, że zamiast szkoły ciekawej i wymagającej, kształtującej postawy ludzi wolnych i odpowiedzialnych, nasza młodzież ma uczyć się w placówkach, w których jedynym jej obowiązkiem będzie obecność na zajęciach, która w żaden sposób nie będzie musiała wiązać się z jakimkolwiek wysiłkiem. W takiej szkole nie będzie żadnej możliwości, aby kształtować uczniowskie charaktery. Taką szkołę będą opuszczać ludzie łatwo podatni na rozmaite formy zewnętrznej manipulacji, których obraz świata kształtować będą kolorowe pisma i odpowiadające ich poziomowi programy telewizyjne. W żadnym przypadku nie będą to aktywni obywatele zaangażowani w kreowanie demokratycznej polskiej przestrzeni. Jeżeli poważnie myślimy o naszej przyszłości, musimy wreszcie położyć kres działaniom, które uczynią Polaków bezbronnymi wobec wyzwań przed którymi stoi i stanie Rzeczpospolita.

Jerzy Lackowski jest dyrektorem Studium Pedagogicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, byłym wieloletnim kuratorem oświaty w Krakowie.