ADHD – co to dokładnie jest?

ADHD może przybrać rozmiary znacznego i trwałego zaburzenia rozwojowego, a nieleczone w dzieciństwie przechodzi na wiek dojrzewania. Nie oznacza to zwiększenia rozmiarów dotychczasowych problemów, przybierają one jednak na sile. Od stanu euforii – do głębokiej depresji: huśtawki nastrojów, idące w parze z problemami z nauką, przyczyniają się u młodzieży do zachwiania poczucia własnej wartości. W rezultacie młodzi ludzie często zaczynają zachowywać się buntowniczo, a to oznacza konflikty z prawem, zażywanie narkotyków czy odmowę podjęcia pracy. U dziewcząt z nieleczonym ADHD zdarzają się przedwczesne ciąże w bardzo młodym wieku.

Młody dorosły nadal z łatwością ulega wszelkim impulsom, łatwo dekoncentruje się pod wpływem bodźców z otoczenia, jest nadwrażliwy. Nadmierne emocje są jednak męczące. Koledzy z pracy ze zdumieniem obserwują u osoby z ADHD przejścia od miernych wyników do zaskakujących, niekonwencjonalnych rozwiązań i twórczych pomysłów, które na dodatek potrafi ona jeszcze efektywnie wprowadzić w życie.

Osoba dorosła z ADHD może dobrze zaaklimatyzować się w miejscu pracy, jeśli stworzy się jej korzystne warunki (ciekawe zadania, pomocni koledzy, wyrozumiali partnerzy). Z drugiej strony ADHD może stanowić ryzyko i doprowadzić do zaburzeń we wszystkich dziedzinach życia. Dolegliwość choroby sprzyja rozwojowi wielu chorób towarzyszących.

Spróbujmy może najpierw określić, czym nie jest ADHD. A nie jest ono:

• konsekwencją mało skutecznych oddziaływań wychowawczych w dzieciństwie
• skutkiem szczególnie niekorzystnych warunków życia, – rezultatem traumatycznych przeżyć i obciążeń psychicznych
• rezultatem słabości charakteru i braku dobrej woli
• skutkiem nieodpowiedniego odżywiania
• konsekwencją niezdrowego życia, obciążonego nadmiarem bodźców
• konsekwencją zażywania leków lub narkotyków.
• ADHD nie jest zaburzeniem reaktywnym!

ADHD opiera się na czynnikach biologicznych. Zaburzenie powoduje zmiany w neurochemii, a tym samym również w „przetwarzaniu danych” w samym mózgu. Naukowcy zgodni są co do tego, że główna przyczyna schorzenia leży w zmianie funkcjonowania nie tylko czołowej części mózgu, lecz również głęboko położonych obszarów mózgu określanych jako „corpus striatum” – ciało prążkowane.

Przy percepcji i przetwarzaniu bodźców, na przykład podczas widzenia, słyszenia, czucia, dotyku, wąchania i smakowania decydującą rolę odgrywają neurohormony, czyli tzw. neuroprzekaźniki. Jeśli ich praca zostaje zakłócona, zaburzone jest również przetwarzanie informacji. Konsekwencją są zaburzenia w spostrzeganiu. W przypadku ADHD dowiedziono zmian w metabolizmie neuroprzekaźników z grupy katecholamin (dopamina, noradrenalina, serotonina). Następuje zbyt szybki i zbyt intensywny rozpad tychże materiałów przekaźnikowych. Wskutek tego dochodzi do zaburzenia lub całkowitego zaniku przenoszenia informacji. Rezultatem są takie objawy, jak słaba koncentracja, impulsywność oraz (przeważnie) nadmierna aktywność (nadpobudliwość).

W przypadku ADHD zmianie ulega również jakże istotna umiejętność wyboru bodźców według stopnia ich ważności oraz blokada informacji nieistotnych. Aby uporać się z ilością danych, które docierają do nas w ciągu każdej sekundy, nasz mózg musi dokonać wyboru tego, co dla nas ważne. W obszarze pamięci ultrakrótkiej dokonuje się normalnie likwidacji 97% wszystkich przyjętych danych, a z danych pozostałych w pamięci krótkotrwałej kasuje się raz jeszcze całe 90%. Do pamięci długotrwałej przedostaje się zaledwie jedna informacja na trzysta.

Niezwykle istotny proces wyboru bodźców ważnych z ogromnej ilości bodźców oraz stłumienie bodźców nieistotnych nazywamy koncentracją.

Bez odpowiednich filtrów i procesów blokujących naszego mózgu nie posiadalibyśmy orientacji i bylibyśmy niezdolni do jakiegokolwiek działania. Groziłaby nam dominacja bodźców nieistotnych nad ważnymi. Proces myślenia przebiegałby chaotycznie i skokowo. Nie bylibyśmy zdolni do podjęcia działań celowych oraz do podejmowania decyzji. Z powodu równoczesnego napływu wrażeń zmysłowych nasza koncentracja uległaby poważnym zaburzeniom. Mózg może uczyć się tylko na zasadzie celowych wyborów istotnych dla siebie bodźców. Fakt, że mózg posiada umiejętność uczenia się, ma dla każdego człowieka olbrzymie znaczenie. Na przykład zapamiętanie informacji: „Zanim przejdziesz przez ulicę, popatrz w lewo i w prawo” w pamięci długotrwałej przekłada się bezpośrednio na umiejętność przeżycia w ruchu ulicznym.

W przypadku ADHD mamy do czynienia z zaburzeniem procesu blokady danych nieistotnych. Skutkiem tego są: niedostateczna koncentracja, łatwa odwracalność uwagi, zapominanie. ADHD nie powstaje na bazie takiej czy innej sytuacji życiowej danego człowieka, o jego pojawieniu się decydują czynniki biologiczne.

Neuroprzekaźniki są odpowiedzialne za przekazywanie informacji (bodźców) z jednej komórki nerwowej do następnej. Zaburzenie przypisywane ADHD, do którego dochodzi w czołowej części mózgu, wynika z braku lub ze zmniejszonej aktywności neuroprzekaźników o nazwie dopamina i noradrenalina. Noradrenalina jest odpowiedzialna za koncentrację, a dopamina steruje bodźcami i napędem. Rezultatem braku materiałów przekaźnikowych tego typu jest zaburzenie koncentracji przy wykonywaniu jakiegoś zadania czy czynności. Poza tym mózg osoby z ADHD może źle „przesiać” i stłumić mniej ważne wewnętrzne i zewnętrzne impulsy i bodźce. Może dojść do działania nadmiaru bodźców, co z kolei uwidacznia się w postaci takich typowych objawów, jak łatwa odwracalność uwagi czy podwyższony stan niepokoju. Neuroprzekaźnik serotonina kieruje impulsywnością oraz dopasowaniem zachowania do sytuacji. W przypadku zaburzenia przesyłu bodźców za pomocą serotoniny może dojść do zwiększonej impulsywności, niskiej tolerancji na frustrację, spadków nastroju i złego dopasowania zachowania do danej sytuacji. Na podstawie specjalistycznych badań u osób z ADHD stwierdzono zmniejszoną aktywność w czołowej części mózgu. Dochodzi tam do słabszego przetwarzania glukozy (cukru) i co za tym idzie do dostarczania mniejszej ilości energii. Dowiedziono także niedostatecznego ukrwienia określonych części mózgu. Według najnowszych badań u dzieci z ADHD stwierdzono również nieznacznie mniejszą objętość mózgu. Nie musi to jednak wpływać na sprawność samego mózgu. Przyjrzyjmy się teraz bliżej oddziaływaniom zmian neurologicznych na pracę neuroprzekaźników w przypadku ADHD.

Bodźce zewnętrzne spostrzegane są w znacznej mierze nieprawidłowo oraz niedostatecznie przetwarzane. Spostrzeżenia zmysłowe są „nieostre” lub zostają natychmiast skasowane w pamięci ultrakrótkiej. Rezultaty takiego działania to zaburzenia w procesie uczenia się, luki w pamięci. Niektóre doświadczenia w ogóle nie docierają do obszaru pamięci długotrwałej. Nie następuje proces ich uwewnętrznienia. Pojawia się niepokój oraz brak koncentracji.

Nieprawidłowa filtracja bodźców powoduje przepływ nadmiaru bodźców. Nie dochodzi do dostatecznego zahamowania zewnętrznych bodźców nieistotnych. Informacje nieważne mogą przewyższyć informacje istotne. A skutki takiego stanu rzeczy, takie jak zapominanie, wyczerpanie i brak koncentracji, nie dają na siebie długo czekać.

Głód, pragnienie, potrzeba ruchu, niechęć, zmęczenie oraz różnego rodzaju impulsy do działania w przypadku osób z ADHD nie są dostatecznie wytłumione. Przez to właśnie dochodzi do zwiększonej impulsywności i spontaniczności. Objawy typowe to: podwyższona gotowość do wpadania w stany euforyczne, szybkie reakcje, działanie nieprzemyślane, huśtawka nastrojów, silna potrzeba ruchu, niewystarczająca refleksja i rozważenie działań.

Kolejnymi możliwymi konsekwencjami ADHD w wymiarze psychicznym są: zaburzenia emocjonalne, ograniczenia psychiczne, depresja. Istnieją również konsekwencje pozytywne, takie jak: kreatywność, rozumienie intuicyjne, odwaga w sięganiu po rozwiązania niestandardowe.

• ADHD wywołane jest zaburzeniem neurobiologicznych funkcji mózgu. Następuje zbyt szybki rozpad materiałów przekaźnikowych, przez co zmniejszone jest również ich działanie. Zaburzenie w filtracji i blokadzie bodźców nieistotnych i impulsów prowadzi do osłabienia „filtrów bodźcowych”. To z kolei prowadzi do ograniczenia procesu koncentracji na bodźcach istotnych.
• W niektórych obszarach mózgu występuje niedokrwienie. Ważne odcinki mózgu otrzymują mniejsze ilości glukozy. Rezultatem jest brak energii w komórkach nerwowych.
• Dzieci z ADHD mają nieco mniejszą objętość mózgu niż ich rówieśnicy niecierpiący na to schorzenie.

Dlaczego dochodzi do ograniczeń normalnego funkcjonowania ważnych neuroprzekaźników? Nie ma jeszcze zadowalającej odpowiedzi na to pytanie. Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy powód zmian funkcji neuroprzekaźników określonych obszarów mózgu zawarty jest w genach. Stąd też ADHD jest zaburzeniem neurobiologicznym, uwarunkowanym genetycznie. Potwierdziły to liczne studia – przeprowadzone również na parach bliźniąt i dzieciach adoptowanych. ADHD jest nieodłącznym towarzyszem życia osoby nim dotkniętej. Zaburzenie pojawia się już na samym początku i nie przybiera na sile w czasie późniejszym. Problemy pojawiające się pod jego wpływem nie cofną się na skutek takich środków zaradczych, jak zaostrzenie dyscypliny czy kontroli. U osób z ADHD zegar biologiczny działa zupełnie inaczej! Przy nierozpoznanym – i nieleczonym – ADHD zdarzają się gorsze oceny na koniec szkoły oraz wybór zawodu, który w ogóle nie odpowiada rzeczywistym uzdolnieniom ucznia. Osoby z ADHD muszą liczyć się z problemami niezależnie od wieku oraz dziedziny życia. Kłopoty w pracy zawodowej, problemy z partnerem, w rodzinie czy w gronie przyjaciół często prowadzą do powstania chorób towarzyszących. Już w okresie dzieciństwa mogą pojawić się np. depresja, kłopoty ze snem i stany lękowe.

To nie niekorzystne warunki społeczne czy rodzinne odpowiedzialne są za występowanie ADHD u dzieci i dorosłych, schorzenie to istnieje bowiem już od narodzin. Istotne znaczenie dla rozmiarów ADHD i chronicznego przebiegu schorzenia mają takie czynniki, jak brak zrozumienia dla problemów osób nim dotkniętych, niedostateczny proces wychowawczy i niedostateczne wspieranie chorego w okresie dzieciństwa oraz przede wszystkim brak terapii medycznej i farmakologicznej.

Fragment książki: ADHD U DOROSŁYCH. Poradnik - jak z tym żyć - Sabine Bernau